Nowożytność
Nowożytny pałac w Wersalu na obrazie z 1668 roku.
Nowożytność – epoka historyczna obejmująca okres od przełomu XV i XVI stulecia. Jako pierwszy wyodrębnił ją niemiecki uczony Christoph Cellarius w 1685 roku. Podzielił on dzieje na trzy etapy: znane już starożytność i średniowiecze oraz epokę mu współczesną, czyli nowożytną. Badacz ten twierdził, iż średniowiecze dobiegło końca wraz upadkiem Konstantynopola w 1453 roku. Ta umowna data graniczna jest nadal stosowana, choć podaje się też wiele innych cezur.
Zdaniem różnych badaczy za początek nowożytności można uznać także wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450 roku), „odkrycie” Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492), zakończenie rekonkwisty na Półwyspie Iberyjskim (też 1492) czy wreszcie wystąpienie Marcina Lutra, zapoczątkowujące reformację (1517). Wydarzenia te można powiązać z poszczególnymi, najbardziej charakterystycznymi cechami nowych czasów: rozwojem globalnej ekspansji i handlu międzynarodowego, upowszechnieniem nauki oraz nowych środków przekazu i rozbiciem dotąd jednolitej religijnie Europy Zachodniej.
Pewnego wyjaśnienia wymaga też data końcowa epoki. W przypadku historii Polski jest ona względnie oczywista: przyjmuje się, że nowożytność trwała nad Wisłą tak długo, jak niezależna polska państwowość, a więc do trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 roku. W odniesieniu do dziejów powszechnych sprawa nie jest równie oczywista. Od kilkudziesięciu lat, zwłaszcza w anglosaskiej literaturze, mówi się nie tyle o epoce nowożytnej, co „wczesnonowożytnej”. Ta miała trwać do wybuchu rewolucji francuskiej w 1789 roku. Po niej natomiast nastąpiły czasy nowożytne czy też nowoczesne, trwające po dziś dzień.
-
-
Tenochtitlán – piękna i… śmierdząca trupią krwią metropolia Azteków
-
Golasy w muzeum, czyli naga prawda o aktach w sztuce
-
I żyli długo i (nie tak) szczęśliwie. Czy historia Pięknej i Bestii wydarzyła się naprawdę?
-
Zamordowała swojego brata. Była zakonnicą, lesbijką i... konkwistadorką. Niezwykła historia Cataliny de Erauso
-
Galvarino – indiański Wolverine z ostrzami zamiast dłoni żył w XVI wieku
Co nowego w nowożytności?
Historia nowożytna. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze nowożytne ciekawostki: od początków XVI po schyłek XVIII wieku. W przypadku historii powszechnej to wydarzenia obejmujące wszystko od polowań na czarownice i reformacji, przez czasy Ludwika XIV i wojny trzydziestoletniej, po schyłek ancien régime’u na kontynencie, a więc rok 1791. W Polsce nowożytność – obejmująca czasy od panowania Jana Olbrachta (1492), przez rządy ostatnich Jagiellonów, epokę Wazów i Wettynów, aż po III rozbiór Rzeczpospolitej – umownie trwała cztery lata dłużej: do roku 1795.
- Władza i polityka w epoce nowożytnej
-
30.06.2021
Był pierwowzorem Jamesa Bonda. Miał zabić polskiego króla. Prawdziwy agent 007 w służbie Jej Królewskiej Mości
Można by go uznać za skrzyżowanie Jamesa Bonda z… czarodziejem Merlinem. John Dee był szpiegiem Elżbiety I, alchemikiem i okultystą. Swoje magiczne sztuczki prezentował m.in. na dworze Stefana Batorego. Wkrótce po wizycie maga monarcha zmarł. Czy renesansowy agent 007 maczał w tym palce?
-
21.05.2021
Tak wyglądał koniec Jagiellonów! Co przesądziło o upadku tej potężnej dynastii?
W szczytowym okresie Jagiellonowie byli jedną z najświetniejszych dynastii Europy. Jej przedstawicielom przytrafiały się jednak wpadki, które ostatecznie doprowadziły ten potężny ród do ponurego końca. Czy hołd pruski był jedną z nich?
-
02.05.2021
Pierwsza w Europie, druga na świecie. Konstytucja 3 Maja
Konstytucja 3 Maja rodziła się w atmosferze sporów politycznych, a jej uchwalenie okazało się ciężkim orzechem do zgryzienia. Jak doszło do powstania pierwszej konstytucji w Europie i dlaczego jej przeciwnicy dzisiaj są symbolem zdrady narodowej?
-
06.04.2021
Jak powstało voodoo? Prawda o najbardziej tajemniczej i mrocznej religii w dziejach
Krwawe rytuały, zombie i tajemnicze laleczki – z tym dziś głównie kojarzy nam się voodoo. Ten zrodzony na Haiti system wierzeń ze zrozumiałych względów budzi ogromną ciekawość. Równie intrygująca, jak otaczająca voodoo mistyka, jest jednak również historia powstania tej religii i to, w jaki sposób wpłynęła na oblicze całego regionu.
- Wojsko i militaria w epoce nowożytnej
-
24.08.2021
Tenochtitlán – piękna i… śmierdząca trupią krwią metropolia Azteków
Gdy Hernan Cortes wraz ze swymi ludźmi dotarł do stolicy państwa Azteków na spotkanie z Montezumą, jego oczom ukazało się potężne, błyszczące miasto, rozciągające się na wyspach jeziora Texcoco. Tenochtitlán w czasach konkwistadorów liczyło ponad 200 tysięcy mieszkańców – więcej niż ówczesne metropolie europejskie. Ale przybyszy powitało coś jeszcze… Potworny smród.
-
17.07.2021
Galvarino – indiański Wolverine z ostrzami zamiast dłoni żył w XVI wieku
Mapuche (Araukanowie) to plemię wojowniczych Indian, które od wieków zamieszkuje południowo-centralne rejony dzisiejszego Chile. Przez całe stulecia z sukcesem odpierało ataki wrogów i aż do końca XIX wieku zachowało suwerenność. Jednym z bohaterów narodowych Mapuchów i uosobieniem ich legendarnej odwagi jest Galvarino – wojownik z ostrzami zamiast dłoni.
-
21.05.2021
Tak wyglądał koniec Jagiellonów! Co przesądziło o upadku tej potężnej dynastii?
W szczytowym okresie Jagiellonowie byli jedną z najświetniejszych dynastii Europy. Jej przedstawicielom przytrafiały się jednak wpadki, które ostatecznie doprowadziły ten potężny ród do ponurego końca. Czy hołd pruski był jedną z nich?
-
30.04.2021
Bitwa pod Orszą 1514 – „Zderzenie moskiewskiego średniowiecza z jagiellońskim renesansem”
Gdy w lutym 1552 roku Michaił Bułhakow-Golica oraz Iwan Sielechowski przekraczali granice państwa moskiewskiego, car wysłał po nich powitalny orszak. Iwan IV Groźny zaszczycił swoich kniaziów także monarszym podarunkiem oraz pytaniem o zdrowie. Nie był to jednak triumfalny wjazd zwycięskich wodzów, a powrót ostatnich żyjących jeńców z orszańskiego pogromu. Nie tak zapewne go sobie wyobrażali, gdy pewnego letniego ranka 37 lat wcześniej ujrzeli nad Dnieprem wielokrotnie słabszą armię polsko-litewską.
Niezwykła epopeja polskiej sztuki wojennej. Wszystkie kraje podbite przez Rzeczpospolitą.
- Kobiety w epoce nowożytnej
-
26.07.2021
I żyli długo i (nie tak) szczęśliwie. Czy historia Pięknej i Bestii wydarzyła się naprawdę?
Za pierwszą literacką wersję tej baśni uważa się historię spisaną przez Francuzkę, Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve. Jej dzieło znacznie różni się od obecnie najpopularniejszej bajki Disneya. Co więcej, mogło zostać zainspirowane… przez prawdziwe wydarzenia, które rozegrały się ponad wiek przed narodzinami autorki Pięknej i Bestii.
-
25.07.2021
Zamordowała swojego brata. Była zakonnicą, lesbijką i... konkwistadorką. Niezwykła historia Cataliny de Erauso
Zakonnica, konkwistadorka, zabójczyni własnego brata, bohaterka walk z Indianami, wyjęta spod prawa rozbójniczka, hazardzistka, lesbijka – te wszystkie określenia dotyczą tylko jednej osoby – Cataliny de Erauso.
-
19.06.2021
Jak cienka jest granica pomiędzy miłością a nienawiścią? Krótka historia Anny Boleyn
Anna Boleyn. Pierwsza królowa skazana na karę śmierci w Anglii, jedna z wielu kobiet Henryka VIII i prowodyrka religijnej rewolucji. Czy była uwielbianą przez poddanych władczynią, czy wręcz przeciwnie – powszechnie znienawidzoną czarownicą?
-
31.05.2021
„Nie minie 50 lat, a ród Gryfitów wyginie” – wzgardzona przez kochanka czarownica rzuciła klątwę i doprowadziła do zagłady książęcą rodzinę
Romantyczna legenda głosi, że rzucona przez nią klątwa miała doprowadzić do unicestwienia potężnego rodu. Nieszczęśliwa miłość rozpoczęła jej życiową tułaczkę i doprowadziła ją na stos. Kim była Sydonia von Borck? Potężną czarownicą? A może skrzywdzoną przez los kobietą?
Niezwykłe damy najwspanialszej epoki w dziejach Polski.
- Życie codzienne w epoce nowożytnej
-
16.09.2021
Najdziwaczniejszy eksperyment medyczny w dziejach? Tych bliźniaków zmuszano do picia... kawy i herbaty
Bieda, przemoc i brud – tak wyglądał Sztokholm u schyłku XVIII wieku. Szwedzkim władzom przeszkadzały nawet kolorowe ubrania oraz… kawa. By dowieść, że jest szkodliwa, król Szwecji posunął się do szokującego eksperymentu naukowego na bliźniakach.
-
26.07.2021
I żyli długo i (nie tak) szczęśliwie. Czy historia Pięknej i Bestii wydarzyła się naprawdę?
Za pierwszą literacką wersję tej baśni uważa się historię spisaną przez Francuzkę, Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve. Jej dzieło znacznie różni się od obecnie najpopularniejszej bajki Disneya. Co więcej, mogło zostać zainspirowane… przez prawdziwe wydarzenia, które rozegrały się ponad wiek przed narodzinami autorki Pięknej i Bestii.
-
29.04.2021
Zarazy, ciężka praca, godzina policyjna i... huczne imprezy. Jak wyglądało życie naszych przodków w XVII-wiecznym Poznaniu?
Początek roku 1601 zepsuła co prawda nękająca miasto od kilku miesięcy i wygasająca właśnie powoli zaraza, ale nikt nie wziął tego za zły na nowe stulecie omen, gdyż do powtarzającego się moru zdążono się już jakoś przyzwyczaić. Nie było zresztą powodu do niepokoju, zgodzić się trzeba z opinią historyka, iż dla Wielkopolski i Poznania „czasy Zygmunta III [1587–1632] to szczyt pomyślności, zwłaszcza ekonomicznej i demograficznej”.
-
18.02.2021
Rodzice zamordowali jego ciężarną żonę, a kolejne małżonki notorycznie go zdradzały. Kim był „pierwszy rogacz” Rzeczpospolitej?
Do historii przeszedł jako jeden z największych zdrajców w dziejach Polski – był współtwórcą osławionej Targowicy i walnie przyczynił się do rozbiorów. Ale sam także doświadczył zdrady. I to wielokrotnie. Mówiono, że z kilkanaściorga oficjalnych dzieci Szczęsnego Potockiego żadne nie było jego. Jedyne, którego ojcostwa mógł być (w miarę) pewny, zmarło w łonie swej matki zamordowanej na zlecenie rodziców szlachcica…
- Przestępczość i zbrodnie w epoce nowożytnej
-
08.06.2021
Największy rabunek piracki w dziejach. Złupił skarb o wartości 400 milionów dolarów i nigdy nie został złapany
Kariera Henry’ego Every’ego nie była zbyt długa. Według większości podań korsarskie rzemiosło praktykował od 1694 do 1695 roku. Mimo krótkiego stażu „pracy” Every uznawany jest za jednego z największych piratów w historii. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta. Dokonał największego rabunku w dziejach piractwa.
-
14.04.2021
Kot o dziewięciu ogonach i hiszpański osioł, czyli kary cielesne w wojsku
„Armia składa się po większej części z próżniaczych i bezczynnych typów. Bez stałego nadzoru dowódcy, ta machina szybko ulega rozpadowi” – mawiał Fryderyk Wielki. I rzeczywiście – w trosce o armię ten król-filozof i bezwzględny perfekcjonista doprowadził do tego, że jego żołnierze bardziej bali się swoich oficerów niż starć z nieprzyjacielem…
-
23.02.2021
Madame z arszenikiem – wstrząsająca historia markizy de Brinvilliers
Gdy latem 1676 roku Marie-Madeleine Gobelin, znaną jako markizę de Brinvilliers, poddawano torturom w związku ze śmiercią jej ojca, dwóch braci oraz kochanka, nikt w Paryżu nie spodziewał się, jakie konsekwencje przyniosą jej zeznania. Za jej sprawą wybuchła afera trucicielska, która na zawsze odmieniła postrzeganie francuskiej arystokracji – a w szczególności wywodzących się z niej kobiet.
-
18.02.2021
Rodzice zamordowali jego ciężarną żonę, a kolejne małżonki notorycznie go zdradzały. Kim był „pierwszy rogacz” Rzeczpospolitej?
Do historii przeszedł jako jeden z największych zdrajców w dziejach Polski – był współtwórcą osławionej Targowicy i walnie przyczynił się do rozbiorów. Ale sam także doświadczył zdrady. I to wielokrotnie. Mówiono, że z kilkanaściorga oficjalnych dzieci Szczęsnego Potockiego żadne nie było jego. Jedyne, którego ojcostwa mógł być (w miarę) pewny, zmarło w łonie swej matki zamordowanej na zlecenie rodziców szlachcica…
- Seks w epoce nowożytnej
-
30.07.2021
Golasy w muzeum, czyli naga prawda o aktach w sztuce
Trzeba przyznać, że akty przeszły zaskakującą drogę z buduarów i prywatnych komnat wprost do muzealnych sal. I to dosłownie. Dziś w surowych przestrzeniach nie wzbudzają już takiej ekscytacji, ale kiedyś stanowiły świetny pretekst do ukazania piękna ludzkiego ciała – miały więc przede wszystkim zachwycać.
-
13.03.2021
Intrygi, trucizny i czarne msze. Makabryczna historia markizy de Montespan
W 1676 roku madame de Brinvilliers została skazana na ścięcie za zamordowanie ojca i dwóch braci. Podczas tortur wyznała, że nie ona jedna parała się w Paryżu trucicielstwem. Król Ludwika XIV w celu wyjaśnienia sprawy zlecił przeprowadzenie śledztwa. Przyczyniło się ono do odkrycia afery trucicielskiej, sięgającej swoimi mackami osób bardzo bliskich władcy – na czele z jego faworytą, markizą de Montespan.
-
18.02.2021
Rodzice zamordowali jego ciężarną żonę, a kolejne małżonki notorycznie go zdradzały. Kim był „pierwszy rogacz” Rzeczpospolitej?
Do historii przeszedł jako jeden z największych zdrajców w dziejach Polski – był współtwórcą osławionej Targowicy i walnie przyczynił się do rozbiorów. Ale sam także doświadczył zdrady. I to wielokrotnie. Mówiono, że z kilkanaściorga oficjalnych dzieci Szczęsnego Potockiego żadne nie było jego. Jedyne, którego ojcostwa mógł być (w miarę) pewny, zmarło w łonie swej matki zamordowanej na zlecenie rodziców szlachcica…
-
08.12.2020
Nie wszystko Słońce, co się świeci. Prywatne życie Ludwika XIV
Przeżył 77 lat (bez czterech dni), panował przez 72 lata, trzy miesiące i 18 dni. Rządził najdłużej spośród europejskich władców, a na kartach historii zapisał się jako Ludwik XIV Wielki. I nie bez powodu, choć pod złotą otoczką Króla Słońce kryło się sporo brudu. I to nie tylko dlatego, że monarcha był na bakier z higieną…