Nowożytność
Nowożytny pałac w Wersalu na obrazie z 1668 roku.
Nowożytność – epoka historyczna obejmująca okres od przełomu XV i XVI stulecia. Jako pierwszy wyodrębnił ją niemiecki uczony Christoph Cellarius w 1685 roku. Podzielił on dzieje na trzy etapy: znane już starożytność i średniowiecze oraz epokę mu współczesną, czyli nowożytną. Badacz ten twierdził, iż średniowiecze dobiegło końca wraz upadkiem Konstantynopola w 1453 roku. Ta umowna data graniczna jest nadal stosowana, choć podaje się też wiele innych cezur.
Zdaniem różnych badaczy za początek nowożytności można uznać także wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450 roku), „odkrycie” Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492), zakończenie rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim (też 1492) czy wreszcie wystąpienie Marcina Lutra, zapoczątkowujące reformację (1517). Wydarzenia te można powiązać z poszczególnymi, najbardziej charakterystycznymi cechami nowych czasów: rozwojem globalnej ekspansji i handlu międzynarodowego, upowszechnieniem nauki oraz nowych środków przekazu i rozbiciem dotąd jednolitej religijnie Europy Zachodniej.
Pewnego wyjaśnienia wymaga też data końcowa epoki. W przypadku historii Polski jest ona względnie oczywista: przyjmuje się, że nowożytność trwała nad Wisłą tak długo, jak niezależna polska państwowość, a więc do trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 roku. W odniesieniu do dziejów powszechnych sprawa nie jest równie oczywista. Od kilkudziesięciu lat, zwłaszcza w anglosaskiej literaturze, mówi się nie tyle o epoce nowożytnej, co „wczesnonowożytnej”. Ta miała trwać do wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 roku. Po niej natomiast nastąpiły czasy nowożytne czy też nowoczesne, trwające po dziś dzień.
-
-
Ulubiona gra Napoleona, Jana Sobieskiego i carycy Katarzyny, czyli kilka słów o szachach
-
Mątwy 1666, czyli rzeź polsko-polska
-
Nowy Rok w marcu? A może we wrześniu? Ery i style rozpoczynania roku w historii
-
Długi cień pańszczyzny. „Ludowa historia Polski”
-
Oszust, który sprawił, że Brytyjczycy uwierzyli w… zmyślony kraj
Co nowego w nowożytności?
Historia nowożytna. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze nowożytne ciekawostki: od początków XVI po schyłek XVIII wieku. W przypadku historii powszechnej to wydarzenia obejmujące wszystko od polowań na czarownice i reformacji, przez czasy Ludwika XIV i wojny trzydziestoletniej, po schyłek ancien régime’u na kontynencie, a więc rok 1791. W Polsce nowożytność – obejmująca czasy od panowania Jana Olbrachta (1492), przez rządy ostatnich Jagiellonów, epokę Wazów i Wettynów, aż po III rozbiór Rzeczpospolitej – umownie trwała cztery lata dłużej: do roku 1795.
- Władza i polityka w epoce nowożytnej
-
30.12.2020
Długi cień pańszczyzny. „Ludowa historia Polski”
Większość z nas ma chłopskie korzenie, a jednak głównie interesujemy się dziejami szlacheckiej mniejszości. Dziś historycy próbują przywrócić właściwe proporcje w opowieści o historii narodu polskiego.
-
27.12.2020
„Oni nawet nie wiedzą, jak bardzo ich kochałem”. Dlaczego wielki książę Konstanty płakał, uciekając z Polski po wybuchu powstania listopadowego?
Po wybuchu powstania listopadowego zaskoczony rozwojem wydarzeń wielki książę Konstanty został zmuszony do opuszczenia Królestwa Polskiego, którego był faktycznym władcą. 13 grudnia przekroczył granicę z Cesarstwem. Nigdy nie wrócił do Warszawy, choć wyjeżdżając, płakał. Dlaczego?
-
23.12.2020
„Ludzie ci, co się potocznie zwą zakonnikami i mnichami – nazwami w obu przypadkach najzupełniej fałszywymi…”, czyli o reformacji w Kościele słów kilka
Średniowieczny Kościół często zmagał się z problemami wewnętrznymi. Kłopotliwa walka cesarza z papieżem o inwestyturę (czyli o władzę w świecie chrześcijańskim) oraz przegrane krucjaty doprowadziły do utraty prestiżu. Wielu ówczesnych myślicieli żądało znaczących zmian. Wizja zbliżającej się reformy była nieuchronna…
-
10.12.2020
Niewolnictwo i krwawy podbój w imię Boga, czyli co Kolumb sprowadził do Ameryki
Postać Krzysztofa Kolumba kojarzymy dziś głównie z odkryciem Ameryki. Ale równie istotny jest fakt, że pojawienie się żeglarza u wybrzeży Nowego Świata zapoczątkowało szokująco szybki proces bezlitosnego dziesiątkowania lokalnej ludności.
- Wojsko i militaria w epoce nowożytnej
-
15.01.2021
Stefan Czarniecki – bohater narodowy, krwawy dowódca i… pazerny hetman
Jego nazwisko pojawia się w hymnie Polski, gdzie wymieniany jest jako ten, co dla ojczyzny ratowania „wrócił się przez morze”. Stefan Czarniecki na stałe „zasiadł” w panteonie narodowym jako wzór żołnierza i patrioty. Nie była to jednak postać kryształowa. Ten wielki dowódca miał na swoim koncie także okrucieństwa, zbrodnie na cywilach, kradzieże i defraudacje…
-
05.01.2021
Mątwy 1666, czyli rzeź polsko-polska
Po dziesięcioleciach krwawych wojen z Turkami, Tatarami, Moskwą, Kozakami, tuż po dramatycznie wyniszczającym potopie szwedzkim polska szlachta zafundowała Rzeczpospolitej wojnę domową. Jej najkrwawszym, a zarazem najbardziej wstydliwym epizodem była bitwa pod Mątwami w 1666 roku. Do dziś uważa się ją za jedno z najczarniejszych wydarzeń w naszej historii.
-
27.12.2020
„Oni nawet nie wiedzą, jak bardzo ich kochałem”. Dlaczego wielki książę Konstanty płakał, uciekając z Polski po wybuchu powstania listopadowego?
Po wybuchu powstania listopadowego zaskoczony rozwojem wydarzeń wielki książę Konstanty został zmuszony do opuszczenia Królestwa Polskiego, którego był faktycznym władcą. 13 grudnia przekroczył granicę z Cesarstwem. Nigdy nie wrócił do Warszawy, choć wyjeżdżając, płakał. Dlaczego?
-
27.04.2020
Azjatyccy piraci i bitwa na krańcach świata
Historia wielu narodów ma swoje Termopile. Nawet takie, o których rzadko się mówi, a niejednokrotnie zajmują umysły tylko pasjonatów historii. Nie inaczej było z hiszpańskim imperium kolonialnym. Oto słońce, które nad nim nigdy nie zachodziło, napotkało inne, tym razem wschodzące słońce nowego gracza na arenie międzynarodowej – Japonii.
Niezwykła epopeja polskiej sztuki wojennej. Wszystkie kraje podbite przez Rzeczpospolitą.
- Kobiety w epoce nowożytnej
-
12.12.2020
Baba na statku – marynarzom lżej
Przez stulecia obecność pań na morzu uznawano za nieszczęście, choć starożytni pisali, że w razie sztormu naga kobieta, wystawiając się do wiatru, może… uciszyć burzę. Mimo to kobiet na statkach nie brakowało. Choć nie zawsze trafiały na nie z własnej woli.
-
07.12.2020
Egzekucja Anny Boleyn. Jak wyglądały ostatnie chwile drugiej żony Henryka VIII?
Był 19 maja 1536 roku. Cała Anglia wstrzymała oddech. To, co się wydarzyło, nie miało precedensu. Po raz pierwszy w dziejach kraju wykonano egzekucję na królowej. Lecz nie po raz ostatni… Oskarżając o liczne zdrady i skazując na śmierć Annę Boleyn, Henryk VIII stworzył sobie łatwy i wygodny sposób na pozbywanie się niechcianych żon…
-
02.12.2020
Zróbmy sobie następcę, czyli jak doczekać się syna w epoce Tudorów
Podobno angielscy mężczyźni w czasach Henryka VIII uchodzili za wstrzemięźliwych i niezbyt gorących kochanków. Oczywiście z wyjątkiem samego króla, który słynął z gorącego temperamentu. Tylko co z tego, skoro nie był w stanie począć syna? Z pomocą przychodziły mu ówczesna wiedza medyczna, religijne nakazy i zakazy, a także… nieoceniony Tomasz Cromwell.
-
26.11.2020
Wielka polityka, wielkie postacie i wielkie osobiste tragedie. Nieprawdopodobna historia Czartoryskich
Choć urodzili się w wyjątkowej rodzinie i w wyjątkowych czasach, kochali i nienawidzili jak wszyscy inni. Bywali wielcy i podli, wierni i zdradliwi, dobroczynni i mali, rozważni i romantyczni. O jednym z najważniejszych rodów w dziejach Polski opowiada Zofia Wojtkowska.
Niezwykłe damy najwspanialszej epoki w dziejach Polski.
- Życie codzienne w epoce nowożytnej
-
10.01.2021
Ulubiona gra Napoleona, Jana Sobieskiego i carycy Katarzyny, czyli kilka słów o szachach
Strategiczna gra planszowa, którą zachwycali się zarówno władcy, jak i władczynie. Taktyka, manipulacje, intuicja – dziś dzięki tej szczególnej rozgrywce możemy zrozumieć przemiany zachodzące w sztuce, polityce i kulturze. Jak narodził się fenomen szachów, nie bez powodu nazywanych królewskimi?
-
01.01.2021
Nowy Rok w marcu? A może we wrześniu? Ery i style rozpoczynania roku w historii
Kalendarz jest narzędziem umownym – podobnie jak czas oraz jego liczenie. Zagadnienia fizyczne zostawmy jednak w spokoju, zajmijmy się tymi historycznymi. Czy Nowy Rok zawsze rozpoczynano pierwszego dnia stycznia?
-
30.12.2020
Długi cień pańszczyzny. „Ludowa historia Polski”
Większość z nas ma chłopskie korzenie, a jednak głównie interesujemy się dziejami szlacheckiej mniejszości. Dziś historycy próbują przywrócić właściwe proporcje w opowieści o historii narodu polskiego.
-
24.12.2020
Czerwony król wigilijnego stołu, czyli krótka historia… barszczu
„Barszcz, od najdawniejszych czasów ulubiona w Polsce polewka kwaskowata, gotowana zwykle z kwasu burakowego (zakwaszona ćwikła), lub chlebowego, uważana przez dawnych botaników polskich za lekarstwo” – tak pisał w swojej Encyklopedii staropolskiej Zygmunt Gloger. Dzisiaj ten czerwony król wigilijnego stołu w niczym nie przypomina swego protoplasty i bynajmniej nie kojarzy się z właściwościami leczniczymi – a bywa wręcz niejednokrotnie przyczyną bólu głowy.
- Przestępczość i zbrodnie w epoce nowożytnej
-
12.12.2020
Baba na statku – marynarzom lżej
Przez stulecia obecność pań na morzu uznawano za nieszczęście, choć starożytni pisali, że w razie sztormu naga kobieta, wystawiając się do wiatru, może… uciszyć burzę. Mimo to kobiet na statkach nie brakowało. Choć nie zawsze trafiały na nie z własnej woli.
-
10.12.2020
Niewolnictwo i krwawy podbój w imię Boga, czyli co Kolumb sprowadził do Ameryki
Postać Krzysztofa Kolumba kojarzymy dziś głównie z odkryciem Ameryki. Ale równie istotny jest fakt, że pojawienie się żeglarza u wybrzeży Nowego Świata zapoczątkowało szokująco szybki proces bezlitosnego dziesiątkowania lokalnej ludności.
-
04.12.2020
Okrutne rabunki, szał destrukcji i… morze rumu. Czy „złoty wiek” piractwa faktycznie był złoty?
Póki działali, piraci byli jednym z ulubionych tematów prasy. Relacje z procesów i wykonywania wyroków śmierci zapewniały popyt na gazety i druki ulotne. Publikacje te w sposób raczej niezamierzony wytworzyły dość ponętny wizerunek rozbójników morskich – fałszywy, nieoddający ponurej rzeczywistości.
-
01.12.2020
Fritzl po sarmacku – najbardziej odrażająca postać Rzeczpospolitej szlacheckiej
Przez lata przetrzymywał w zamknięciu żonę i dzieci. Sam w tym czasie zażywał rozkoszy z młodymi dziewczętami porywanymi z okolicznych wsi, z grupą wiernych żołdaków napadał na kupców i przejezdnych, a w prywatnym laboratorium poszukiwał kamienia filozoficznego. Zapraszamy na wyprawę w głąb mrocznego umysłu Marcina Mikołaja Radziwiłła – jednej z najbardziej odrażających postaci czasów saskich.
- Seks w epoce nowożytnej
-
08.12.2020
Nie wszystko Słońce, co się świeci. Prywatne życie Ludwika XIV
Przeżył 77 lat (bez czterech dni), panował przez 72 lata, trzy miesiące i 18 dni. Rządził najdłużej spośród europejskich władców, a na kartach historii zapisał się jako Ludwik XIV Wielki. I nie bez powodu, choć pod złotą otoczką Króla Słońce kryło się sporo brudu. I to nie tylko dlatego, że monarcha był na bakier z higieną…
-
02.12.2020
Zróbmy sobie następcę, czyli jak doczekać się syna w epoce Tudorów
Podobno angielscy mężczyźni w czasach Henryka VIII uchodzili za wstrzemięźliwych i niezbyt gorących kochanków. Oczywiście z wyjątkiem samego króla, który słynął z gorącego temperamentu. Tylko co z tego, skoro nie był w stanie począć syna? Z pomocą przychodziły mu ówczesna wiedza medyczna, religijne nakazy i zakazy, a także… nieoceniony Tomasz Cromwell.
-
01.12.2020
Fritzl po sarmacku – najbardziej odrażająca postać Rzeczpospolitej szlacheckiej
Przez lata przetrzymywał w zamknięciu żonę i dzieci. Sam w tym czasie zażywał rozkoszy z młodymi dziewczętami porywanymi z okolicznych wsi, z grupą wiernych żołdaków napadał na kupców i przejezdnych, a w prywatnym laboratorium poszukiwał kamienia filozoficznego. Zapraszamy na wyprawę w głąb mrocznego umysłu Marcina Mikołaja Radziwiłła – jednej z najbardziej odrażających postaci czasów saskich.
-
28.11.2020
Elektryzująca noc w łożu Jamesa Grahama. Kuriozalna metoda wspomagania płodności sprzed 250 lat
Gwarantowane poczęcie w optymalnej pozycji i ekstaza nieosiągalna w innych warunkach – tak pewien brytyjski lekarz reklamował swoją metodę wspomagania płodności, w której kluczowym elementem miało być… elektryczne łóżko!