Średniowiecze
Średniowieczne pasowanie na rycerza na fikcyjnym wyobrażeniu z początku XX wieku.
Średniowiecze – epoka historyczna umownie trwająca od ok. V do XV wieku n.e. Ukucie pojęcia wieków średnich tradycyjnie przypisuje się włoskiemu humaniście, Francesco Petrarce. Już w wieku XIV pisał on o czasach ciemności, które nastąpiły na skutek upadku Cesarstwa Rzymskiego. W XV stuleciu, w podobnych kręgach intelektualnych, upowszechniła się sama nazwa „średniowiecze” – mająca oznaczać czas pośredni między okresem antycznego rozkwitu sztuki i literatury, a nową epoką, postrzeganą jako moment odrodzenia kultury.
Termin średniowiecza od początku miał wyraźnie oskarżycielskie, krytyczne zabarwienie. Epokę tę postrzegano w ściśle negatywnych kategoriach: jako czas ciemnoty i barbarzyństwa, a także bezprecedensowego zacofania cywilizacyjnego. W wieku XVIII, a więc okresie tak zwanego oświecenia, rozpowszechnił się z kolei nie mniej negatywny termin „mrocznych wieków”.
W świetle obecnej wiedzy to tendencyjne wyobrażenie o dziesięciu wiekach europejskiej historii niewiele ma wspólnego z rzeczywistością. Dzisiaj średniowiecze jest postrzegane jako okres kluczowych przemian, ale nie stałego i głębokiego regresu. W epoce tej następowały istotne innowacje w przeróżnych dziedzinach (transport, rolnictwo, handel), wielkie odkrycia geograficzne (jak choćby dopłynięcie wikingów do Ameryki) czy wreszcie okresy niekwestionowanego rozkwitu kultury (tak zwany renesans karoliński w VIII-IX stuleciu i późniejszy renesans XII wieku).
W dzisiejszej nauce termin mrocznych wieków właściwie zarzucono. Jeśli jest stosowany to tylko na określenie najwcześniejszego etapu, z którego zachowało się niezwykle mało źródeł pisanych. Odzywają się także odosobnione głosy za zrezygnowaniem z samej nazwy średniowiecza i zastąpieniem jej nowym, jeszcze nieustalonym terminem.
Za początek średniowiecza umownie przyjmuje się moment upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Wiele podręczników wskazuje na rok 476 (detronizacja ostatniego cesarza), funkcjonują też jednak inne daty związane z wędrówkami ludów, przemianami we wschodniej części dawnego imperium i narodzinami nowych prądów intelektualnych oraz religii. Niektórzy autorzy twierdzą, że średniowiecze zaczęło się dopiero wraz z Mahometem i powstaniem islamu (początek VII wieku) lub dopiero z uformowaniem nowego cesarstwa na Zachodzie (koronacja Karola Wielkiego w 800 roku).
Spory budzi także data końcowa epoki. Umownie uznaje się za nią między innymi: upadek Konstantynopola (1453), wprowadzenie do użytku prasy drukarskiej (ok. 1450) i odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1494). Padają też jednak daty znacznie wcześniejsze (jak choćby początek „niewoli awiniońskiej” papieży w 1309 roku) i wyraźnie późniejsze – aż po sobór trydencki zakończony w 1563 roku.
-
-
Szachy. Demoniczna rozrywka czy orientalna gra symboli?
-
Dlaczego Wład został Palownikiem? Zaskakująca geneza okrutnego przydomku słynnego władcy
-
Wojowniczki i zbuntowane królowe. Jak we wczesnym średniowieczu kobiety walczyły o swoje prawa?
-
Ten władca naprawdę chciał zamknąć się w klasztorze. Dlaczego aż dwa razy musiał go opuścić?
-
Czy w średniowieczu były emerytury? Kto opiekował się starymi ludźmi tysiąc lat temu?
Co nowego w średniowieczu?
Szczególnie polecamy. Nasze najlepsze artykuły o średniowieczu
Średniowiecze. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze średniowieczne ciekawostki: od czasów Justyniana Wielkiego, przez Francję Merowingów i Karolingów, po Polskę pierwszych Piastów, turnieje rycerskie, początki dynastii Jagiellonów i wielkie epidemie schyłku średniowiecza. Polecamy też ciekawostki spoza Europy, poświęcone średniowiecznej Afryce, Chinom czy Japonii.
-
11.04.2019
Jedyny człowiek, który mógł odbudować Cesarstwo Rzymskie
Jego postać do dzisiaj fascynuje. W ciągu czterdziestu lat doprowadził Bizancjum do szczytu potęgi. Ze wszystkich władców wschodniego cesarstwa to on miał największe szanse na odbudowę rzymskiego imperium. Jak blisko tego celu się znalazł i dlaczego ostatecznie poniósł porażkę?
-
29.03.2019
Najwyższy okup średniowiecza? Ile Anglicy musieli zapłacić za uwolnienie Ryszarda Lwie Serce?
Ryszard Lwie Serce władał Anglią zaledwie przez 10 lat. Mimo to zapisał się w historii jako wielki wódz, pogromca niezwyciężonego wcześniej Saladyna oraz człowiek, za którego zapłacono astronomiczny okup. Jego wysokość nawet dzisiaj przyprawia o zawrót głowy.
-
22.02.2019
Największa katastrofa w dziejach Polski. Nie mogą się z nią równać ani potop szwedzki, ani nawet druga wojna światowa
Po polskim mocarstwie, przed którym drżeli wszyscy sąsiedzi, zostały strzępy. A samo istnienie Polski stanęło pod znakiem zapytania.
-
12.02.2019
Prawdziwe skutki rozbicia dzielnicowego. Czy bez testamentu Krzywoustego Polska stałaby się w XIII wieku mocarstwem?
Co by było, gdyby Bolesław Krzywousty nie podzielił Polski między synów? Lub gdyby książę senior Władysław okazał więcej zdecydowania i pokonał młodszych braci? Krakowski historyk nie ma wątpliwości: losy naszego kraju i tej części Europy mogłyby potoczyć się zupełnie inaczej.
Władza i polityka w średniowieczu
Historia wielkich podbojów pierwszego polskiego króla
-
23.08.2019
Miejski oprawca i okrutnik? Kat – mistrz małodobry
Ze wszystkich postaci zaangażowanych w przebieg wczesnonowożytnego procesu sądowego, żadna nie budzi dziś tak wielkiej fascynacji i nie rozbudza wyobraźni tak potężnie, jak osoba kata – oprawcy, który, nieczuły na ból innych, bezwzględnie torturował przed sądem oskarżonych, a po wydobyciu z nich przyznania się do winy, z całą surowością wykonywał na nich wyrok. Ale czy na pewno tak było?
-
20.08.2019
Szachy. Demoniczna rozrywka czy orientalna gra symboli?
Średniowieczni mieszkańcy Europy wiedzieli, że szachy pochodzą z Dalekiego Wschodu. W wyobraźni wielu pojawiały się wspaniałe historie związane z ich genezą. Figurom przypisywano magiczną moc i fantastyczne zdolności. Gra, mimo sprzeciwu Kościoła, stawała się coraz bardziej popularna.
-
05.07.2019
Czy w średniowieczu były emerytury? Kto opiekował się starymi ludźmi tysiąc lat temu?
Jako że w średniowieczu nie istniał ZUS ani żaden jego odpowiednik, ciężar utrzymania starzejących się rodziców spoczywał w całości na dzieciach – szczególnie na wsi. Chcąc nie chcąc musiały one łożyć na ojca i matkę – a lista ich obowiązków była znacznie dłuższa, niż obecnie. Czego od nich wymagano?
-
25.06.2019
Chłosta, wygnanie lub śmierć. Jak karano za zdradę w średniowieczu?
Podwójne standardy? Szowinizm? Dyskryminacja? Średniowieczne kobiety znały to aż za dobrze – zwłaszcza w dziedzinie seksualności. O ile więc mężczyźni niemal bezkarnie mogli sobie pozwalać na „skoki w bok” to już panie, które przyprawiły mężowi rogi, musiały liczyć się z poważnymi konsekwencjami…
Życie codzienne w średniowieczu
-
02.06.2019
Bitwa pod Rogami Hittinu. Największa klęska krzyżowców
W tym starciu, w wyniku zadziwiającej lekkomyślności dowódców, największa armia, jaką kiedykolwiek wystawili krzyżowcy poniosła druzgocącą klęskę. Jej skutkiem stała się rzecz niewyobrażalna – muzułmanie zdobyli Jerozolimę. Co dokładnie zdarzyło się pod Hittinem?
-
01.06.2019
„Armia Świątyni, która zazwyczaj pierwsza rusza do boju, wycofała się jako ostatnia”. Templariusze na wojnie 1120-1312
Dobre przygotowanie, szybka reakcja, oddanie, walka do końca, osobista odwaga i poświęcenie w obronie braci chrześcijan. Oto z czego templariusze słynęli na wojnie.
-
26.05.2019
Tak karano templariuszy. Za co można było wylecieć z elitarnego zakonu?
Templariusze byli prawdziwą elitą, ale wymagano od nich ścisłego przestrzegania zasad, które wyznaczała ich Reguła. Nawet za – zdawać by się mogło – drobne przewinienie walecznym zakonnikom z czerwonym krzyżem na piersi groziły surowe kary, łącznie z wykluczeniem z grona wspólnoty. Jak łatwo było wylecieć z zakonu?
-
21.05.2019
Aż jedna trzecia z nich zginęła gwałtowną śmiercią. Czy było to najniebezpieczniejsze zajęcie czasów krucjat?
Wykonywały je tylko dwadzieścia trzy osoby – sami mężczyźni. Sześciu z nich zginęło w walkach z muzułmanami lub w niewoli u wyznawców Proroka. Ostatniego czekała śmierć w potwornych męczarniach. Co sprawiło, że to właśnie oni byli narażeni na tak wielkie niebezpieczeństwa?
Wojsko i militaria w średniowieczu
Niezwykła historia kobiet, które zbudowały polskie mocarstwo. Jadwiga Andegaweńska i jej poprzedniczki w nowej książce Kamila Janickiego: „Damy polskiego imperium”.
-
23.07.2019
Wojowniczki i zbuntowane królowe. Jak we wczesnym średniowieczu kobiety walczyły o swoje prawa?
Bezwolne, ładne „dodatki” do silnych, walecznych i obdarzonych władzą absolutną królów? Bynajmniej! Średniowieczne władczynie nie dawały sobie w kaszę dmuchać i kiedy mogły, zaznaczały swoją obecność w zdominowanym przez mężczyzn świecie. Zresztą nie tylko one…
-
05.07.2019
Czy w średniowieczu były emerytury? Kto opiekował się starymi ludźmi tysiąc lat temu?
Jako że w średniowieczu nie istniał ZUS ani żaden jego odpowiednik, ciężar utrzymania starzejących się rodziców spoczywał w całości na dzieciach – szczególnie na wsi. Chcąc nie chcąc musiały one łożyć na ojca i matkę – a lista ich obowiązków była znacznie dłuższa, niż obecnie. Czego od nich wymagano?
-
25.06.2019
Chłosta, wygnanie lub śmierć. Jak karano za zdradę w średniowieczu?
Podwójne standardy? Szowinizm? Dyskryminacja? Średniowieczne kobiety znały to aż za dobrze – zwłaszcza w dziedzinie seksualności. O ile więc mężczyźni niemal bezkarnie mogli sobie pozwalać na „skoki w bok” to już panie, które przyprawiły mężowi rogi, musiały liczyć się z poważnymi konsekwencjami…
-
25.06.2019
Jak wyglądało życie kobiet w średniowieczu?
Musiały walczyć o swoje prawa, dbać o ognisko domowe, a na temat ich ciała najwięcej do powiedzenia mieli… księża. Brzmi znajomo? Codzienność średniowiecznych niewiast w pewnych aspektach niewiele się różniła od realiów znanych współczesnym kobietom.
Kobiety w średniowieczu
Czy wiesz że? Średniowieczne ciekawostki
-
31.03.2019
Najobrzydliwsze oskarżenie średniowiecza. Dlaczego twierdzono, że Bolesław Śmiały spółkuje z…
Żaden z władców średniowiecznej Polski nie padł ofiarą równie ohydnego oskarżenia. Także w skali całej Europy jest ono niemal ewenementem. Czy w twierdzeniach o Bolesławie Śmiałym kryje się ziarno prawdy?
-
13.10.2018
Czy w średniowieczu naprawdę obowiązywało prawo pierwszej nocy?
Nie ma chyba drugiego średniowiecznego obyczaju, który zyskałby sobie tak wielką niesławę. O prawie pierwszej nocy, ius primae noctis, słyszał każdy. Ale czy ten barbarzyński przepis naprawdę kiedyś obowiązywał?
-
24.03.2018
Czy w średniowieczu były rozwody?
W świetle kościelnego prawa małżeństwa były nierozerwalne i dożywotnie. Od tej zasady znano jednak pełno wyjątków. Co trzeba było zrobić, by dostać rozwód w średniowieczu?
-
23.11.2017
Gwałcicielski biznes w średniowieczu. Kobiety porywano i zniewalano, by przejąć ich majątek, tytuły, a nawet korony
Zgodnie z germańską tradycją gwałt stanowił jedną z trzech obowiązujących form ślubu. Nawet Kościół oswajał się z ideą, że każdą porwaną i sponiewieraną dziewczynę należy zmusić do małżeństwa z oprawcą.