XIX wiek
XIX-wieczna fabryka na rycinie z 1875 roku.
XIX wiek – stulecie uznawane za początek czasów nowoczesnych i umownie traktowane jako odrębna epoka historyczna. Przez wielu badaczy nazywane „najdłuższym stuleciem”. W historii powszechnej za początek XIX wieku tradycyjnie przyjmuje się nie rok 1801, ale 1789 – a więc moment wybuchu rewolucji francuskiej. Z kolei w dziejach Polski za punkt graniczny uchodzi ostatni rozbiór Rzeczypospolitej, zapoczątkowujący okres rozbiorów (1795).
XIX wiek określany był też mianem „wielkiego wieku”, a przede wszystkim – okresu postępu. W jego trakcie doszło do niezwykłego rozwoju nauki i techniki, przekładającego się na każdy niemal aspekt codziennego życia. O ile u jego zarania źródłem energii była głównie praca mięśni lub siła wody, to w sto lat później świat napędzano naftą, parą, gazem i elektrycznością. Glob zmienił się nie do poznania i wyraźnie się skurczył. Za sprawą parowców, kolei żelaznej i pierwszych samochodów możliwe stały się szybkie podróże nie tylko między miastami, ale też państwami czy kontynentami. Powstawały coraz to nowsze środki komunikacji: od telegrafu po telefon. Był to też czas wielkich przemian w mentalności i doktrynach politycznych. Cechował go ostateczny schyłek dawnego porządku (tak zwana Belle epoque) i narodziny nowych pojęć: jak socjalizm, anarchizm, nowocześnie rozumiana demokracja.
Za datę końcową epoki przyjmuje się rok 1914 i wybuch pierwszej wojny światowej. W historii Polski funkcjonuje też data 1918 – a więc zakończenie epoki rozbiorów i moment odzyskania niepodległości.
-
-
Bez tych kobiet nie byłoby Internetu. Kim były pionierki przemysłu cyfrowego?
-
Dreyfus po Dreyfusie. Co działo się z człowiekiem, który padł ofiarą największej afery belle époque?
-
Mała bakteria i wielki problem, czyli pięć wieków z kiłą
-
Rudolf Habsburg – tragiczny koniec ostatniej nadziei Habsburgów
-
„Cały czas mówiło się tylko o śmierci – kto umarł wczoraj, kto umierał dzisiaj, a kto będzie martwy jutro”. Co działo się w brytyjskich obozach koncentracyjnych?
Co nowego w XIX wieku?
Szczególnie polecamy. Nasze najlepsze artykuły o XIX wieku
XIX wiek. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze dziewiętnastowieczne ciekawostki. W Europie to epoka rewolucji francuskiej, czasów napoleońskich i utrzymującego się przez kilkadziesiąt lat koncertu mocarstw. W Ameryce to wiek wojny domowej i wielkiej ekspansji na dziki zachód. To także czasy rewolucji w przemyśle, komunikacji i szeroko rozumianej wynalazczości. W XIX wieku powstały zjednoczone Niemcy i Włochy. Rodził się nacjonalizm, feminizm i cała paleta innych, wybuchowych poglądów. To zarazem epoka nieobecności Polski, która z trudem próbowała wrócić na mapę jako Księstwo Warszawskie i tak zwana Kongresówka.
-
21.03.2019
Kiedy Rosja stała się światowym graczem? Kulisy historii naszego wielowiekowego sąsiada
Swoją historię wywodzi od księstewka zależnego od Złotej Ordy. Przez wieki pozostawała na uboczu Europy. Dzisiaj jest jednym z najważniejszych graczy na arenie międzynarodowej. Jak Rosja zbudowała swoją potęgę i czy potrafi ją utrzymać?
-
11.01.2019
ŻADNA kobieta w przedwojennej Polsce nie zrobiła takiej kariery w polityce
Zaszła najwyżej z wszystkich Polek. Po niej żadna inna kobieta tej epoki nie piastowała stanowiska w rządzie. Jej kariera trwała jednak tylko kilka dni. Kim była Irena Kosmowska i co zdążyła osiągnąć?
-
01.01.2019
Prawdziwe początki polskiego feminizmu. Czy pierwsze bojowniczki o równouprawnienie były terrorystkami?
Pomagały konstruować bomby, organizowały zamachy, kierowały magazynami broni. A jednocześnie: domagały się równouprawnienia w każdym obszarze życia. Zdaniem badaczy – to od nich zaczął się polski feminizm.
-
09.11.2018
Ten związek wywołał prawdziwy skandal. Czy szokujące małżeństwo mogło przekreślić karierę Ignacego Daszyńskiego?
Romans z mężatką i nieślubne dziecko? Cóż, każdemu może się zdarzyć. Małżeństwo z aktorką? Zdaniem krakowskiej inteligencji, Daszyński równie dobrze mógł wziąć za żonę prostytutkę! Nawet koledzy-socjaliści byli zszokowani jego wyborem – choć w ich przypadku w grę wchodziły nieco inne względy.
Władza i polityka w XIX wieku
-
30.11.2019
Kontratak żywych trupów
Chmura trującego gazu przemieszczała się powoli, popychana porannym, letnim wiatrem. Zabijała wszystko na swojej drodze. Kiedy więc żołnierze niemieccy szli ścieżką wydeptaną przez śmierć, a kule i ostrza bagnetów zaczęły niespodziewanie dziurawić ich ciała, pomyśleli, że to zmarli powstali, żeby zemścić się za ich zbrodnię. Obrona Twierdzy Osowiec w 1915 roku była tak makabryczna, że do dziś budzi lęk i przypomina o bestialstwie wojny.
-
14.07.2019
Spektakularny rajd na Wielkopolskę. Tak powinny wyglądać wszystkie polskie powstania
Tadeusz Kościuszko nie mógł chyba wybrać lepszego człowieka, zlecając Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu zadanie wywołania powstania w Wielkopolsce. Świeżo upieczony generał zabrał się do rzeczy wzorowo – i odniósł błyskotliwy sukces.
-
04.06.2019
Jak polski książę ocalił pijanych Francuzów przed pewną zagładą
Gdyby nie książę Józef Poniatowski, dla przynajmniej części oficerów i żołnierzy Wielkiej Armii marsz na Rosję skończyłby się dużo wcześniej. Dowodzona przez marszałka Murata straż przednia znalazła się w śmiertelnym niebezpieczeństwie – na szczęście Polak w odpowiednim momencie wkroczył do akcji.
-
01.06.2019
Wielu Polaków twierdziło, że nawet za cara było lepiej. Dlaczego nasi przodkowie tak bardzo nienawidzili Napoleona?
Podręczniki budują obraz Napoleona Bonaparte jako zbawcy Polaków, który niczym rycerz na białym koniu wyzwolił ich spod zaborczego jarzma. Prawda jest jednak zupełnie inna. A francuskie wojska częściej witano okrzykami przerażenia, niż wiwatami.
Historia wojskowa XIX wieku
-
27.02.2020
Homoseksualizm w rodzinach królewskich – jak wyglądało sekretne życie książąt?
W XIX i na początku XX wieku homoseksualiści z europejskich rodzin panujących byli zmuszani do zawarcia małżeństw. Wprawdzie żony nie pociągały swoich mężów, ale ważniejsze od miłości było spłodzenie potomstwa i trwanie dynastii.
-
17.02.2020
Bez tych kobiet nie byłoby Internetu. Kim były pionierki przemysłu cyfrowego?
Bezkompromisowe matematyczki, wybitne koderki, asy programistyczne. To właśnie tym wizjonerkom zawdzięczamy rozwój Internetu. Oto matki nowoczesnej informatyki.
-
14.01.2020
Rudolf Habsburg – tragiczny koniec ostatniej nadziei Habsburgów
30 stycznia 1889 r. w myśliwskim zamku Mayerling padły strzały, które zapoczątkowały koniec dynastii Habsburgów. Znany ze swojego hulaszczego życia arcyksiążę Rudolf, syn słynnej cesarzowej Sisi i cesarza Franciszka Józefa, został znaleziony martwy z rewolwerem w ręku. U jego boku leżało ciało młodej kochanki, z którą spędził ostatnie godziny życia. Wydarzenia tej zimnej nocy miały nie tylko zaważyć na losach austriackiej dynastii, ale również wpłynąć na postrzeganie postaci, której panowanie mogło zmienić bieg historii.
-
07.12.2019
Miłosny trójkąt Lenina
W życiu uczuciowym Lenina pojawiły się dwie kobiety, bez których nie potrafił żyć – jego żona Nadieżda Krupska oraz kochanka Inessa Armand. Poznajcie historię ich miłosnego trójkąta.
Kobiety w XIX wieku
Czy wiesz że...? Ciekawostki o XIX wieku
-
27.02.2020
Homoseksualizm w rodzinach królewskich – jak wyglądało sekretne życie książąt?
W XIX i na początku XX wieku homoseksualiści z europejskich rodzin panujących byli zmuszani do zawarcia małżeństw. Wprawdzie żony nie pociągały swoich mężów, ale ważniejsze od miłości było spłodzenie potomstwa i trwanie dynastii.
-
31.12.2019
Magiczne zioła, zwierzęce jelita i rogi, lateksowe prezerwatywy – antykoncepcyjne cuda od średniowiecza do XX wieku
Naturalne wywary, korzenne eliksiry, odpowiednio przygotowane fekalia… środki antykoncepcyjne używane przez naszych prapraprzodków z czasów starożytności bywały szokujące. Choć niekiedy naprawdę skuteczne.
-
26.12.2019
Najdziwniejsze i najbardziej niepokojące kartki świąteczne
Martwe żaby, tańczące insekty, przerażone dzieci i koty. Dużo kotów. Oto najdziwniejsze i najbardziej niepokojące kartki świąteczne w historii!
-
24.12.2019
Świąteczne wspomnienie o Karolu Dickensie – kim naprawdę był twórca „Opowieści wigilijnej”?
Karol Dickens wiedział, jak poruszyć ludzkie sumienia. Czy wiecie jednak, że „Opowieść wigilijna” została napisana z zamiarem spłacenia długów angielskiego powieściopisarza? Finansowy aspekt w żadnym razie nie przysłania tutaj ponadczasowej wartości, jaką niesie ze sobą dzieło Dickensa. Warto jednak wiedzieć, że zanim stał się cenionym, majętnym twórcą, w swoim życiu zasmakował on także goryczy ubóstwa. A także był niezłym kobieciarzem!
Życie codzienne w XIX wieku
-
07.01.2020
„Cały czas mówiło się tylko o śmierci – kto umarł wczoraj, kto umierał dzisiaj, a kto będzie martwy jutro”. Co działo się w brytyjskich obozach koncentracyjnych?
To miała być „humanitarna wojna”, bez niepotrzebnego rozlewu krwi, bezsensownych ofiar i przemocy. Szybko zmieniła się w poligon doświadczalny, gdzie testowano rozwiązania, stosowane później podczas obu światowych konfliktów – między innymi obozy koncentracyjne, które Brytyjczycy tworzyli na długo przedtem, niż na ten sam pomysł wpadli Niemcy…
-
06.11.2019
Starsza pani musi zginąć. Najgłośniejszy proces z początku XX wieku doprowadził do skazania na śmierć niewinnego człowieka
Dnia 21 grudnia 1908 roku panna Marion Gilchrist została zamordowana. Była kobietą pobożną, uczciwą, onieśmielającą, o doskonałym zdrowiu i nieskazitelnych manierach – w skrócie nie była zbyt lubiana. Zbrodnia ta była niezwykle brutalna i stała się „najgłośniejszym morderstwem epoki”. Zwłaszcza, że za jej popełnienie skazano niewinnego człowieka.
-
01.11.2019
Rogaci święci, którzy przed kanonizacją zdążyli… nagrzeszyć. Oto najgorsi z nich
Hedonista, prostytutka, satanista, złodziej – nie wszyscy święci byli wzorami do naśladowania. Wręcz przeciwnie! W kalendarzu liturgicznym nie brakuje postaci, które przed kanonizacją zdążyły porządnie nabroić. A ci grzesznicy byli najgorsi z najgorszych…
-
20.06.2019
Czy Polska naprawdę była krajem bez stosów?
Nowożytna (i nowoczesna) Rzeczpospolita – kraina mlekiem, miodem i tolerancją płynąca. Taki obraz XVI- i XVII-wiecznej Polski, wolnej od prześladowań religijnych, zbrodni inkwizycji i procesów o czary, lansuje się do dziś. Ale czy rzeczywiście nad Wisłą nigdy nie płonęły stosy?