Średniowiecze
Średniowieczne pasowanie na rycerza na fikcyjnym wyobrażeniu z początku XX wieku.
Średniowiecze – epoka historyczna umownie trwająca od ok. V do XV wieku n.e. Ukucie pojęcia wieków średnich tradycyjnie przypisuje się włoskiemu humaniście, Francesco Petrarce. Już w wieku XIV pisał on o czasach ciemności, które nastąpiły na skutek upadku Cesarstwa Rzymskiego. W XV stuleciu, w podobnych kręgach intelektualnych, upowszechniła się sama nazwa „średniowiecze” – mająca oznaczać czas pośredni między okresem antycznego rozkwitu sztuki i literatury, a nową epoką, postrzeganą jako moment odrodzenia kultury.
Termin średniowiecza od początku miał wyraźnie oskarżycielskie, krytyczne zabarwienie. Epokę tę postrzegano w ściśle negatywnych kategoriach: jako czas ciemnoty i barbarzyństwa, a także bezprecedensowego zacofania cywilizacyjnego. W wieku XVIII, a więc okresie tak zwanego oświecenia, rozpowszechnił się z kolei nie mniej negatywny termin „mrocznych wieków”.
W świetle obecnej wiedzy to tendencyjne wyobrażenie o dziesięciu wiekach europejskiej historii niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Dzisiaj średniowiecze jest postrzegane jako okres kluczowych przemian, ale nie stałego i głębokiego regresu. W epoce tej następowały istotne innowacje w przeróżnych dziedzinach (transport, rolnictwo, handel), wielkie odkrycia geograficzne (jak choćby dopłynięcie wikingów do Ameryki) czy wreszcie okresy niekwestionowanego rozkwitu kultury (tak zwany renesans karoliński w VIII-IX stuleciu i późniejszy renesans XII wieku).
W dzisiejszej nauce termin mrocznych wieków właściwie zarzucono. Jeśli jest stosowany to tylko na określenie najwcześniejszego etapu, z którego zachowało się niezwykle mało źródeł pisanych. Odzywają się także odosobnione głosy za zrezygnowaniem z samej nazwy średniowiecza i zastąpieniem jej nowym, jeszcze nieustalonym terminem.
Za początek średniowiecza umownie przyjmuje się moment upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Wiele podręczników wskazuje na rok 476 (detronizacja ostatniego cesarza), funkcjonują też jednak inne daty związane z wędrówkami ludów, przemianami we wschodniej części dawnego imperium i narodzinami nowych prądów intelektualnych oraz religii. Niektórzy autorzy twierdzą, że średniowiecze zaczęło się dopiero wraz z Mahometem i powstaniem islamu (początek VII wieku) lub dopiero z uformowaniem nowego cesarstwa na Zachodzie (koronacja Karola Wielkiego w 800 roku).
Spory budzi także data końcowa epoki. Umownie uznaje się za nią między innymi: upadek Konstantynopola (1453), wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450) i odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1494). Padają też jednak daty znacznie wcześniejsze (jak choćby początek „niewoli awiniońskiej” papieży w 1309 roku) i wyraźnie późniejsze – aż po sobór trydencki zakończony w 1563 roku.
-
-
Mistrzowska śmierć pod Grunwaldem
-
Przenośny ołtarz, konflikt z papieżem i kolekcja modlitewników – jak wyglądała kwestia wiary w rodzinie Kazimierza IV Jagiellończyka?
-
Hagia Sophia – chrześcijański kościół czy muzułmański meczet?
-
Bitwa pod Grunwaldem – czy na pewno wiesz o niej wszystko?
-
Doktor plagi – ptasi strój lekarza dżumy
Co nowego w średniowieczu?
Szczególnie polecamy. Nasze najlepsze artykuły o średniowieczu
Średniowiecze. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze średniowieczne ciekawostki: od czasów Justyniana Wielkiego, przez Francję Merowingów i Karolingów, po Polskę pierwszych Piastów, turnieje rycerskie, początki dynastii Jagiellonów i wielkie epidemie schyłku średniowiecza. Polecamy też ciekawostki spoza Europy, poświęcone średniowiecznej Afryce, Chinom czy Japonii.
-
17.07.2020
Bitwa pod Grunwaldem – czy na pewno wiesz o niej wszystko?
Bitwa pod Grunwaldem do dziś rozbudza naszą wyobraźnię. Czy jednak wiemy o niej wszystko? Na pewno nie! Czy była to bitwa z Niemcami, dlaczego ją wygraliśmy oraz czy… Jagielle na pewno zależało? Oto fakty, które mogą Was zaskoczyć.
-
17.06.2020
Potomkowie Mieszka I trzymali w garści Europę Północną? Wszystko dzięki Piastównie, która została królową wikingów!
Zdaniem niektórych wśród koronowanych Polek, to właśnie ona, a nie Elżbieta Rakuszanka, zasłużyła na miano matki królów. Dzięki niej Piastowie zasiedli na tronach Szwecji, Danii, Norwegii i Anglii. I choć historycy nie są zgodni, czy wszystkie doniesienia o potężnej córce Mieszka I, która trzęsła całą Europą Północną, są prawdziwe, to odnośnie do jej równie potężnych dzieci nie mają takich wątpliwości.
-
25.05.2020
Jak król Bolesław niewierne żony ukarał
Bolesław Śmiały (Szczodry) marzył o odbudowie pozycji Polski z czasów pradziada – Bolesława Chrobrego. Hojny, ambitny, ale zarazem pyszałkowaty, porywczy i okrutny władca zanim ostatecznie stracił wszystko wskutek zabójstwa biskupa krakowskiego – Stanisława i ucieczki z kraju, z powodzeniem mieszał się w sprawy sąsiadów, realizując swą mocarstwową politykę. Wyprawił się m.in. na Ruś, gdzie obsadził na tronie swego protegowanego Izjasława. Wyprawa ta jednak – wg kronikarza – nie zakończyła się sukcesem, a skandalem. Oto wojowie Bolesława opuścili nagle króla i uciekli do Polski. Dlaczego zdezerterowali? Podobno na wieść o tym, że gdy walczyli u boku władcy, ich żony zażywały cielesnych...
-
19.05.2020
Wojna płci, czyli amazonki prosto z… Czech!
Mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus – autor tych słów nie znał chyba historii czeskich wojowniczek z zamku Děvín. Chociaż niewątpliwie wiele z nich korzystało z dobrodziejstw bogini miłości, to jednak przede wszystkim ich marsowe oblicza zapamiętali na długo mężczyźni, którym przyszło walczyć w odwiecznym konflikcie o władzę nad światem.
Władza i polityka w średniowieczu
Historia wielkich podbojów pierwszego polskiego króla
-
06.08.2020
Przenośny ołtarz, konflikt z papieżem i kolekcja modlitewników – jak wyglądała kwestia wiary w rodzinie Kazimierza IV Jagiellończyka?
Pobożność Jagiellonów jest często wymieniana jako jedna z głównych cech rodowych. Wiemy, że Władysław Jagiełło i królowa Sonka poświęcali kwestiom duchowym wiele uwagi, a dzieci wychowywali w kulcie przodków – obrońców chrześcijaństwa. Nie czynili tego bez powodu!
-
03.07.2020
Doktor plagi – ptasi strój lekarza dżumy
Wszechobecny odór siarki i palonych zwłok. Jęki konających i płacz tych, którzy uporczywie trzymają się życia. Bijące dzwony kościołów i świst biczów smagających ciała grzeszników. Obraz kręgów piekielnych? Nie, to dzień z życia doktora plagi.
-
28.06.2020
Zabójczy poród, trucizna w winie, kiła i… przejedzenie. Na co umierały polskie królowe?
W naszej historii było więcej królowych niż królów. I to bynajmniej nie dlatego w czasach monarchii Polska była jakoś wybitnie feministycznym krajem. Po prostu paniom – zdecydowanie częściej niż ich mężom – zdarzało się przedwcześnie żegnać z tym światem. Jakie były przyczyny ich zgonów?
-
15.06.2020
Odchody ukochanej na złamane serce, przypalanie żelazem przeciw melancholii. Najgłupsze lekarstwa w dziejach medycyny
Kiedy mowa o lekarzach z dawnych czasów, wydaje się, że w wymyślaniu coraz nowszych metod torturowania pacjentów ograniczała ich jedynie wyobraźnia. Niektóre pomysły stosowane – szczególnie w okresie średniowiecza – wydają się jednak tak obrzydliwe i bezsensowne, że trudno uwierzyć by ktokolwiek mógł pomylić je z procedurami medycznymi…
Życie codzienne w średniowieczu
-
21.09.2020
To wtedy po raz pierwszy zawiał „boski wiatr”. Krwawa historia mongolskiej inwazji na Japonię
Przywołując historię Kraju Kwitnącej Wiśni, często myślimy o militarnych podbojach i tradycji samurajów. Jednak przed wiekami potężne cesarstwo stanęło przed zagrożeniem, które mogło zniszczyć nie tylko jego przeszłość, ale i przyszłość… Mongolska inwazja była wyjątkowo mrocznym rozdziałem w dziejach Japonii.
-
21.08.2020
Mistrzowska śmierć pod Grunwaldem
Każda wojna, każda bitwa niosą za sobą ofiary. Współcześnie nie są one już bezimienne i jesteśmy w stanie stwierdzić, kto i gdzie zginął, a nawet kto był sprawcą. W przeszłości sprawa wyglądała zgoła inaczej. Kroniki najczęściej donoszą o poległych, z których uszła szlachetna krew. Czasami też wspominają tych, którzy im tej krwi utoczyli. Reszta anonimowych ofiar na zawsze pozostała elementem matematycznych sporów historyków – czy straty stron walczących były „ciężkie”, czy też może zginęli wszyscy.
-
17.07.2020
Bitwa pod Grunwaldem – czy na pewno wiesz o niej wszystko?
Bitwa pod Grunwaldem do dziś rozbudza naszą wyobraźnię. Czy jednak wiemy o niej wszystko? Na pewno nie! Czy była to bitwa z Niemcami, dlaczego ją wygraliśmy oraz czy… Jagielle na pewno zależało? Oto fakty, które mogą Was zaskoczyć.
-
08.04.2020
Wojownicy z piekła rodem i książę bez głowy
Przybywali z dalekich azjatyckich stepów, nieśli śmierć i zniszczenie. Nie okazywali strachu ani litości. Pojawiali się nagle i nagle znikali pozorując odwrót i wciągając przeciwnika w pułapkę. W 1241 roku na rozbite na dzielnice państwo polskie z wielkim impetem ruszyła mongolska nawała, pod wodzą wnuka samego Czyngis-chana. Tatarzy mordowali i grabili. Puścili z dymem Kraków. Na mocniejszy opór trafili dopiero na zachodnich rubieżach Polski. Pod Legnicą stanął przeciw nim książę śląski Henryk Pobożny. Za obronę kraju przed nawałą pogan poniósł śmierć z tatarskich rąk. Do dziś nie jest jasne czy zginął w walce, czy został zamęczony przez wrogów.
Wojsko i militaria w średniowieczu
Niezwykła historia kobiet, które zbudowały polskie mocarstwo. Jadwiga Andegaweńska i jej poprzedniczki w nowej książce Kamila Janickiego: „Damy polskiego imperium”.
-
28.06.2020
Zabójczy poród, trucizna w winie, kiła i… przejedzenie. Na co umierały polskie królowe?
W naszej historii było więcej królowych niż królów. I to bynajmniej nie dlatego w czasach monarchii Polska była jakoś wybitnie feministycznym krajem. Po prostu paniom – zdecydowanie częściej niż ich mężom – zdarzało się przedwcześnie żegnać z tym światem. Jakie były przyczyny ich zgonów?
-
17.06.2020
Potomkowie Mieszka I trzymali w garści Europę Północną? Wszystko dzięki Piastównie, która została królową wikingów!
Zdaniem niektórych wśród koronowanych Polek, to właśnie ona, a nie Elżbieta Rakuszanka, zasłużyła na miano matki królów. Dzięki niej Piastowie zasiedli na tronach Szwecji, Danii, Norwegii i Anglii. I choć historycy nie są zgodni, czy wszystkie doniesienia o potężnej córce Mieszka I, która trzęsła całą Europą Północną, są prawdziwe, to odnośnie do jej równie potężnych dzieci nie mają takich wątpliwości.
-
25.05.2020
Jak król Bolesław niewierne żony ukarał
Bolesław Śmiały (Szczodry) marzył o odbudowie pozycji Polski z czasów pradziada – Bolesława Chrobrego. Hojny, ambitny, ale zarazem pyszałkowaty, porywczy i okrutny władca zanim ostatecznie stracił wszystko wskutek zabójstwa biskupa krakowskiego – Stanisława i ucieczki z kraju, z powodzeniem mieszał się w sprawy sąsiadów, realizując swą mocarstwową politykę. Wyprawił się m.in. na Ruś, gdzie obsadził na tronie swego protegowanego Izjasława. Wyprawa ta jednak – wg kronikarza – nie zakończyła się sukcesem, a skandalem. Oto wojowie Bolesława opuścili nagle króla i uciekli do Polski. Dlaczego zdezerterowali? Podobno na wieść o tym, że gdy walczyli u boku władcy, ich żony zażywały cielesnych...
-
23.05.2020
Wielka miłość czy wielkie kłamstwo? Pierwsze małżeństwo królowej Jadwigi
Stając przed ołtarzem u boku Jagiełły, Jadwiga nie znalazła się w całkowicie nowej sytuacji. Wszak 12-letnia panna młoda miała już jeden ślub na koncie. Koniec dziecięcego małżeństwa z Wilhelmem Habsburgiem podobno złamał jej serce. Czy jednak faktycznie austriacki książę był miłością jej życia?
Kobiety w średniowieczu
Czy wiesz że? Średniowieczne ciekawostki
-
28.06.2020
Zabójczy poród, trucizna w winie, kiła i… przejedzenie. Na co umierały polskie królowe?
W naszej historii było więcej królowych niż królów. I to bynajmniej nie dlatego w czasach monarchii Polska była jakoś wybitnie feministycznym krajem. Po prostu paniom – zdecydowanie częściej niż ich mężom – zdarzało się przedwcześnie żegnać z tym światem. Jakie były przyczyny ich zgonów?
-
16.05.2020
Żadna inna polska władczyni nie miała na koncie takich sukcesów… w sypialni. Do historii przeszła jako matka królów
Choć Elżbieta Rakuszanka nie grzeszyła urodą, a w kwestiach politycznych nie miała zbyt wiele do powiedzenia, historycy uznają ją za jedną z najbardziej spełnionych (i szczęśliwych) polskich władczyń. Cóż, ostatecznie wypełniła swoją małżeńską powinność – i to z nawiązką. Urodziła Jagiellończykowi 13 dzieci, w tym czterech królów, kardynała oraz… świętego.
-
26.04.2020
O czym fantazjowały nasze prababki, czyli rewolucja seksualna na przestrzeni wieków
W średniowieczu spanie nago z nieznajomym w jednym łóżku było czymś zupełnie naturalnym. Czasy nowożytne wprowadziły do życia więcej pruderii, gdyż czym byłaby epoka wiktoriańska bez licznych burdeli?
-
25.03.2020
Bolesław Gwałciciel Chrobry
Syn Mieszka I i pierwszy król Polski, bez wątpienia był władcą wybitnym, wielkim zdobywcą, świetnym taktykiem i strategiem, zręcznym politykiem. Za jego czasów młode państwo piastowskie rozdawało karty w naszej części świata. Był też Chrobry gorliwym propagatorem nowej wiary. Wedle kronikarzy wprowadzał chrześcijańską moralność po dobroci i pod przymusem. Równocześnie jednak sam nie był wzorem chrześcijańskich cnót. Miał kilka żon, które traktował instrumentalnie. Z kronik wynika również, że dopuścił się gwałtu, którego zresztą wcale nie ukrywał. Zgwałcił ruską księżniczką Przedsławę, następnie uprowadził ją i uczynił swoją nałożnicą…