Szaleństwo przenoszone drogą płciową. Najsłynniejsi syfilitycy w historii

O syfilis podejrzewano setki znanych postaci historycznych. Już od czasów nowożytnych był to jeden z ulubionych zarzutów we wszelkiego rodzaju paszkwilach politycznych. Z drugiej strony także popularyzatorzy historii upodobali sobie kiłę, jako kontrowersyjne, a zarazem trudne do obalenia wyjaśnienie psychicznych zaburzeń, trapiących władców, polityków i artystów. Pisano, że na syfilis cierpieli Napoleon, Artur Schopenhauer, Franklin Delano Roosevelt, Włodzimierz Lenin, Fiodor Dostojewski, Tołstoj, Józef Stalin i Woodrow Wilson.

Syfilitykiem miał być rzekomo m.in. Włodzimierz Lenin.

W większości były to wyłącznie pozbawione podstaw pogłoski, ale w przypadku niektórych pierwszoplanowych aktorów historii taka diagnoza wydaje się nad wyraz prawdopodobna, czy wręcz pewna. Bazując na nowej książce Deborah Hayden pt. „Pox. Genius, Madness, and the Mysteries of Syphilis” przypomnijmy kilku z nich.

Adolf Hitler (1889-1945)

Führer Tysiącletniej Rzeszy syfilitykiem? To kusząca teza, choć w tym jednym przypadku możemy tylko snuć przypuszczenia. Jedno trzeba przyznać – gdyby Hitler rzeczywiście cierpiał na kiłę, łatwiej byłoby zrozumieć jego szaleńcze marzenia o przejęciu kontroli nad światem i wytępieniu wszystkich „podludzi”.

Informację o tym, że Hitler borykał się z syfilisem po latach opublikował w swoich wspomnieniach jego przyjaciel z czasów spotkań nazistów w piwiarniach i puczu monachijskiego, Putzi Hanfstaengl. Zdaniem tego nazisty-renegata przyszły przywódca Niemiec zaraził się kiłą już w 1908 roku w Wiedniu. Co znamienne, nie jest to historia, którą były sponsor NSDAP ułożył po tym jak porzucił Hitlera, by krytykując go oczyścić samego siebie. Szymon Wiesenthal, znany tropiciel niemieckich zbrodniarzy, zdołał ustalić, że Hanfstaengl opowiadał o chorobie przywódcy Rzeszy jeszcze kiedy cieszył się łaskami reżimu.

Hitler w 1914 roku (siedzi pierwszy z prawej) – niedługo po tym, jak rzekomo zaraził się syfilisem od wiedeńskiej prostytutki (źródło: Bundesarchiv; lic. CC ASA 3.0).

Zresztą plotkę o syfilisie Hitlera powszechnie powtarzano na salonach i na ulicach – zwykle dodając, że zaraził się od żydowskiej prostytutki. Oczywiście pogłoski to żaden dowód historyczny. Dysponujemy jednak mocniejszymi przesłankami. Po pierwsze, w 1936 roku Hitler zatrudnił jako swojego prywatnego lekarze nie kogo innego, ale renomowanego syfilologa, Theo Morella. Wzbudziło to konsternację w najbliższym otoczeniu wodza, szczególnie że ten wychwalał zbawienne skutki zaaplikowanej przez Morella terapii.

Po drugie, szanowany londyński specjalista w tej samej dziedzinie T. Answyn dotarł do dwóch mężczyzn-syfilityków, którzy twierdzili, że zaraziła ich ta sama prostytutka, co Hitlera. W to, że führer w ostatnich latach u władzy cierpiał na trzecie, najbardziej zaawansowane stadium kiły wierzył nie tylko Answyn, ale też wspomniany Szymon Wiesenthal, który widział w tej dolegliwości podstawy szaleństwa ogarniającego przywódcę Niemiec. Także Putzi Hanfstaengl w wydanej w 1957 roku pracy „Hitler: The Missing Years” między innymi rozwijającą się kiłą tłumaczył przemianę elokwentnego, ludowego mówcy, w diabolicznego potwora łaknącego nieograniczonej władzy.

O dziwo ten wątek jego dociekań został kompletnie zbagatelizowany przez późniejszych badaczy i czytelników – zamiast wzmianek o kile, w kolejnych książkach przytaczano raczej wynurzenia Hanfstaengla na temat uzależnienia Hitlera od masturbacji, jego nieokreślonej orientacji seksualnej i impotencji. Swoją drogą, sam Hitler miał prawdziwą obsesję na punkcie syfilisu – w „Mein Kampf” poświęcił tej degenerującej, żydowskiej chorobie (jego słowa, nie moje) kilkanaście stron.

Czy to syfilis stał u podstaw szaleństwa Adolfa Hitlera?

Wszystko co już napisałem to jednak wciąż tylko spekulacje. Na to, że Hitler mógł chorować na syfilis wskazują przede wszystkim dolegliwości, na które się uskarżał. Pokrywają się one z listą objawów kiły.

O tym, że Hitler chorował na syfili był przekonany m.in. Szymon Wiesenthal (źródło: National Archives of the Netherlands; fot. Rob Bogaerts; lic. CC ASA 3.0).

Hitler cierpiał na ostre bóle brzucha, skurcze jelit, nawracające bóle głowy, drętwienie kończyn i dygotanie rąk, bezsenność, zawroty głowy, stopniowe pogarszanie się pamięci. Co więcej miał poważne problemy z sercem – obok szaleństwa i porażenia jeden z trzech głównych wyznaczników ostatniego stadium kiły. Zdaniem Deborah Hayden:

dzienniki dostarczają aż w nadmiarze przesłanek do stwierdzenia, że Morrel odkrył swoim stetoskopem pierwsze oznaki (…) wskazujące na syfilityczną chorobę serca.

Czy rzeczywiście Hitler na nią cierpiał, czy może tylko miał podobne objawy innej choroby? Być może nigdy się tego nie dowiemy, ale samo podejrzenie, że tak było rzuca nowe światło na biografię przywódcy III Rzeszy, II wojnę światową i Holokaust.

Al Capone (1889-1947)

W jaki sposób Al Capone – najbardziej znany gangster w historii Ameryki – wykrzesał w sobie siłę, bezwzględność i determinację potrzebne do stanięcia na czele mafii? Zdaniem jego biografa, Laurence’a Bergreena, odpowiedź jest bardzo prosta: to wszystko zasługa syfilisu!

Al Capone. Gangster stworzony przez kiłę? (Okładka „Time” z 1931 roku)

Młody Al był zamkniętym w sobie, cichym i niezbyt przebojowym chłopakiem. Tymczasem Capone, którego pamiętamy to dzieło choroby, która pobudziła jego osobowość (s. 314). Będące symptomami kiły huśtawki nastrojów przerodziły się w mordercze wybuchy gniewu, a pozbawiony hamulców umysł pozwalał gangsterowi bez wahania uprawiać ryzykowny hazard i igrać z życiem – zarówno cudzym, jak i własnym.

Dopiero w więzieniu, jako osadzony nr 40886, Capone został skierowany na nieskuteczną terapię przeciwko syfilisowi. Choroba rozwijała się nadal, a po opuszczeniu zakładu karnego były król półświatka trafił incognito do renomowanego Johns Hopkins Hospital. Według zachowanych źródeł, był spokojnym pacjentem, który na ogół wydawał się normalny, przynajmniej do czasu aż zaczął mieć zwidy (…) i wierzyć, że jest właścicielem fabryki z dwudziestoma pięcioma tysiącami robotników (s. 315).

Randolph Churchill (1849-1895)

Historia zapamiętała ojca Winstona Churchilla, Lorda Randolpha, jako statecznego męża stanu i zasłużonego dla kraju polityka. Tymczasem w młodości wiódł on barwne życie, nie kręcące się bynajmniej tylko wokół spraw państwa. Jeszcze za życia Lorda, zasiadającego w parlamencie przez dwadzieścia lat, niemal każdy w Londynie wiedział, że cierpi on na syfilis. Zresztą chorobę trudno było ukryć, bo przedwcześnie postarzały polityk wciąż brał udział w posiedzeniach Izby Gmin.

Randolph Churchill. Nie pod każdym względem Winston Churchill mógł być dumny ze swojego taty…

Niegdyś przebojowy i bezwzględny, a zarazem taktowny i czujący się w polityce jak ryba w wodzie, w ostatnich latach Randolph Churchill budził już tylko politowanie. Podczas jednej z sesji parlamentu

wstał (…) z trzęsącymi się rękoma, mówiąc w sposób tak pokręcony, że już od pierwszego zdania nic się nie dało zrozumieć, a członkowie Izby Gmin uciekli do holu (…). Na twarzy Randolpha odmalowywał się straszliwy, szaleńczy wyraz (s. 311).

Zdaniem profesora Medical College of Georgia Roberta B. Greenblatta, Churchill cierpiał na trudności z koncentracją, bóle głowy, huśtawki nastrojów, skrajną nerwowość, problemy z mową i pisaniem, impotencję i postępującą demencję. Zmarł w wielu zaledwie 46 lat.

Jego przyjaciel, Frank Harris, opisał w jaki sposób Randolph rzekomo zaraził się kiłą. Jeśli weźmiemy pod uwagę, że mowa o brytyjskim lordzie, to historia wydaje się co najmniej niecodzienna:

Po nocy pijaństwa, Randolph obudził się w dziwnym pokoju z ohydnym posmakiem w ustach. Zobaczył kłąb brudnych, siwych włosów na poduszce obok. Z przerażeniem odkrył, że jego towarzyszką minionej nocy była stara kobieta z zaledwie jednym żółtym zębem (…), wołająca na niego „Kochaniutki”. Ogarnięty histerią rzucił wszystkie pieniądze, jakie miał przy sobie na łóżko i wybiegł (s. 311).

Jego strach był zresztą uzasadniony. Ponoć po trzech tygodniach zobaczył u siebie pierwsze objawy kiły i zaczął przyjmować zabójczą kurację rtęcią.

Abraham Lincoln (1809-1865)

Abraham Lincoln. Kolejny syfilityk u władzy?

Nie ulega wątpliwości, że Amerykanie mają prawdziwego fisia na punkcie swojego szesnastego prezydenta. Wciąż zwycięża on w sondażach na najpopularniejszego przywódcę USA w dziejach, a wielu traktuje go jak nieskazitelną ikonę czy wręcz świętego wśród polityków. Nic dziwnego, że mając taką wizję Lincolna, Amerykanie postarali się, by wzmianki o jego problemach z syfilisem zniknęły pod stertą pochwalnych biografii.

Tymczasem to sam Lincoln miał się zwierzyć ze wstydliwej choroby swojemu przyjacielowi i późniejszemu biografowi, Williamowi Herndonowi. Podobno przyszły prezydent zaraził się kiłą kiedy podczas pobytu w miasteczku Beardstown w Illinois ogarnięty diabelską pasją połączył się z pewną dziewczyną i złapał od niej tę chorobę. (…) Lincoln sam mi o tym powiedział w chwili szaleństwa (s. 126). Zdaniem Herndona na tym się nie skończyło, bo rok później 27-letni Abraham związał się z niejakim Joshuą Speedem i tym razem choroba opanowała go na dobre. Dodajmy, że także późniejsza żona Lincolna Mary Todd z dużym prawdopodobieństwem cierpiała na syfilis, choć nie sposób powiedzieć kto kogo zaraził: ona jego czy on ją.

Wprawdzie większość historyków bagatelizuje fakty wskazujące na to, że prezydent z czasów wojny secesyjnej cierpiał na syfilis, ale wszystkie objawy się zgadzają. Poza tym Lincoln przyjmował tabletki z rtęcią, którymi w tamtym czasie „leczono” kiłę – dzisiaj wiemy, że tylko pogłębiały one objawy i przyśpieszały śmierć.

Abraham Lincoln wraz z członkami swojego gabinetu w 1864 roku. Wiele wskazuje na to, że już wtedy popadał w wywołane kiłą szaleństwo.

Lincoln w ostatnich latach życia coraz częściej miewał ataki gniewu, zmienne nastroje, problemy ze snem i bóle głowy. Poza tym z coraz większym trudem przychodziło mu podpisywanie się pod dokumentami. Herndon zaobserwował, że zdarzało mu się mówić do samego siebie szalone i niezrozumiałe nonsensy (s. 130). Sam prezydent otwarcie obawiał się bliskiej śmierci i popadnięcia w szaleństwo. Można tylko spekulować jak rozwinęłaby się jego choroba i zdolność do sprawowania władzy, gdyby nie zginął w zamachu w 1865 roku.

Iwan IV Groźny (1530-1584)

Artykuł powstał w oparciu o książkę: Pox. Genius, Madness, and the Mysteries of Syphilis, Basic Books 2004.

Także wcześniejsza historia zna wielu syfilityków, choć im dalej cofamy się w przeszłość, tym trudniej oddzielić fakty od mitów i pogłosek. Zdaniem Deborah Hayden na kiłę chorował chociażby słynny moskiewski despota, Iwan Groźny. Trudno byłoby przeprowadzić dzisiaj jego diagnozę, choć twórca pierwszej bezpieki w dziejach (opriczniny) i morderca własnej żony, szczycący się zdeflorowaniem tysiąca dziewic jak ulał pasuje do obrazu szalonego władcy-syfilityka.

Jeśli rzeczywiście cierpiał na kiłę, to prawdopodobnie zaraził się nią w wieku dwudziestu trzech lat (źródła wspominają, że ciężko wtedy zachorował), później przez długi czas kurując się rtęcią z parującego kotła, który trzymał w swojej komnacie. Jeśli tak było w istocie, to dożył zaskakująco zaawansowanego przy tej dolegliwości wieku 54 lat.

Pisząc o słynnych nosicielach kiły nie można zapominać o Krzysztofie Kolumbie, który kierując się szaleńczymi, syfilitycznymi zwidami chciał wyruszyć na poszukiwanie raju na ziemi (rzekomo leżącego w Ameryce Południowej). Wielu historyków nazywa go wręcz pierwszym syfilitykiem w dziejach. To jednak temat na osobny artykuł.

Źródło:

Deborah Hayden, Pox. Genius, Madness, and the Mysteries of Syphilis, Basic Books 2004.