Nowożytność

Nowożytny pałac w Wersalu na obrazie z 1668 roku.

Nowożytność – epoka historyczna obejmująca okres od przełomu XV i XVI stulecia. Jako pierwszy wyodrębnił ją niemiecki uczony Christoph Cellarius w 1685 roku. Podzielił on dzieje na trzy etapy: znane już starożytność i średniowiecze oraz epokę mu współczesną, czyli nowożytną. Badacz ten twierdził, iż średniowiecze dobiegło końca wraz upadkiem Konstantynopola w 1453 roku. Ta umowna data graniczna jest nadal stosowana, choć podaje się też wiele innych cezur.

Zdaniem różnych badaczy za początek nowożytności można uznać także wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450 roku), „odkrycie” Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492), zakończenie rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim (też 1492) czy wreszcie wystąpienie Marcina Lutra, zapoczątkowujące reformację (1517). Wydarzenia te można powiązać z poszczególnymi, najbardziej charakterystycznymi cechami nowych czasów: rozwojem globalnej ekspansji i handlu międzynarodowego, upowszechnieniem nauki oraz nowych środków przekazu i rozbiciem dotąd jednolitej religijnie Europy Zachodniej.

Pewnego wyjaśnienia wymaga też data końcowa epoki. W przypadku historii Polski jest ona względnie oczywista: przyjmuje się, że nowożytność trwała nad Wisłą tak długo, jak niezależna polska państwowość, a więc do trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 roku. W odniesieniu do dziejów powszechnych sprawa nie jest równie oczywista. Od kilkudziesięciu lat, zwłaszcza w anglosaskiej literaturze, mówi się nie tyle o epoce nowożytnej, co „wczesnonowożytnej”. Ta miała trwać do wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 roku. Po niej natomiast nastąpiły czasy nowożytne czy też nowoczesne, trwające po dziś dzień.

Co nowego w nowożytności?

Czy przez ten mit upadła Rzeczpospolita?

ciekawostka
Przypiekanie i łamanie stawów – tortury w nowożytności

ciekawostka
Pierwszy napad na amerykański bank. Historia niczym z najlepszego kryminału

ciekawostka
To był jeden z najbardziej makabrycznych pogrzebów w dziejach. Ciało Elżbiety I… eksplodowało

ciekawostka
Robin Hood – czy opowieść o szarmanckim banicie to tylko mit?

ciekawostka
Drakula kontra Imperium Osmańskie, czyli jak wołoski wojewoda obronił Europę

artykuł

Szczególnie polecamy. Nasze najlepsze artykuły o nowożytności

Historia nowożytna. O czym piszemy?

Tutaj znajdziecie wszystkie nasze nowożytne ciekawostki: od początków XVI po schyłek XVIII wieku. W przypadku historii powszechnej to wydarzenia obejmujące wszystko od polowań na czarownice i reformacji, przez czasy Ludwika XIV i wojny trzydziestoletniej, po schyłek ancien régime’u na kontynencie, a więc rok 1791. W Polsce nowożytność – obejmująca czasy od panowania Jana Olbrachta (1492), przez rządy ostatnich Jagiellonów, epokę Wazów i Wettynów, aż po III rozbiór Rzeczpospolitej – umownie trwała cztery lata dłużej: do roku 1795.

Władza i polityka w epoce nowożytnej

16.04.2019
To wcale NIE było oczywiste. Dlaczego akurat Lwów został stolicą?
Za sprawą rozbiorów Lwów urósł do rangi najprawdziwszej stolicy. Niepozorne, leżące na uboczu miasto spotkał niesamowity awans. Jaki był powód tej zaskakującej decyzji?
31.01.2019
To jedna z najbardziej niewygodnych prawd o polskiej historii. Zdaniem sławnego historyka przyczyną upadku Rzeczpospolitej i rozbiorów była...
Co roku obchodzimy ten dzień jako jeden z najważniejszych w historii Polski. Zdaniem prof. Andrzeja Chwalby - wcale nie ma czego świętować.
17.01.2019
Czy znasz te fakty z życia ostatniego polskiego króla?
Został zapamiętany jako erudyta, mecenas kultury i sztuki oraz… wyjątkowo kiepski polityk, znajdujący się pod przemożnym wpływem Katarzyny II. Czy rzeczywiście zasługuje na tak surową ocenę?
29.11.2018
To chyba najbardziej zapomniany Jagiellon – a przecież tyle zrobił dla Polski!
Umocnił nadszarpniętą władzę królewską, dzięki sprytnym reformom zdołał wypełnić opustoszały skarbiec i zabezpieczyć granice atakowanego zewsząd państwa. A mimo to o jego zasługach – a nawet o nim samym – rzadko się wspomina. Dlaczego?

Wojsko i militaria w epoce nowożytnej

27.08.2019
Drakula kontra Imperium Osmańskie, czyli jak wołoski wojewoda obronił Europę
Z fabuły książek i filmów o wampirze Draculi dowiemy się, że wołoski wojewoda był doskonałym wojownikiem i zażartym obrońcą swych ziem. Czy tak było naprawdę?
11.08.2019
Janczarzy. Elita osmańskiej armii, przed którą drżała połowa Europy
Przez wieki stanowili elitę tureckich sił zbrojnych. Uważano ich za najlepszą piechotę ówczesnego świata. Tę formację „najwierniejszych z wiernych” często wykorzystywano do walki z chrześcijanami. A przecież tworzyli ją… chrześcijańscy brańcy siłą odebrani rodzinom!
21.07.2019
Dla pieniędzy był gotowy niemal na wszystko. Jak bardzo pazerny był ten wielki dowódca?
Niewątpliwie Stefan Czarniecki kochał ojczyznę – za swe zasługi został nawet uwieczniony w polskim hymnie. Równie mocno kochał jednak… pieniądze, a wojnę traktował jako główne źródło dochodów. Ile udało mu się w ten sposób zarobić?
06.07.2019
Ten złotousty hetman jak nikt potrafił zagrzać żołnierzy do walki. Jak dobrym mówcą był Jan Karol Chodkiewicz?
Na polu bitwy nie miał sobie równych. Jednak jego wielki talent objawiał się nie tylko w trafnych decyzjach, ale również w słowach, którymi porywał żołnierzy do walki, a także… przeciągał wrogów na swoją stronę!

Niezwykła epopeja polskiej sztuki wojennej. Wszystkie kraje podbite przez Rzeczpospolitą.

Kobiety w epoce nowożytnej

07.09.2019
To był jeden z najbardziej makabrycznych pogrzebów w dziejach. Ciało Elżbiety I… eksplodowało
Pewnej nocy damy dworu czuwające przy zwłokach władczyni obudził potężny huk. Komnata wypełniła się potwornym smrodem. Okazało się, że ciało Królowej Dziewicy… wybuchło. Ale dlaczego ostatnia droga Elżbiety zmieniła się w jatkę?
29.05.2019
To był najsłynniejszy proces czarownic w dziejach. Co naprawdę wydarzyło się w Salem?
Szaleństwo, które w XVII wieku ogarnęło mieszkańców tej niewielkiej amerykańskiej osady, doprowadziło do tragedii. Proces ciągnął się miesiącami, ludzie przerzucali się oskarżeniami. Bilans zabitych: czternaście kobiet, pięciu mężczyzn i dwa psy. Dlaczego „czarownice z Salem” musiały zginąć?
24.05.2019
Najbardziej absurdalne zarzuty, które stawiano czarownicom
Lista grzechów rzekomych wiedźm była długa. Od pospolitych, jak trucie bydła czy sprowadzanie deszczu, po naprawdę dziwaczne – na przykład robienie smacznego sera lub zmuszanie krów do… skakania. Trzeba przyznać, że oskarżycielom nie brakowało fantazji. Jak brzmiały najbardziej kuriozalne zarzuty?
08.05.2019
Fascynująca podróż przez historię śladami trucizny
Te zagadki czekały na swoje rozwiązanie kilka stuleci. Z pomocą współczesnej medycyny sądowej Eleanor Herman w swojej najnowszej książce „Trucizna, czyli jak pozbyć się wrogów po królewsku” odkrywa sekrety najsłynniejszych otruć na królewskich dworach Europy.

Niezwykłe damy najwspanialszej epoki w dziejach Polski.

Życie codzienne w epoce nowożytnej

18.09.2019
Czy przez ten mit upadła Rzeczpospolita?
Z jednej strony podgolone szlacheckie głowy, tureckie kontusze, ciemnota, pijaństwo, wyzysk chłopstwa, upadek miast, z drugiej patriotyzm, wspaniałe bitwy i polska tożsamość. Czym tak naprawdę jest mit sarmacki?
12.09.2019
Przypiekanie i łamanie stawów – tortury w nowożytności
Tortury sądowe rozpalają wyobraźnię od wielu dziesięcioleci. Z ożywieniem dyskutuje się nad sensem ich stosowania, z fascynacją podziwia wymyślne narzędzia rzekomo stosowane przez nowożytnych katów. Czy wszystko co myślimy na temat tortur stosowanych przed polskimi sądami miejskimi jest prawdą?
08.09.2019
Pierwszy napad na amerykański bank. Historia niczym z najlepszego kryminału
Pierwsze obrabowanie banku w Stanach Zjednoczonych odbyło się bez żadnych ofiar, a nawet… śladów włamania. Podczas napadu skradziono równowartość dzisiejszych 3 milionów dolarów. Miało ono jedną zaletę, gdyż przyczyniło się do rozpoczęcia walki o prawa obywateli USA.
07.09.2019
To był jeden z najbardziej makabrycznych pogrzebów w dziejach. Ciało Elżbiety I… eksplodowało
Pewnej nocy damy dworu czuwające przy zwłokach władczyni obudził potężny huk. Komnata wypełniła się potwornym smrodem. Okazało się, że ciało Królowej Dziewicy… wybuchło. Ale dlaczego ostatnia droga Elżbiety zmieniła się w jatkę?

Czy wiesz że...? Ciekawostki o nowożytności

Przestępczość i zbrodnie w epoce nowożytnej

20.06.2019
Czy Polska naprawdę była krajem bez stosów?
Nowożytna (i nowoczesna) Rzeczpospolita – kraina mlekiem, miodem i tolerancją płynąca. Taki obraz XVI- i XVII-wiecznej Polski, wolnej od prześladowań religijnych, zbrodni inkwizycji i procesów o czary, lansuje się do dziś. Ale czy rzeczywiście nad Wisłą nigdy nie płonęły stosy?
20.05.2019
Polacy dokonywali bezwzględnej eksterminacji włoskich powstańców. Tak twierdzi ten poczytny autor
Karne ekspedycje przeciw buntującej się ludności. Mordowanie kobiet i dzieci. Zrównanie z ziemią całego miasteczka. To nie opis zbrodni dokonanych przez Niemców czy Rosjan. To „dorobek” polskich legionistów, pacyfikujących walczących o wolność mieszkańców Półwyspu Apenińskiego.
08.05.2019
Fascynująca podróż przez historię śladami trucizny
Te zagadki czekały na swoje rozwiązanie kilka stuleci. Z pomocą współczesnej medycyny sądowej Eleanor Herman w swojej najnowszej książce „Trucizna, czyli jak pozbyć się wrogów po królewsku” odkrywa sekrety najsłynniejszych otruć na królewskich dworach Europy.
28.04.2019
Najbardziej pomysłowe próby otrucia w dziejach
Możni tego świata mogli być w życiu pewni jednego – im większej liczbie osób nadepnęli na odcisk, tym bardziej rosło prawdopodobieństwo, że ich wino zostanie doprawione solidną dawką trucizny. Dlatego mordercy próbowali przemycać ją w parasolu, lewatywie, a nawet… hostii.

Seks w epoce nowożytnej

18.08.2019
O tym, jak w nowożytnej Rzeczypospolitej zoofilię karano
Prawo karne obowiązujące w późnym średniowieczu i w nowożytności w polskich miastach przewidywało surowe kary, włącznie z karą główną, w przypadku wielu przestępstw: za uprawianie czarów, świętokradztwo, bezczeszczenie zwłok, czasami nawet za kradzieże. Niewiele było jednak zbrodni tak odrażających dla współczesnych mieszkańców Rzeczypospolitej, jak bestialitatem, czyli – mówiąc współczesnym językiem – zoofilia.
20.03.2019
Noce poślubne francuskich władców
W sprawach sercowych monarchowie nie mieli łatwo. Polityczne sojusze i dynastyczne aspiracje zawsze były przedkładane nad ich osobiste uczucia i porywy namiętności. Francuscy królowie i królowe wiedzieli o tym aż za dobrze. Zaczynało się już od nocy poślubnej. A potem było tylko gorzej.
04.03.2019
Noc poślubna Katarzyny Wielkiej
Wrażliwa i inteligentna dziewczyna musiała porzucić swoje dotychczasowe życie, by związać się ze skrzywionym psychicznie i zakompleksionym następcą tronu. Ich noc poślubna okazała się kompletną porażką, której skutki miała odczuć cała Europa. Co wydarzyło się między Katarzyną Wielką a Piotrem III Romanowem?
10.11.2018
Jan Olbracht. Alkoholik, chory na syfilis erotoman… i najbardziej wyuzdany król Polski!
Nie żałował sobie jedzenia, alkoholu ani uciech cielesnych. Przez jego łoże przewinęło się morze kobiet – nic dziwnego, że od jednej w końcu zaraził się kiłą. A przecież był takim miłym i posłusznym chłopcem… Jak to się stało, że wyrósł z niego największy rozpustnik spośród polskich władców?