XIX wiek

XIX-wieczna fabryka na rycinie z 1875 roku.

XIX wiek – stulecie uznawane za początek czasów nowoczesnych i umownie traktowane jako odrębna epoka historyczna. Przez wielu badaczy nazywane „najdłuższym stuleciem”. W historii powszechnej za początek XIX wieku tradycyjnie przyjmuje się nie rok 1801, ale 1789 – a więc moment wybuchu rewolucji francuskiej. Z kolei w dziejach Polski za punkt graniczny uchodzi ostatni rozbiór Rzeczypospolitej, zapoczątkowujący okres rozbiorów (1795).

XIX wiek określany był też mianem „wielkiego wieku”, a przede wszystkim – okresu postępu. W jego trakcie doszło do niezwykłego rozwoju nauki i techniki, przekładającego się na każdy niemal aspekt codziennego życia. O ile u jego zarania źródłem energii była głównie praca mięśni lub siła wody, to w sto lat później świat napędzano naftą, parą, gazem i elektrycznością. Glob zmienił się nie do poznania i wyraźnie się skurczył. Za sprawą parowców, kolei żelaznej i pierwszych samochodów możliwe stały się szybkie podróże nie tylko między miastami, ale też państwami czy kontynentami. Powstawały coraz to nowsze środki komunikacji: od telegrafu po telefon. Był to też czas wielkich przemian w mentalności i doktrynach politycznych. Cechował go ostateczny schyłek dawnego porządku (tak zwana Belle epoque) i narodziny nowych pojęć: jak socjalizm, anarchizm, nowocześnie rozumiana demokracja.

Za datę końcową epoki przyjmuje się rok 1914 i wybuch pierwszej wojny światowej. W historii Polski funkcjonuje też data 1918 – a więc zakończenie epoki rozbiorów i moment odzyskania niepodległości.

Co nowego w XIX wieku?

Na swojej "słabości" zarobili krocie. Jak rozwinęła się kariera słynnych braci syjamskich?

konkurs
Sercem Polak, a pochodzeniem…? Na ile Fryderyk Chopin faktycznie był Polakiem?

ciekawostka
Ile „wybryki natury” zarabiały w XIX-wiecznej Ameryce?

artykuł
Gruźlica, mukowiscydoza, wada serca czy nieszczęśliwa miłość? Co tak naprawdę zabiło Fryderyka Chopina?

artykuł
Najsłynniejsze przypadki bliźniąt syjamskich w dziejach

artykuł
Okrutne eksperymenty, bezduszność i obmacywanie. Jak dawniej traktowano „wybryki natury”?

artykuł

Szczególnie polecamy. Nasze najlepsze artykuły o XIX wieku

XIX wiek. O czym piszemy?

Tutaj znajdziecie wszystkie nasze dziewiętnastowieczne ciekawostki. W Europie to epoka rewolucji francuskiej, czasów napoleońskich i utrzymującego się przez kilkadziesiąt lat koncertu mocarstw. W Ameryce to wiek wojny domowej i wielkiej ekspansji na dziki zachód. To także czasy rewolucji w przemyśle, komunikacji i szeroko rozumianej wynalazczości. W XIX wieku powstały zjednoczone Niemcy i Włochy. Rodził się nacjonalizm, feminizm i cała paleta innych, wybuchowych poglądów. To zarazem epoka nieobecności Polski, która z trudem próbowała wrócić na mapę jako Księstwo Warszawskie i tak zwana Kongresówka.

Władza i polityka w XIX wieku

21.03.2019
Kiedy Rosja stała się światowym graczem? Kulisy historii naszego wielowiekowego sąsiada
Swoją historię wywodzi od księstewka zależnego od Złotej Ordy. Przez wieki pozostawała na uboczu Europy. Dzisiaj jest jednym z najważniejszych graczy na arenie międzynarodowej. Jak Rosja zbudowała swoją potęgę i czy potrafi ją utrzymać?
11.01.2019
ŻADNA kobieta w przedwojennej Polsce nie zrobiła takiej kariery w polityce
Zaszła najwyżej z wszystkich Polek. Po niej żadna inna kobieta tej epoki nie piastowała stanowiska w rządzie. Jej kariera trwała jednak tylko kilka dni. Kim była Irena Kosmowska i co zdążyła osiągnąć?
01.01.2019
Prawdziwe początki polskiego feminizmu. Czy pierwsze bojowniczki o równouprawnienie były terrorystkami?
Pomagały konstruować bomby, organizowały zamachy, kierowały magazynami broni. A jednocześnie: domagały się równouprawnienia w każdym obszarze życia. Zdaniem badaczy – to od nich zaczął się polski feminizm.
09.11.2018
Ten związek wywołał prawdziwy skandal. Czy szokujące małżeństwo mogło przekreślić karierę Ignacego Daszyńskiego?
Romans z mężatką i nieślubne dziecko? Cóż, każdemu może się zdarzyć. Małżeństwo z aktorką? Zdaniem krakowskiej inteligencji, Daszyński równie dobrze mógł wziąć za żonę prostytutkę! Nawet koledzy-socjaliści byli zszokowani jego wyborem – choć w ich przypadku w grę wchodziły nieco inne względy.

Historia wojskowa XIX wieku

21.04.2018
Czy polskie powstania narodowe miały jakikolwiek sens? Miażdżące refleksje poznańskiego historyka
O powstaniach listopadowym i styczniowym wciąż mówimy z nabożnym respektem. Nie powiodły się, ale przecież nasi przodkowie gotowi byli złożyć ofiarę krwi w nierównym boju. Czy wolno nam ich krytykować? Historyk Marek Rezler nie boi się odpowiadać twierdząco. I nie przebiera w słowach.
21.02.2018
Chodzące skrzyżowanie Rambo i Indiany Jonesa. Trudno uwierzyć kim w młodości był ten z pozoru nudny polityk
Korespondent wojenny, gotowy ryzykować życie za pięć funtów. Żołnierz, żałujący, że tak mało toczy się wojen i chwalący się każdym położonym trupem. Ofiara porwania, która wręcz cieszyła się, że wpadła w ręce wroga. A na koniec: jeden z najsłynniejszych polityków w dziejach świata.
14.11.2017
Byli tak głodni, że zjadali się nawzajem. Horror odwrotu Wielkiej Armii Napoleona [18+]
Żuli surowe końskie mięso i skórę własnych butów. Nierzadko z głodu zjadali się nawzajem. Jeśli schwytali ich Kozacy albo miejscowi chłopi, kończyli żywot nabici na pal, ugotowani we wrzątku, poćwiartowani lub zakopani żywcem w lesie. Taki był los napoleońskich oddziałów wracających spod Moskwy.
03.11.2017
Najbardziej krwawa bitwa od czasu wynalezienia prochu
Nieprzerwana nawała ogniowa, masy kawalerii i stłoczonych żołnierzy, maszerujących pod salwami wroga. Niemal osiemdziesiąt tysięcy zmasakrowanych żołnierzy. I dowódca ignorujący wszelkie apele o nadesłanie pomocy. Słowem: bitwa, po której historia wojen już nigdy nie była taka sama.

Kobiety w XIX wieku

09.04.2019
Te dwie kobiety wyprzedziły swoją epokę. Jaki los je spotkał?
Nie znały się, choć łączyły je najsilniejsze więzy krwi. Obie były równie bezkompromisowe: prowadziły życie, które szokowało ich współczesnych, bo nie przystawało do standardów epoki. Dzięki temu zyskały nieśmiertelną sławę – ale za jaką cenę?
24.03.2019
Narodziny najsłynniejszego monstrum w dziejach. Skąd wziął się pomysł na tego potwora?
Potwór Frankensteina, pozszywany z fragmentów ludzkich i zwierzęcych ciał, zrodził się w głowie niepozornej młodej kobiety. Skąd Mary Shelley czerpała inspirację?
16.03.2019
Popełniła samobójstwo, a on i tak ciągał ją po sądach. Czy to był najgorszy mąż XIX wieku?
Uciekła dla niego z domu. Urodziła mu dwójkę dzieci. Gdy ją porzucał, błagała go o jeszcze jedną szansę. Kilka lat później popełniła samobójstwo – a on nie przepuścił żadnej okazji, by nawet po śmierci zszargać jej reputację. Jak to możliwe, że ten wrażliwy poeta okazał się tak bezduszny?
12.02.2019
Piękna i niezależna cesarzowa czy osamotniona niewolnica własnej urody? Jaka naprawdę była Sisi?
Dokąd uciec ze złotej klatki cesarskiego pałacu? Nieszczęśliwa Sisi z trudem znosiła ciężar korony. Gdy tylko mogła, opuszczała Wiedeń – azyl znajdowała między innymi w Tyrolu. O jej barwnym życiu przeczytacie w powieści historycznej Jeannine Meighörner „Sisi w Tyrolu”, którą możecie wygrać w naszym konkursie.

Czy wiesz że...? Ciekawostki o XIX wieku

Życie codzienne w XIX wieku

21.05.2019
Na swojej "słabości" zarobili krocie. Jak rozwinęła się kariera słynnych braci syjamskich?
To właśnie od nich wzięło się określenie „bliźnięta syjamskie”. Changa i Enga Bunkerów uwielbiał cały świat, a ludzie chętnie sięgali do portfeli, byle tylko znaleźć się na jednym z ich pokazów. Niesamowitą historię zrośniętych braci poznacie dzięki książce, która jest nagrodą w naszym konkursie.
14.05.2019
Ile „wybryki natury” zarabiały w XIX-wiecznej Ameryce?
Dla wielu „cudaków” – jak o nich pogardliwie mówiono – występy przed publicznością były prawdziwym piekłem. I to nieopłacalnym, bo wpływy z biletów trafiały głównie do kieszeni bezdusznych menedżerów. Niektórzy potrafili jednak obrócić odmienność na swoją korzyść… a nawet nieźle na tym zarobić. Ile dokładnie?
08.05.2019
Najsłynniejsze przypadki bliźniąt syjamskich w dziejach
Zrośnięte ciałami bliźnięta zawsze przyciągały uwagę, czy to jako „wynaturzenia” w paradzie dziwaków, czy też jako ciekawostki medyczne. O dziwo, nierozdzielone rodzeństwa pojawiają się na świecie częściej, niż można by przypuszczać. Ale tylko niektóre zyskują światową sławę.
01.05.2019
Okrutne eksperymenty, bezduszność i obmacywanie. Jak dawniej traktowano „wybryki natury”?
Człowiek-słoń, bliźnięta syjamskie czy Dama Pawian – w XIX wieku występy „odmieńców” przyciągały tłumy. O ile jednak gapie po prostu się im przyglądali, to ówcześni lekarze za wszelką cenę chcieli dowiedzieć się, co było przyczyną anomalii. I niekoniecznie obchodziło ich przy tym dobro „pacjenta”.

Przestępczość w XIX wieku

25.03.2019
Najbardziej nieudane egzekucje w dziejach [18+]
Mogłoby się wydawać, że nie ma nic prostszego niż wykonanie kary śmierci. Zawiązanie sznura, chwycenie w ręce topora, albo podanie śmiercionośnego zastrzyku nie może chyba być aż tak trudne. Czy jednak na pewno?
13.07.2018
Jak naprawdę wygląda przestępczość w Skandynawii? Pora sprawdzić ile prawdy jest w kryminałach!
Bezwzględni politycy, brutalne morderstwa i wszechobecne drobne przestępstwa. Taki obraz Skandynawii wyłania się z kart powieści kryminalnych. Fikcja literacka czy odwzorowanie prawdy policyjnych kartotek?
31.05.2018
Historia sado-maso. Kto wymyślił to określenie i skąd wzięła się fascynacja chłostaniem? [18+]
Na początku XX wieku „nawet w kołach lekarskich” termin ten był „obcy i niezrozumiały”. Leon Wachholz, wpływowy biegły sądowy z Krakowa, twierdził, że dla jego kolegów masochizm brzmi jak coś „asyryjskiego, semickiego, w ogóle wschodniego”. Ale na pewno nie seksualnego.
18.03.2018
Krew 10 milionów ludzi na rękach. Ten europejski władca dla zaspokojenia własnych ambicji dokonał ludobójstwa na niewyobrażalną skalę
Zawody w strzelaniu do ludzi, miliony ofiar bezmyślnej zbrodni, tysiące obciętych dłoni za nieposłuszeństwo. Tak wyglądała codzienność XIX-wiecznego Konga. Kraju, w którym bezkarność uczyniła z ludzi potwory.