Średniowiecze
Średniowieczne pasowanie na rycerza na fikcyjnym wyobrażeniu z początku XX wieku.
Średniowiecze – epoka historyczna umownie trwająca od ok. V do XV wieku n.e. Ukucie pojęcia wieków średnich tradycyjnie przypisuje się włoskiemu humaniście, Francesco Petrarce. Już w wieku XIV pisał on o czasach ciemności, które nastąpiły na skutek upadku Cesarstwa Rzymskiego. W XV stuleciu, w podobnych kręgach intelektualnych, upowszechniła się sama nazwa „średniowiecze” – mająca oznaczać czas pośredni między okresem antycznego rozkwitu sztuki i literatury, a nową epoką, postrzeganą jako moment odrodzenia kultury.
Termin średniowiecza od początku miał wyraźnie oskarżycielskie, krytyczne zabarwienie. Epokę tę postrzegano w ściśle negatywnych kategoriach: jako czas ciemnoty i barbarzyństwa, a także bezprecedensowego zacofania cywilizacyjnego. W wieku XVIII, a więc okresie tak zwanego oświecenia, rozpowszechnił się z kolei nie mniej negatywny termin „mrocznych wieków”.
W świetle obecnej wiedzy to tendencyjne wyobrażenie o dziesięciu wiekach europejskiej historii niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Dzisiaj średniowiecze jest postrzegane jako okres kluczowych przemian, ale nie stałego i głębokiego regresu. W epoce tej następowały istotne innowacje w przeróżnych dziedzinach (transport, rolnictwo, handel), wielkie odkrycia geograficzne (jak choćby dopłynięcie wikingów do Ameryki) czy wreszcie okresy niekwestionowanego rozkwitu kultury (tak zwany renesans karoliński w VIII-IX stuleciu i późniejszy renesans XII wieku).
W dzisiejszej nauce termin mrocznych wieków właściwie zarzucono. Jeśli jest stosowany to tylko na określenie najwcześniejszego etapu, z którego zachowało się niezwykle mało źródeł pisanych. Odzywają się także odosobnione głosy za zrezygnowaniem z samej nazwy średniowiecza i zastąpieniem jej nowym, jeszcze nieustalonym terminem.
Za początek średniowiecza umownie przyjmuje się moment upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Wiele podręczników wskazuje na rok 476 (detronizacja ostatniego cesarza), funkcjonują też jednak inne daty związane z wędrówkami ludów, przemianami we wschodniej części dawnego imperium i narodzinami nowych prądów intelektualnych oraz religii. Niektórzy autorzy twierdzą, że średniowiecze zaczęło się dopiero wraz z Mahometem i powstaniem islamu (początek VII wieku) lub dopiero z uformowaniem nowego cesarstwa na Zachodzie (koronacja Karola Wielkiego w 800 roku).
Spory budzi także data końcowa epoki. Umownie uznaje się za nią między innymi: upadek Konstantynopola (1453), wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450) i odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1494). Padają też jednak daty znacznie wcześniejsze (jak choćby początek „niewoli awiniońskiej” papieży w 1309 roku) i wyraźnie późniejsze – aż po sobór trydencki zakończony w 1563 roku.
-
-
10 NAJLEPSZYCH dowódców w dziejach Polski
-
Szaleńcy, terroryści, desperaci. Polska historia obfituje w zamachowców – kim byli i dlaczego zabijali?
-
To imperium przetrwało tysiąc lat. W czym tkwiła tajemnica jego sukcesu?
-
To on stworzył Polskę. Kim był legendarny założyciel państwa Piastów?
-
Jedyny człowiek, który mógł odbudować Cesarstwo Rzymskie
Co nowego w średniowieczu?
Szczególnie polecamy. Nasze najlepsze artykuły o średniowieczu
Średniowiecze. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze średniowieczne ciekawostki: od czasów Justyniana Wielkiego, przez Francję Merowingów i Karolingów, po Polskę pierwszych Piastów, turnieje rycerskie, początki dynastii Jagiellonów i wielkie epidemie schyłku średniowiecza. Polecamy też ciekawostki spoza Europy, poświęcone średniowiecznej Afryce, Chinom czy Japonii.
-
11.04.2019
Jedyny człowiek, który mógł odbudować Cesarstwo Rzymskie
Jego postać do dzisiaj fascynuje. W ciągu czterdziestu lat doprowadził Bizancjum do szczytu potęgi. Ze wszystkich władców wschodniego cesarstwa to on miał największe szanse na odbudowę rzymskiego imperium. Jak blisko tego celu się znalazł i dlaczego ostatecznie poniósł porażkę?
-
29.03.2019
Najwyższy okup średniowiecza? Ile Anglicy musieli zapłacić za uwolnienie Ryszarda Lwie Serce?
Ryszard Lwie Serce władał Anglią zaledwie przez 10 lat. Mimo to zapisał się w historii jako wielki wódz, pogromca niezwyciężonego wcześniej Saladyna oraz człowiek, za którego zapłacono astronomiczny okup. Jego wysokość nawet dzisiaj przyprawia o zawrót głowy.
-
22.02.2019
Największa katastrofa w dziejach Polski. Nie mogą się z nią równać ani potop szwedzki, ani nawet druga wojna światowa
Po polskim mocarstwie, przed którym drżeli wszyscy sąsiedzi, zostały strzępy. A samo istnienie Polski stanęło pod znakiem zapytania.
-
12.02.2019
Prawdziwe skutki rozbicia dzielnicowego. Czy bez testamentu Krzywoustego Polska stałaby się w XIII wieku mocarstwem?
Co by było, gdyby Bolesław Krzywousty nie podzielił Polski między synów? Lub gdyby książę senior Władysław okazał więcej zdecydowania i pokonał młodszych braci? Krakowski historyk nie ma wątpliwości: losy naszego kraju i tej części Europy mogłyby potoczyć się zupełnie inaczej.
Władza i polityka w średniowieczu
Historia wielkich podbojów pierwszego polskiego króla
-
19.04.2019
Arszenik na pryszcze, rtęć przeciwko hemoroidom. Nie uwierzysz, jak dawniej próbowano leczyć ludzi
Dawniej lekarze nie przejmowali się etyką i gdy wpadali na pomysł nowej terapii, ochoczo wcielali go w życie. Nie można im przy tym odmówić fantazji. Pacjentom zalecali maści z kupy, inhalacje rtęcią oraz pocieranie się palcem nieboszczyka. Co jeszcze można było znaleźć w apteczce naszych przodków?
-
05.10.2018
Czy byłbyś w stanie przetrwać w średniowiecznym mieście?
Nawet kromka chleba może być zabójcza, rodzina prawdopodobnie planuje, jak się ciebie pozbyć, a jeśli podpadniesz władcy, czeka cię los gorszy od śmierci. Średniowieczne miasto to prawdziwa szkoła przetrwania. Ale bez obaw! Mamy dla ciebie 10 rad, jak w nim przeżyć.
-
29.09.2018
Jak naprawdę wyglądało życie w średniowiecznym mieście?
Wszechobecny brud, smród nie do zniesienia i rzezimieszki na każdym kroku? A może świetne warunki mieszkaniowe, ciekawe perspektywy zawodowe i zaskakująco interesująca oferta kulturalna? Średniowieczne miasta bywają opisywane na wiele sposobów. A jak było naprawdę?
-
11.09.2018
Jak się podróżowało po Polsce tysiąc lat temu?
Wąskie, wyboiste trakty pozbawione drogowskazów. Dzikie bestie czyhające w kniei na nieuważnych podróżnych. I tempo potwierdzające, że kiedyś naprawdę życie biegło wolniej.
Życie codzienne w średniowieczu
-
17.04.2019
10 NAJLEPSZYCH dowódców w dziejach Polski
Zapomniany generał, który zatrzymał bolszewików pod Warszawą. Hetman zdolny tak pokierować husarią, by rozgromiła dziesięć razy silniejszego wroga. I wielki król, który wbrew kronikom wcale nie był „miłośnikiem pokoju”. Oto prawdziwi bogowie wojny.
-
15.04.2019
To imperium przetrwało tysiąc lat. W czym tkwiła tajemnica jego sukcesu?
Doskonała kawaleria? Śmiercionośna broń, której sekretu nikt inny nie posiadł? A może po prostu… świetna dyplomacja? Bizancjum niemal przez cały okres swojego istnienia prowadziło wojny z którymś ze swoich sąsiadów. Jak to możliwe, że pozostało niepokonane tak długo?
-
04.04.2019
Drugi Rzym? Na pewno nie, jeśli chodzi o armię…
Bizantyńczycy przez cały okres istnienia swojego imperium nazywali się „Rzymianami”. Uważali, że po upadku Wiecznego Miasta centrum cesarstwa przeniosło się do Konstantynopola. Pod pewnymi względami nie dorastali jednak do pięt swoim poprzednikom – a przynajmniej tak sugeruje pewien bizantynolog.
-
27.03.2019
Najbardziej przerażająca broń średniowiecza. Jej ofiary konały w męczarniach
Uważa się tę broń za pierwowzór napalmu i ładunków termonuklearnych. U współczesnych samo jej wspomnienie budziło lęk. Nie było przed nią ratunku: gdy się pojawiała, niosła grozę i zniszczenie. Nic dziwnego, że sekret tej broni był pilnie strzeżony… tak pilnie, że do dziś nie potrafimy jej odtworzyć.
Wojsko i militaria w średniowieczu
Niezwykła historia kobiet, które zbudowały polskie mocarstwo. Jadwiga Andegaweńska i jej poprzedniczki w nowej książce Kamila Janickiego: „Damy polskiego imperium”.
-
14.03.2019
Legenda cesarzowej Teodory. Kim była bizantyńska władczyni?
Żadna z bizantyńskich monarchiń nie rozpala do tego stopnia wyobraźni, żadna nie stała się symbolem tak wielkiej kariery, od najniższych szczebli drabiny społecznej po cesarską purpurę i rzeczywisty wpływ na władzę. Kim była cesarzowa Teodora?
-
07.03.2019
Najbogatsza Polka w historii
Była tak obrzydliwie bogata, że na wakacje zabierała więcej pieniędzy, niż rocznie zarabiały najpotężniejsze dwory na kontynencie. Najzamożniejsza kobieta swojej epoki – i nie tylko.
-
13.01.2019
Największe twardzielki w dziejach Polski. 10 kobiet, które pokazały facetom, że mają…
Kobiety to słaba płeć? Zapomnij! W naszej historii nie brakuje pań, których niesamowita siła i męstwo zawstydziłyby niejednego faceta. Te Polki, gdy przychodziło co do czego, zakasywały rękawy i na przekór całemu (zdominowanemu przez mężczyzn) światu pokazywały, kto tu rządzi!
-
02.09.2018
„Woda królowej węgierskiej”. Czy Elżbieta Łokietkówna naprawdę wynalazła magiczne, niezawodne lekarstwo przeciwko starzeniu?
Wierzono, że ten preparat pozwala odmłodnieć o dziesiątki lat. Za jego sprawą staruszki stawał się powabnymi młódkami. Jednocześnie miał to być pierwszy kosmetyk w Europie i… skuteczny środek na ból zębów. Czy naprawdę wynalazła go siostra Kazimierza Wielkiego?
Kobiety w średniowieczu
Czy wiesz że? Średniowieczne ciekawostki
-
31.03.2019
Najobrzydliwsze oskarżenie średniowiecza. Dlaczego twierdzono, że Bolesław Śmiały spółkuje z…
Żaden z władców średniowiecznej Polski nie padł ofiarą równie ohydnego oskarżenia. Także w skali całej Europy jest ono niemal ewenementem. Czy w twierdzeniach o Bolesławie Śmiałym kryje się ziarno prawdy?
-
13.10.2018
Czy w średniowieczu naprawdę obowiązywało prawo pierwszej nocy?
Nie ma chyba drugiego średniowiecznego obyczaju, który zyskałby sobie tak wielką niesławę. O prawie pierwszej nocy, ius primae noctis, słyszał każdy. Ale czy ten barbarzyński przepis naprawdę kiedyś obowiązywał?
-
24.03.2018
Czy w średniowieczu były rozwody?
W świetle kościelnego prawa małżeństwa były nierozerwalne i dożywotnie. Od tej zasady znano jednak pełno wyjątków. Co trzeba było zrobić, by dostać rozwód w średniowieczu?
-
23.11.2017
Gwałcicielski biznes w średniowieczu. Kobiety porywano i zniewalano, by przejąć ich majątek, tytuły, a nawet korony
Zgodnie z germańską tradycją gwałt stanowił jedną z trzech obowiązujących form ślubu. Nawet Kościół oswajał się z ideą, że każdą porwaną i sponiewieraną dziewczynę należy zmusić do małżeństwa z oprawcą.