XIX wiek
XIX-wieczna fabryka na rycinie z 1875 roku.
XIX wiek – stulecie uznawane za początek czasów nowoczesnych i umownie traktowane jako odrębna epoka historyczna. Przez wielu badaczy nazywane „najdłuższym stuleciem”. W historii powszechnej za początek XIX wieku tradycyjnie przyjmuje się nie rok 1801, ale 1789 – a więc moment wybuchu rewolucji francuskiej. Z kolei w dziejach Polski za punkt graniczny uchodzi ostatni rozbiór Rzeczypospolitej, zapoczątkowujący okres rozbiorów (1795).
XIX wiek określany był też mianem „wielkiego wieku”, a przede wszystkim – okresu postępu. W jego trakcie doszło do niezwykłego rozwoju nauki i techniki, przekładającego się na każdy niemal aspekt codziennego życia. O ile u jego zarania źródłem energii była głównie praca mięśni lub siła wody, to w sto lat później świat napędzano naftą, parą, gazem i elektrycznością. Glob zmienił się nie do poznania i wyraźnie się skurczył. Za sprawą parowców, kolei żelaznej i pierwszych samochodów możliwe stały się szybkie podróże nie tylko między miastami, ale też państwami czy kontynentami. Powstawały coraz to nowsze środki komunikacji: od telegrafu po telefon. Był to też czas wielkich przemian w mentalności i doktrynach politycznych. Cechował go ostateczny schyłek dawnego porządku (tak zwana Belle epoque) i narodziny nowych pojęć: jak socjalizm, anarchizm, nowocześnie rozumiana demokracja.
Za datę końcową epoki przyjmuje się rok 1914 i wybuch pierwszej wojny światowej. W historii Polski funkcjonuje też data 1918 – a więc zakończenie epoki rozbiorów i moment odzyskania niepodległości.
-
-
Ludzkie zoo, czyli podglądanie „dzikiego”
-
Mięsny deszcz, rok bez lata, egipskie ciemności – zwiastuny apokalipsy, które (na szczęście) się nie sprawdziły
-
Podział, rzeź i upadek. Czy powstanie krakowskie w ogóle mogło się udać?
-
„Jednemu z mężczyzn oddzieliły się mięśnie otaczające kostkę, odsłaniając ścięgna i samą kość”. Horror marynarzy w lodowym piekle
-
Byli tak zdesperowani, że zjadali siebie nawzajem. Makabryczny koniec najsłynniejszej ekspedycji arktycznej
Co nowego w XIX wieku?
XIX wiek. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze dziewiętnastowieczne ciekawostki. W Europie to epoka rewolucji francuskiej, czasów napoleońskich i utrzymującego się przez kilkadziesiąt lat koncertu mocarstw. W Ameryce to wiek wojny domowej i wielkiej ekspansji na dziki zachód. To także czasy rewolucji w przemyśle, komunikacji i szeroko rozumianej wynalazczości. W XIX wieku powstały zjednoczone Niemcy i Włochy. Rodził się nacjonalizm, feminizm i cała paleta innych, wybuchowych poglądów. To zarazem epoka nieobecności Polski, która z trudem próbowała wrócić na mapę jako Księstwo Warszawskie i tak zwana Kongresówka.
- Władza i polityka w XIX wieku
-
06.04.2021
Jak powstało voodoo? Prawda o najbardziej tajemniczej i mrocznej religii w dziejach
Krwawe rytuały, zombie i tajemnicze laleczki – z tym dziś głównie kojarzy nam się voodoo. Ten zrodzony na Haiti system wierzeń ze zrozumiałych względów budzi ogromną ciekawość. Równie intrygująca, jak otaczająca voodoo mistyka, jest jednak również historia powstania tej religii i to, w jaki sposób wpłynęła na oblicze całego regionu.
-
04.04.2021
Azjatycki pangermanizm a filozofia rasy – czyli jak tworzyła się idea niemieckiego nacjonalizmu
Naziści powszechnie kojarzą się z aryjską rasą panów, której zadaniem była dominacja nad mniej doskonałymi podludźmi. Ale nie wszyscy wiedzą, skąd ta idea się wywodzi! Oto skrócona droga do ideologii, która doprowadziła do masowej zagłady narodów.
-
05.03.2021
Czysta krew, czyli historia eugeniki w Stanach Zjednoczonych
Kwestie zachowania czystości rasowej i budowy idealnego społeczeństwa kojarzą nam się najczęściej z rządami nazistów, niemieckimi obozami koncentracyjnymi i Holocaustem. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę, że podstawy tzw. teorii ras sformułowano w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
-
22.02.2021
Ponure proroctwa wielkiej wojny
„Jeźdźcy!… Czterech jeźdźców Apokalipsy! Już dosiedli rumaków, już zaczęli swą obłędną, nieubłaganą jazdę. Ślepe siły zła, zwolnione z łańcuchów, miały swobodnie hasać po świecie. Zaczynało się męczeństwo ludzkości pod dziką kawalkadą czterech wrogów… [Ludzie] Uciekali, nie wiedząc dokąd, ścigani ogniem i żelazem, obłąkani trwogą, jak uciekały ludy średniowiecza przed hordami Hunów i Mongołów […]” – pisał w 1916 roku Blasco Ibáñez. On już wiedział, jak wygląda wojna, którą inni przed nim przewidzieli bardzo dokładnie.
- Historia wojskowa XIX wieku
-
06.07.2021
Czysta groza i zapowiedź rychłej śmierci. Najprzeraźliwsze okrzyki wojenne w historii
„Każdy żołnierz Unii, który słyszał okrzyk bojowy Konfederacji, znany jako rebel yell, i powiedział, że się go nie przestraszył, prawdopodobnie nigdy go nie słyszał” – pisał w swojej monumentalnej pracy The Civil War. A Narrative wybitny historyk Shelby Fotte. Słynny piskliwy wrzask buntowników z Południa był nieodzownym elementem większości bitew amerykańskiego konfliktu, a do dziś pozostaje przedmiotem dyskusji i badań.
-
10.06.2021
Podział, rzeź i upadek. Czy powstanie krakowskie w ogóle mogło się udać?
To miało być powstanie inne niż wszystkie. Zryw, w którym o niepodległość kraju ramię w ramię ze szlachtą walczą chłopi. Insurekcja przerodziła się w tragifarsę, a likwidatorem rebelii okazał się sam lud.
-
11.05.2021
Wunderwaffe pod Borodino. Czy tajna broń Rosjan mogła przyspieszyć upadek Napoleona?
„Tego dnia, aby się rozerwać, Pierre udał się do wsi Woroncowo obejrzeć wielki balon powietrzny, budowany przez Leppicha dla zadania klęski nieprzyjacielowi, i próbny balon, który miał być wypuszczony nazajutrz. Balon jeszcze nie był gotów; budowano go, jak się Pierre dowiedział, na życzenie monarchy” – pisał Lew Tołstoj w swym epokowym dziele Wojna i pokój. I nie była to fikcja literacka. Tajna broń Rosjan mogła rzeczywiście uczynić rzeź pod Borodino jeszcze krwawszą.
-
09.05.2021
Prawda ciekawsza niż legenda. Emilia Plater – kim była i co osiągnęła?
Pięć lat po upadku powstania listopadowego Adam Mickiewicz napisał wiersz „Śmierć pułkownika” o Emilii Plater, bohaterskiej kobiecie dowodzącej oddziałem powstańczym. Prawdziwa Emilia nie była pułkownikiem i nie zmarła z powodu odniesionych ran w leśnej chacie. Faktycznie jednak brała udział w powstaniu, otrzymała nawet honorowy stopień kapitana. Dzielnie znosiła trudy wojaczki, choć była osobą kruchą i słabego zdrowia.
- Kobiety w XIX wieku
-
25.05.2021
Wstydliwa tajemnica żony cara Mikołaja II. Dlaczego Aleksandra tak bardzo starała się to ukryć?
Rodziny panujące pilnie strzegły swoich tajemnic, zwłaszcza tych, które mogły świadczyć o niemoralności lub psuć reputację królewskiego rodu w oczach poddanych. Niektóre z dawnych sekretów są skrywane do dzisiaj. Jeden z nich dotyczy cesarzowej Aleksandry, inaczej zwanej Alix – żony Mikołaja II. Czy monarchini ukrywała istnienie przyrodniego brata Polaka?
-
09.05.2021
Prawda ciekawsza niż legenda. Emilia Plater – kim była i co osiągnęła?
Pięć lat po upadku powstania listopadowego Adam Mickiewicz napisał wiersz „Śmierć pułkownika” o Emilii Plater, bohaterskiej kobiecie dowodzącej oddziałem powstańczym. Prawdziwa Emilia nie była pułkownikiem i nie zmarła z powodu odniesionych ran w leśnej chacie. Faktycznie jednak brała udział w powstaniu, otrzymała nawet honorowy stopień kapitana. Dzielnie znosiła trudy wojaczki, choć była osobą kruchą i słabego zdrowia.
-
12.03.2021
Ludobójstwo w imię władzy. Ta okrutna królowa wymordowała jedną trzecią swoich poddanych!
Ranavalona I zapisała się na kartach historii jako królowa-bestia. Jej krwawe rządy przyczyniły się do zmniejszenia populacji Madagaskaru o niemal jedną trzecią mieszkańców. Jednak czas miał pokazać, że jej konserwatyzm oraz drastyczne metody były gwarantem utrzymania władzy na Wielkiej Czerwonej Wyspie.
-
21.01.2021
Sekretne życie Jamesa Barry’ego. Dlaczego wybitny lekarz przez 50 lat ukrywał swoją prawdziwą płeć?
James Barry zasłynął jako pierwszy lekarz, któremu udało się z sukcesem przeprowadzić cesarskie cięcie w Afryce. Gdy opuszczał ten świat, miał tylko jedno życzenie – by zostać pochowanym w takim stanie, w jakim wyda ostatni oddech. Niestety nie zostało ono uhonorowane, co wywołało skandal, który wstrząsnął Imperium Brytyjskim. Okazało się bowiem, że doktor przez ponad 50 lat skrywał wielką tajemnicę. Był kobietą.
- Życie codzienne w XIX wieku
-
01.07.2021
Ludzkie zoo, czyli podglądanie „dzikiego”
Latem 1904 roku w kolejce do „Wystawy Ludów Egzotycznych” w ogrodzie zoologicznym w Breslau ustawiło się aż 41 tysięcy osób. Na wybiegu można było podejrzeć żywe „eksponaty” z Tunezji. Światła Europa z uczuciem wyższości, ale i fascynacją podglądała „dzikich”. Przedtem wsadziwszy ich za kraty…
-
27.03.2021
Ze śmiercią jej do twarzy? Królowa Wiktoria zapoczątkowała rozwój makabrycznego biznesu
Wraz ze śmiercią księcia Alberta królowa Wiktoria pogrążyła się w żałobie, którą nosiła do końca życia. Zaczęto ją nazywać wdową z Windsoru, gdyż stanowiła idealny przykład żony cierpiącej po stracie męża. Jej ból stał się inspiracją dla żałobnych praktyk, które objęły sobą cały kraj, nie tylko zmieniając sposób postrzegania śmierci, ale również wspierając rozwój branży funeralnej na niespotykaną do tej pory skalę.
-
17.02.2021
Wielki smród w XIX-wiecznym Londynie. Przez odór nieczystości ludzie dostawali torsji na ulicach
Wszyscy wiemy, jak nieprzyjemny potrafi być zapach z kanalizacji, zwłaszcza w upalny, letni dzień. Prawdziwy problem zaczyna się, gdy w prawie 3-milionowym mieście „psuje się” główny ściek, przynosząc smród tak silny, że powoduje niekontrolowane wymioty.
-
12.02.2021
Lekarstwo idealne, czyli o dobroczynnych właściwościach zwłok skazańców
W roku 1861 w Niemczech John Ross Browne, amerykański podróżnik i pisarz, był świadkiem nietypowego zdarzenia. W mieście Hanau oglądał egzekucję miejscowego mordercy, skazanego na ścięcie za zabójstwo. Nie różniłoby się to niczym od innych podobnych „widowisk”, gdyby nie kilka osób czekających, aż kat spełni swoje zadanie. Byli to chorzy na epilepsję, a w dłoniach trzymali naczynia, które po śmierci skazańca napełnili jego jeszcze ciepłą krwią i wypili. Wierzyli, że jest ona lekiem – i o dziwo nie byli w tym przekonaniu odosobnieni.
- Przestępczość w XIX wieku
-
16.04.2021
Bestialsko zamordował ukochaną. Spotkała go za to makabryczna kara – kulisy zbrodni w Czerwonej Stodole
Śledzenie poszukiwań seryjnych morderców, oglądanie relacji z ich rozpraw czy zaczytywanie się w szczegółach popełnionych przez nich zbrodni to makabryczne rozrywka, jednak nie jest to żadne novum. Od wieków publika uwielbia dobre, krwawe historie. W XIX wieku nie kończyły się one wraz z wykonaniem wyroku na sprawcy. Ówczesne sądownictwo szło o krok dalej, czyniąc ze zwłok straszak – oraz kolejną formę rozrywki dla gawiedzi. Najlepszym tego przykładem jest przypadek zabójcy z Czerwonej Stodoły.
-
14.04.2021
Kot o dziewięciu ogonach i hiszpański osioł, czyli kary cielesne w wojsku
„Armia składa się po większej części z próżniaczych i bezczynnych typów. Bez stałego nadzoru dowódcy, ta machina szybko ulega rozpadowi” – mawiał Fryderyk Wielki. I rzeczywiście – w trosce o armię ten król-filozof i bezwzględny perfekcjonista doprowadził do tego, że jego żołnierze bardziej bali się swoich oficerów niż starć z nieprzyjacielem…
-
29.03.2021
CSI: Historia. Dzięki nim brutalni mordercy w końcu przestali być bezkarni...
„Każdy kontakt pozostawia ślad” – to stwierdzenie dr. Edmonda Locarda stało się podstawą nowoczesnej kryminalistyki. Znany jako francuski Sherlock Holmes, Locard był pierwszym naukowcem, który w 1910 roku stworzył laboratorium kryminalistyczne i oddał je do użytku organom ścigania w Lyon. Od tego momentu nie było już „zbrodni idealnych”…
-
21.03.2021
„Leżeli z rozpłatanymi głowami, (...) wyłupionymi oczyma, bez szczęk, bez nosów” – krwawa zemsta polskich chłopów na ziemianach
W XIX-wiecznej Galicji rządził pan i pleban. Chłop miał służyć i być cicho. Jednak we wsiach wrzało. Wystarczyła iskra, aby zapłonęły pańskie pałace. Tę iskrę podłożyli Austriacy.