Średniowiecze
Średniowieczne pasowanie na rycerza na fikcyjnym wyobrażeniu z początku XX wieku.
Średniowiecze – epoka historyczna umownie trwająca od ok. V do XV wieku n.e. Ukucie pojęcia wieków średnich tradycyjnie przypisuje się włoskiemu humaniście, Francesco Petrarce. Już w wieku XIV pisał on o czasach ciemności, które nastąpiły na skutek upadku Cesarstwa Rzymskiego. W XV stuleciu, w podobnych kręgach intelektualnych, upowszechniła się sama nazwa „średniowiecze” – mająca oznaczać czas pośredni między okresem antycznego rozkwitu sztuki i literatury, a nową epoką, postrzeganą jako moment odrodzenia kultury.
Termin średniowiecza od początku miał wyraźnie oskarżycielskie, krytyczne zabarwienie. Epokę tę postrzegano w ściśle negatywnych kategoriach: jako czas ciemnoty i barbarzyństwa, a także bezprecedensowego zacofania cywilizacyjnego. W wieku XVIII, a więc okresie tak zwanego oświecenia, rozpowszechnił się z kolei nie mniej negatywny termin „mrocznych wieków”.
W świetle obecnej wiedzy to tendencyjne wyobrażenie o dziesięciu wiekach europejskiej historii niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Dzisiaj średniowiecze jest postrzegane jako okres kluczowych przemian, ale nie stałego i głębokiego regresu. W epoce tej następowały istotne innowacje w przeróżnych dziedzinach (transport, rolnictwo, handel), wielkie odkrycia geograficzne (jak choćby dopłynięcie wikingów do Ameryki) czy wreszcie okresy niekwestionowanego rozkwitu kultury (tak zwany renesans karoliński w VIII-IX stuleciu i późniejszy renesans XII wieku).
W dzisiejszej nauce termin mrocznych wieków właściwie zarzucono. Jeśli jest stosowany to tylko na określenie najwcześniejszego etapu, z którego zachowało się niezwykle mało źródeł pisanych. Odzywają się także odosobnione głosy za zrezygnowaniem z samej nazwy średniowiecza i zastąpieniem jej nowym, jeszcze nieustalonym terminem.
Za początek średniowiecza umownie przyjmuje się moment upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Wiele podręczników wskazuje na rok 476 (detronizacja ostatniego cesarza), funkcjonują też jednak inne daty związane z wędrówkami ludów, przemianami we wschodniej części dawnego imperium i narodzinami nowych prądów intelektualnych oraz religii. Niektórzy autorzy twierdzą, że średniowiecze zaczęło się dopiero wraz z Mahometem i powstaniem islamu (początek VII wieku) lub dopiero z uformowaniem nowego cesarstwa na Zachodzie (koronacja Karola Wielkiego w 800 roku).
Spory budzi także data końcowa epoki. Umownie uznaje się za nią między innymi: upadek Konstantynopola (1453), wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450) i odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1494). Padają też jednak daty znacznie wcześniejsze (jak choćby początek „niewoli awiniońskiej” papieży w 1309 roku) i wyraźnie późniejsze – aż po sobór trydencki zakończony w 1563 roku.
-
-
Średniowieczne panaceum, czyli cudowne leki z pospolitej gadziny
-
Targowiska próżności. Jak naprawdę wyglądały turnieje rycerskie?
-
Od zera do bohatera. Błędni rycerze istnieli naprawdę – oto jeden z nich!
-
Niedoścignione wzory czy okrutnicy zabijający dla pieniędzy? Kim naprawdę byli średniowieczni rycerze?
-
Wyróżniała się wzrostem i poważnie chorowała. Co wiemy o średniowiecznej „gigantce” z Ostrowa Lednickiego?
Co nowego w średniowieczu?
Średniowiecze. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze średniowieczne ciekawostki: od czasów Justyniana Wielkiego, przez Francję Merowingów i Karolingów, po Polskę pierwszych Piastów, turnieje rycerskie, początki dynastii Jagiellonów i wielkie epidemie schyłku średniowiecza. Polecamy też ciekawostki spoza Europy, poświęcone średniowiecznej Afryce, Chinom czy Japonii.
- Władza i polityka w średniowieczu
-
04.02.2021
Litewska pożoga – czyli o największym wrogu średniowiecznej Polski
Pojawiali się nagle, wyłaniali z lasów, palili i mordowali, kradli i brali w niewolę całe rodziny, które pędzili na północ, by obsadzać nimi ziemię wzdłuż Niemna. To nie Ruś ani żywioł niemiecki, ani nawet Tatarzy, a Litwini budzili prawdziwą grozę w średniowiecznej Polsce. Dzicy, pogańscy wojownicy z północnego wschodu, mówiący nieznanym językiem, najeżdżali państwo Piastów ponad 50 razy.
-
12.01.2021
Zemsta Obciętonosego. Krwawa gra o tron Cesarstwa Bizantyńskiego
Był cesarzem, lecz został zdradzony i wywleczony z pałacu. Jego doradców spalono żywcem, jemu odcięto nos i język, a następnie zesłano do najbardziej północnej z północnych prowincji imperium. Dekadę później, kiedy już wszyscy o nim zapomnieli, z wielką armią zjawił się pod murami Konstantynopola, by zemścić się na wrogach i odzyskać tron. Rinotmetos, czyli Obciętonosy, dawniej znany jako Justynian II.
-
22.12.2020
Książę „warchoł”, który pobił Krzyżaków. Jak doszło do tego, że Władysław Łokietek został królem?
W ostatnim tomie cyklu piastowskiego „Odrodzone królestwo” Elżbiety Cherezińskiej Władysław Łokietek przygotowuje się do wielkiej wojny z zakonem krzyżackim. Przypomnijmy zatem jak to się stało, że podrzędny książę dostał się na szczyt i wypowiedział wojnę Krzyżakom.
-
19.12.2020
Płowce 1331. Największa bitwa Władysława Łokietka z zakonem krzyżackim
Elżbieta Cherezińska swoją najnowszą książką „Odrodzone królestwo” kończy piastowski cykl pod tym samym tytułem. Rozwijający się konflikt z zakonem krzyżackim nieubłagalnie zmierza do wojny i jej największego starcia. Oto 5 rzeczy, które powinniście wiedzieć o bitwie pod Płowcami.
Historia wielkich podbojów pierwszego polskiego króla
- Życie codzienne w średniowieczu
-
07.03.2021
Wpływowe walkirie czy niewolniczki płci – ile tak naprawdę wiemy o kobietach wikingów?
Nordyckie sagi, legendy i kroniki kształtują obraz kobiet dalekiej Północy zupełnie odmienny od tego, jaki znamy ze źródeł odnoszących się do czasów antyku czy średniowiecza. Walkirie, olbrzymki, tarczowniczki, wieszczki – przedstawicielki płci pięknej odgrywały niezwykle ważną rolę w wikińskich wierzeniach. Do niedawna uważano, że były jedynie bohaterkami mitów. Ale czy na pewno?
-
06.03.2021
Średniowieczne panaceum, czyli cudowne leki z pospolitej gadziny
Gdy św. Franciszka z Asyżu namawiano, by zasięgnął w chorobie porady medyków papieża, miał powiedzieć: „Pan stworzył z ziemi lekarstwa, a człowiek mądry nie będzie nimi gardził”. Zgodnie z tą myślą leczył swoich pacjentów Mikołaj z Polski, który remediów szukał nie na niebie czy w humorach pacjenta, ale w boskim stworzeniu – tym skuteczniejszym, im bardziej obrzydliwym.
-
03.03.2021
Targowiska próżności. Jak naprawdę wyglądały turnieje rycerskie?
„Z całą siłą zakazujemy tych targów próżności – turniejów, w których rycerze spotykają się i bezmyślnie angażują w popisywanie się sprawnością i siłą, co skutkuje często śmiercią (…). Zagrożenie jest i dla duszy. Jeżeli ktoś w ich czasie polegnie, (…) nie może być przez księdza pochowany w poświęconej ziemi” – głosił w 1130 roku soborowy kanon połączonych rad kościelnych Clermont i Reims. Tak, duchowni byli przeciwni turniejowym potyczkom, na które tak naprawdę… sami dali przyzwolenie.
-
20.02.2021
Niedoścignione wzory czy okrutnicy zabijający dla pieniędzy? Kim naprawdę byli średniowieczni rycerze?
Średniowieczny rycerz lubował się w wojaczce. Licząc na łupy do zdobycia, wyruszał do bitwy niczym do walki w turnieju. Nie miał litości dla wrogów i dla pieniędzy był gotowy na wszystko. Z drugiej strony – jego wspaniałe czyny opiewały pieśni, a legendy opowiadały o odwadze i lojalności. To rycerze decydowali o biegu średniowiecznej historii. Jacy byli naprawdę? Która ich „wersja” jest tą prawdziwą?
- Wojsko i militaria w średniowieczu
-
03.03.2021
Targowiska próżności. Jak naprawdę wyglądały turnieje rycerskie?
„Z całą siłą zakazujemy tych targów próżności – turniejów, w których rycerze spotykają się i bezmyślnie angażują w popisywanie się sprawnością i siłą, co skutkuje często śmiercią (…). Zagrożenie jest i dla duszy. Jeżeli ktoś w ich czasie polegnie, (…) nie może być przez księdza pochowany w poświęconej ziemi” – głosił w 1130 roku soborowy kanon połączonych rad kościelnych Clermont i Reims. Tak, duchowni byli przeciwni turniejowym potyczkom, na które tak naprawdę… sami dali przyzwolenie.
-
27.02.2021
Od zera do bohatera. Błędni rycerze istnieli naprawdę – oto jeden z nich!
Opowieści o doniosłych czynach spod znaku miecza i kopii to w większości legendy, ale nie brakuje w nich ziarna prawdy! Choć w poszukiwaniu heroicznych rycerzy rodem z opowieści arturiańskich trzeba raczej kierować się do świata fantazji, pewne archetypy znalazły odzwierciedlenie w rzeczywistości. Doskonałym przykładem bohatera awanturniczych historii rycerskich, który istniał naprawdę, jest Wilhelm Marshal.
-
20.02.2021
Niedoścignione wzory czy okrutnicy zabijający dla pieniędzy? Kim naprawdę byli średniowieczni rycerze?
Średniowieczny rycerz lubował się w wojaczce. Licząc na łupy do zdobycia, wyruszał do bitwy niczym do walki w turnieju. Nie miał litości dla wrogów i dla pieniędzy był gotowy na wszystko. Z drugiej strony – jego wspaniałe czyny opiewały pieśni, a legendy opowiadały o odwadze i lojalności. To rycerze decydowali o biegu średniowiecznej historii. Jacy byli naprawdę? Która ich „wersja” jest tą prawdziwą?
-
13.02.2021
„Potwór Urbana” pod Konstantynopolem
Sułtan doskonale zdawał sobie sprawę z powagi chwili, gdy pchnął do ataku swoje najlepsze oddziały. Janczarzy wdzierali się na umocnienia, gdzie czekały na nich miecze chrześcijańskich obrońców. Wielu ginęło, a jeszcze więcej traciło wzniesione na zgubę Królowej Miast ręce, gdy chwytali się skraju fortyfikacji. Po długim czasie turecki napór zaczął słabnąć. Straszliwa noc się kończyła, a nad skrwawionymi murami zaczął budzić się kolejny dzień – 29 maja 1453 roku. Dzień, w którym znów o wszystkim miały zadecydować działa…
Niezwykła historia kobiet, które zbudowały polskie mocarstwo. Jadwiga Andegaweńska i jej poprzedniczki w nowej książce Kamila Janickiego: „Damy polskiego imperium”.
- Kobiety w średniowieczu
-
07.03.2021
Wpływowe walkirie czy niewolniczki płci – ile tak naprawdę wiemy o kobietach wikingów?
Nordyckie sagi, legendy i kroniki kształtują obraz kobiet dalekiej Północy zupełnie odmienny od tego, jaki znamy ze źródeł odnoszących się do czasów antyku czy średniowiecza. Walkirie, olbrzymki, tarczowniczki, wieszczki – przedstawicielki płci pięknej odgrywały niezwykle ważną rolę w wikińskich wierzeniach. Do niedawna uważano, że były jedynie bohaterkami mitów. Ale czy na pewno?
-
14.02.2021
Wyróżniała się wzrostem i poważnie chorowała. Co wiemy o średniowiecznej „gigantce” z Ostrowa Lednickiego?
Wiadomo, że była nieprzeciętnie wysoka, mogła być też chora psychicznie. Mimo to prawdopodobnie nie wykluczono jej ze społeczności, w której żyła. Jej grób różnił się jednak od innych pochówków. Kim była średniowieczna „gigantka” z Ostrowa Lednickiego? I co udało się wyczytać ze śladów, które zachowały się na jej kościach?
-
15.11.2020
Czysta grzesznica i brudna święta. Jak często kąpały się kobiety w średniowieczu?
Czy kobiety w wiekach średnich zarastały brudem? Te pobożne tak! W liście do biskupa Altino Heliodora św. Hieronim zawarł swój słynny komentarz: „Czy twa skóra jest twarda i łuszcząca, ponieważ nie zażywasz już kąpieli? Ten, kto raz dostąpił chrztu świętego, nie musi kąpać się ponownie”. Na ciałach pobożnych chrześcijanek odkładała się więc gruba warstwa nabożnych nieczystości.
-
08.11.2020
Smród, brud i ubóstwo? Bynajmniej! Średniowiecze wcale (aż tak) nie śmierdziało
Średniowiecze powszechnie kojarzy się ze smrodem. Fekalia wylewane na ulice, masowa niechęć do kąpieli i życie na bakier z higieną z pewnością nie sprzyjały nosom ówczesnych ludzi. Jednak sytuacja nie wyglądała aż tak dramatycznie, jak to sobie wyobrażamy. W końcu wytrzymałość człowieka – również na brud – ma swoje granice…
- Seks w średniowieczu
-
08.11.2020
Smród, brud i ubóstwo? Bynajmniej! Średniowiecze wcale (aż tak) nie śmierdziało
Średniowiecze powszechnie kojarzy się ze smrodem. Fekalia wylewane na ulice, masowa niechęć do kąpieli i życie na bakier z higieną z pewnością nie sprzyjały nosom ówczesnych ludzi. Jednak sytuacja nie wyglądała aż tak dramatycznie, jak to sobie wyobrażamy. W końcu wytrzymałość człowieka – również na brud – ma swoje granice…
-
19.10.2020
Wino, śpiew i mnóstwo kobiet… To był prawdopodobnie najbardziej rozpustny papież w dziejach
Gdy w 1342 roku Pierre Roger de Beaufort jako Klemens VI zasiadał na tronie Piotrowym, miał podobno powiedzieć do swojej świty: „Przede mną nikt nie wiedział, jak być papieżem”. I rzeczywiście – wkrótce świat naocznie przekonał się, co oznaczały jego słowa…
-
29.09.2020
Swoboda obyczajowa, dzieci z nieprawego łoża i poligamia. Średniowieczne podejście do małżeństwa
W chrześcijańskiej Europie bigamia oficjalnie była zakazana, a żeby ślub był ważny, musiał odbyć się uroczyście. Tyle w teorii. Praktyka – szczególnie wśród najuboższych – rządziła się własnymi prawami. Zawieranie kontraktu małżeńskiego w karczmie i inne kontrowersyjne obyczaje nikogo nie dziwiły…
-
25.09.2020
Pornokracja – najbardziej wstydliwy okres w dziejach Watykanu
To czasy, które Kościół katolicki wolałby wymazać z kart historii. Nigdy wcześniej ani później obyczaje i standardy moralne w Stolicy Piotrowej nie upadły tak nisko. Zamiast czystości i wstrzemięźliwości, kolejni papieże hołdowali raczej mamonie, żądzy zbytków i władzy oraz rozpuście. Trudno się dziwić, że X wiek n.e. w dziejach Watykanu nazwano… pornokracją.