Średniowiecze
Średniowieczne pasowanie na rycerza na fikcyjnym wyobrażeniu z początku XX wieku.
Średniowiecze – epoka historyczna umownie trwająca od ok. V do XV wieku n.e. Ukucie pojęcia wieków średnich tradycyjnie przypisuje się włoskiemu humaniście, Francesco Petrarce. Już w wieku XIV pisał on o czasach ciemności, które nastąpiły na skutek upadku Cesarstwa Rzymskiego. W XV stuleciu, w podobnych kręgach intelektualnych, upowszechniła się sama nazwa „średniowiecze” – mająca oznaczać czas pośredni między okresem antycznego rozkwitu sztuki i literatury, a nową epoką, postrzeganą jako moment odrodzenia kultury.
Termin średniowiecza od początku miał wyraźnie oskarżycielskie, krytyczne zabarwienie. Epokę tę postrzegano w ściśle negatywnych kategoriach: jako czas ciemnoty i barbarzyństwa, a także bezprecedensowego zacofania cywilizacyjnego. W wieku XVIII, a więc okresie tak zwanego oświecenia, rozpowszechnił się z kolei nie mniej negatywny termin „mrocznych wieków”.
W świetle obecnej wiedzy to tendencyjne wyobrażenie o dziesięciu wiekach europejskiej historii niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Dzisiaj średniowiecze jest postrzegane jako okres kluczowych przemian, ale nie stałego i głębokiego regresu. W epoce tej następowały istotne innowacje w przeróżnych dziedzinach (transport, rolnictwo, handel), wielkie odkrycia geograficzne (jak choćby dopłynięcie wikingów do Ameryki) czy wreszcie okresy niekwestionowanego rozkwitu kultury (tak zwany renesans karoliński w VIII-IX stuleciu i późniejszy renesans XII wieku).
W dzisiejszej nauce termin mrocznych wieków właściwie zarzucono. Jeśli jest stosowany to tylko na określenie najwcześniejszego etapu, z którego zachowało się niezwykle mało źródeł pisanych. Odzywają się także odosobnione głosy za zrezygnowaniem z samej nazwy średniowiecza i zastąpieniem jej nowym, jeszcze nieustalonym terminem.
Za początek średniowiecza umownie przyjmuje się moment upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Wiele podręczników wskazuje na rok 476 (detronizacja ostatniego cesarza), funkcjonują też jednak inne daty związane z wędrówkami ludów, przemianami we wschodniej części dawnego imperium i narodzinami nowych prądów intelektualnych oraz religii. Niektórzy autorzy twierdzą, że średniowiecze zaczęło się dopiero wraz z Mahometem i powstaniem islamu (początek VII wieku) lub dopiero z uformowaniem nowego cesarstwa na Zachodzie (koronacja Karola Wielkiego w 800 roku).
Spory budzi także data końcowa epoki. Umownie uznaje się za nią między innymi: upadek Konstantynopola (1453), wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450) i odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1494). Padają też jednak daty znacznie wcześniejsze (jak choćby początek „niewoli awiniońskiej” papieży w 1309 roku) i wyraźnie późniejsze – aż po sobór trydencki zakończony w 1563 roku.
-
-
Jadwiga Andegaweńska, królowa Węgier i święte cesarstwo... polsko-niemieckie?
-
„Kobiety krają sobie ręce i twarze nożem”, a później idą za zmarłym na stos. Dawne Słowianki umierały wraz ze swoimi mężami...
-
Świętosława, Sygryda, Storråda, Geira, a może Gunhilda – kim była matka Knuta Wielkiego?
-
Jak to możliwe, że kamienne „niedźwiadki” przewędrowały Europę i osiedliły się na Ślęży?
-
Czysta groza i zapowiedź rychłej śmierci. Najprzeraźliwsze okrzyki wojenne w historii
Co nowego w średniowieczu?
Średniowiecze. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze średniowieczne ciekawostki: od czasów Justyniana Wielkiego, przez Francję Merowingów i Karolingów, po Polskę pierwszych Piastów, turnieje rycerskie, początki dynastii Jagiellonów i wielkie epidemie schyłku średniowiecza. Polecamy też ciekawostki spoza Europy, poświęcone średniowiecznej Afryce, Chinom czy Japonii.
- Władza i polityka w średniowieczu
-
29.07.2021
Jadwiga Andegaweńska, królowa Węgier i święte cesarstwo... polsko-niemieckie?
Jadwiga Andegaweńska 16 października 1384 roku została koronowana na króla Polski. Jednak niewiele brakowało, by polski tron przeszedł jej koło nosa – i to nie raz. Pierwotnie to wcale nie ona miała rządzić nad Wisłą, ale w końcu – jak mawiają – do trzech razy sztuka…
-
23.06.2021
Bez piwa ani rusz, czyli jak Leszek Biały od krucjaty się wymigał
Odkąd papież Urban II ogłosił wyprawę krzyżową do Jerozolimy, która odbije grób pański z rąk pogan, zaczęła kiełkować idea rycerzy Chrystusa – bojowników walczących i umierających za wiarę. Nad Wisłą ruch krucjatowy nie miał jednak wielkiego znaczenia. Polskie rycerstwo bynajmniej nie garnęło się do podróży na Bliski Wschód i nawracania mieczem niewiernych. Symbolem tej postawy stał się Leszek Biały. Książę krakowski grzecznie, choć w gruncie rzeczy arogancko… zbył papieża.
-
03.05.2021
Władysław Jagiełło, władca… Cypru?
W 1432 roku Janus, król Cypru, chciał pożyczyć pieniądze od Władysław Jagiełły, oferując w zastaw swoje państwo. Propozycja może i brzmiała jak żart, ale władca Wyspy Afrodyty nie żartował. Zresztą, jeżeli zawierzyć jednemu z kronikarzy, nie uśmiechał się od 7 lipca 1426 roku…
-
27.04.2021
Koń Trojański z Moskwy na polskim dworze? Jak doszło do małżeństwa pięknej Heleny z Aleksandrem Jagiellończykiem?
Niczym swoja mitologiczna imienniczka, onieśmielała urodą. Do jej ręki ustawiła się długa kolejka kandydatów – w tym również Aleksander Jagiellończyk, o którym mówiono, że jest… słabowitym impotentem. Jak doszło do tego, że to właśnie on został jej mężem? I czy faktycznie piękna Helena była moskiewskim szpiegiem?
Historia wielkich podbojów pierwszego polskiego króla
- Życie codzienne w średniowieczu
-
24.06.2021
Najkrótsza noc w roku, czyli noc świętojańska. Jak chrześcijaństwo zawłaszczyło słowiańskie tradycje?
Noc Kupały obchodzona w dniu przesilenia letniego ma niezwykle długą tradycję. Była ona tak ważna, że chrześcijaństwo musiało zaakceptować ją także w swoim kalendarzu w niemal niezmienionej formie. Jak to się stało, że pogańskie święto nie poddało się chrystianizacji?
-
03.06.2021
Słowianin znaczy niewolnik? Nasi przodkowie byli chodliwym towarem w krajach arabskich!
Urodziwe słowiańskie kobiety i silni słowiańscy mężczyźni stanowili najbardziej „chodliwy” towar wczesnego średniowiecza. Dla nich opłacało się pokonać tysiące kilometrów. Po niewolników przybywali w naszą część świata żydowscy i arabscy kupcy z krajów Bliskiego Wschodu, Półwyspu Iberyjskiego oraz z Bizancjum.
-
13.05.2021
Długo, szczęśliwie i bogato? Życie w średniowiecznym zamku wcale nie wyglądało jak w bajce...
Hulające przeciągi, sale tortur i… duchy. Życie w średniowiecznych warowniach toczyło się w cieniu okrucieństwa. Nie inaczej było w Zamku Czocha. To monumentalne zamczysko wciąż kryje w swych murach wiele sekretów. Dzisiejsi odkrywcy mają niezwykle trudne zadanie, bo fakty mieszają się z legendami…
-
14.04.2021
Orgie nad rzeką, ogniste smoki płodzące herosów i wiatropylne kobiety, czyli Słowianie i żywioły
Kult żywiołów był u Słowian ściśle związany z kultem płodności. Dlatego wierzyli, że wiatr jest sprawcą ciąż, woda pobudza kobiety do rodzenia, a ogień jest oblubieńcem wiecznie wilgotnej Matki Ziemi…
- Wojsko i militaria w średniowieczu
-
06.07.2021
Czysta groza i zapowiedź rychłej śmierci. Najprzeraźliwsze okrzyki wojenne w historii
„Każdy żołnierz Unii, który słyszał okrzyk bojowy Konfederacji, znany jako rebel yell, i powiedział, że się go nie przestraszył, prawdopodobnie nigdy go nie słyszał” – pisał w swojej monumentalnej pracy The Civil War. A Narrative wybitny historyk Shelby Fotte. Słynny piskliwy wrzask buntowników z Południa był nieodzownym elementem większości bitew amerykańskiego konfliktu, a do dziś pozostaje przedmiotem dyskusji i badań.
-
23.06.2021
Bez piwa ani rusz, czyli jak Leszek Biały od krucjaty się wymigał
Odkąd papież Urban II ogłosił wyprawę krzyżową do Jerozolimy, która odbije grób pański z rąk pogan, zaczęła kiełkować idea rycerzy Chrystusa – bojowników walczących i umierających za wiarę. Nad Wisłą ruch krucjatowy nie miał jednak wielkiego znaczenia. Polskie rycerstwo bynajmniej nie garnęło się do podróży na Bliski Wschód i nawracania mieczem niewiernych. Symbolem tej postawy stał się Leszek Biały. Książę krakowski grzecznie, choć w gruncie rzeczy arogancko… zbył papieża.
-
19.03.2021
Nie zbroja czyni rycerza... Więc w takim razie co?
Nieokrzesany cham i brutal, romantyk, wojownik, a może polityk i doradca? Co oznaczała przynależność do kasty rycerzy i czym tak naprawdę wyróżniali się oni na tle społeczeństwa?
-
17.03.2021
Naiwna, nawiedzona czy szalona? Dlaczego tak naprawdę Joanna d'Arc spłonęła na stosie?
Jak to możliwe, że niepiśmienna dziewczyna z głębokiej prowincji stanęła przed obliczem samego władcy i okazała się na tyle przekonująca, iż pozwolono jej dowodzić francuskimi rycerzami? Joanna d’Arc twierdziła, że robiła to z rozkazu Boga. Choć poprowadziła Francję do zwycięstwa, Kościół nie dał wiary jej tłumaczeniom. Spłonęła na stosie jako heretyczka…
Niezwykła historia kobiet, które zbudowały polskie mocarstwo. Jadwiga Andegaweńska i jej poprzedniczki w nowej książce Kamila Janickiego: „Damy polskiego imperium”.
- Kobiety w średniowieczu
-
29.07.2021
Jadwiga Andegaweńska, królowa Węgier i święte cesarstwo... polsko-niemieckie?
Jadwiga Andegaweńska 16 października 1384 roku została koronowana na króla Polski. Jednak niewiele brakowało, by polski tron przeszedł jej koło nosa – i to nie raz. Pierwotnie to wcale nie ona miała rządzić nad Wisłą, ale w końcu – jak mawiają – do trzech razy sztuka…
-
27.07.2021
„Kobiety krają sobie ręce i twarze nożem”, a później idą za zmarłym na stos. Dawne Słowianki umierały wraz ze swoimi mężami...
Określenie „do grobowej deski” w tym przypadku brzmi wyjątkowo dosłownie. Słowiańskie żony umierały wraz ze swoimi mężami. Opisy arabskich kupców i średniowiecznych dziejopisów pełne są wstrząsających relacji o tym, że kobiety oddawały życie, gdy zmarł ich mąż. W ten sposób potwierdzały, że naprawdę go kochały…
-
22.07.2021
Świętosława, Sygryda, Storråda, Geira, a może Gunhilda – kim była matka Knuta Wielkiego?
„Swen Widłobrody po matce był pół-Słowianinem, a skoro żonę wziął z Polski, to jego syn Kanut Wielki, pomnikowy władca Skandynawów, wedle krwi w trzech czwartych był Słowianinem, a w połowie Piastem” – zauważa wybitny polski mediewista i archeolog, Przemysław Urbańczyk. Kim była Świętosława? Czy w ogóle istniała?
-
28.05.2021
Chrzest Polski, czyli jak Dobrawa Mieszka zbałamuciła…
„W czeskiej krainie pojął on za żonę szlachetną siostrę Bolesława Starszego [Bolesława II], która okazała się w rzeczywistości taką, jak brzmiało jej imię. Nazywała się bowiem po słowiańsku Dobrawa, co w języku niemieckim wykłada się: dobra…” – rozpisywał się o przymiotach Mieszkowej małżonki Thietmar z Merseburga. I chociaż złośliwcy wytykali czeskiej księżniczce zaawansowany wiek i bezwstydne prowadzenie się, to jednak potrafiła skutecznie zawrócić w głowie naszemu władcy.
- Seks w średniowieczu
-
30.07.2021
Golasy w muzeum, czyli naga prawda o aktach w sztuce
Trzeba przyznać, że akty przeszły zaskakującą drogę z buduarów i prywatnych komnat wprost do muzealnych sal. I to dosłownie. Dziś w surowych przestrzeniach nie wzbudzają już takiej ekscytacji, ale kiedyś stanowiły świetny pretekst do ukazania piękna ludzkiego ciała – miały więc przede wszystkim zachwycać.
-
14.04.2021
Orgie nad rzeką, ogniste smoki płodzące herosów i wiatropylne kobiety, czyli Słowianie i żywioły
Kult żywiołów był u Słowian ściśle związany z kultem płodności. Dlatego wierzyli, że wiatr jest sprawcą ciąż, woda pobudza kobiety do rodzenia, a ogień jest oblubieńcem wiecznie wilgotnej Matki Ziemi…
-
01.04.2021
Sproszkowane jądra dzika i picie krwi położnicy, czyli historyczne sposoby na kłopoty z prokreacją
Co wspólnego mają sproszkowane jądra dzika z zapłodnieniem? W jaki sposób leczono żółtaczkę nowo narodzonego dziecka? Co trzeba było wypić, żeby nie zajść w ciążę? Oto kilka zaskakujących faktów o prokreacji naszych przodków.
-
08.11.2020
Smród, brud i ubóstwo? Bynajmniej! Średniowiecze wcale (aż tak) nie śmierdziało
Średniowiecze powszechnie kojarzy się ze smrodem. Fekalia wylewane na ulice, masowa niechęć do kąpieli i życie na bakier z higieną z pewnością nie sprzyjały nosom ówczesnych ludzi. Jednak sytuacja nie wyglądała aż tak dramatycznie, jak to sobie wyobrażamy. W końcu wytrzymałość człowieka – również na brud – ma swoje granice…