XIX wiek
XIX-wieczna fabryka na rycinie z 1875 roku.
XIX wiek – stulecie uznawane za początek czasów nowoczesnych i umownie traktowane jako odrębna epoka historyczna. Przez wielu badaczy nazywane „najdłuższym stuleciem”. W historii powszechnej za początek XIX wieku tradycyjnie przyjmuje się nie rok 1801, ale 1789 – a więc moment wybuchu rewolucji francuskiej. Z kolei w dziejach Polski za punkt graniczny uchodzi ostatni rozbiór Rzeczypospolitej, zapoczątkowujący okres rozbiorów (1795).
XIX wiek określany był też mianem „wielkiego wieku”, a przede wszystkim – okresu postępu. W jego trakcie doszło do niezwykłego rozwoju nauki i techniki, przekładającego się na każdy niemal aspekt codziennego życia. O ile u jego zarania źródłem energii była głównie praca mięśni lub siła wody, to w sto lat później świat napędzano naftą, parą, gazem i elektrycznością. Glob zmienił się nie do poznania i wyraźnie się skurczył. Za sprawą parowców, kolei żelaznej i pierwszych samochodów możliwe stały się szybkie podróże nie tylko między miastami, ale też państwami czy kontynentami. Powstawały coraz to nowsze środki komunikacji: od telegrafu po telefon. Był to też czas wielkich przemian w mentalności i doktrynach politycznych. Cechował go ostateczny schyłek dawnego porządku (tak zwana Belle epoque) i narodziny nowych pojęć: jak socjalizm, anarchizm, nowocześnie rozumiana demokracja.
Za datę końcową epoki przyjmuje się rok 1914 i wybuch pierwszej wojny światowej. W historii Polski funkcjonuje też data 1918 – a więc zakończenie epoki rozbiorów i moment odzyskania niepodległości.
-
-
William James Sidis – geniusz mimo woli. Historia najmądrzejszego dziecka XX wieku
-
Rozrywka dla wybranych. Wcale nie taka długa historia kąpieli morskich
-
Jak pies z kotem? Teściowe próbujące ujarzmić synowe. Synowe buntujące się przeciw teściowym
-
Czy Zorro istniał naprawdę? Prawdziwa historia mściciela z kalifornijskich wzgórz
-
Mądry Hans – historia konia, który potrafił liczyć i komunikować się z ludźmi
Co nowego w XIX wieku?
XIX wiek. O czym piszemy?
Tutaj znajdziecie wszystkie nasze dziewiętnastowieczne ciekawostki. W Europie to epoka rewolucji francuskiej, czasów napoleońskich i utrzymującego się przez kilkadziesiąt lat koncertu mocarstw. W Ameryce to wiek wojny domowej i wielkiej ekspansji na dziki zachód. To także czasy rewolucji w przemyśle, komunikacji i szeroko rozumianej wynalazczości. W XIX wieku powstały zjednoczone Niemcy i Włochy. Rodził się nacjonalizm, feminizm i cała paleta innych, wybuchowych poglądów. To zarazem epoka nieobecności Polski, która z trudem próbowała wrócić na mapę jako Księstwo Warszawskie i tak zwana Kongresówka.
- Władza i polityka w XIX wieku
-
06.04.2021
Jak powstało voodoo? Prawda o najbardziej tajemniczej i mrocznej religii w dziejach
Krwawe rytuały, zombie i tajemnicze laleczki – z tym dziś głównie kojarzy nam się voodoo. Ten zrodzony na Haiti system wierzeń ze zrozumiałych względów budzi ogromną ciekawość. Równie intrygująca, jak otaczająca voodoo mistyka, jest jednak również historia powstania tej religii i to, w jaki sposób wpłynęła na oblicze całego regionu.
-
04.04.2021
Azjatycki pangermanizm a filozofia rasy – czyli jak tworzyła się idea niemieckiego nacjonalizmu
Naziści powszechnie kojarzą się z aryjską rasą panów, której zadaniem była dominacja nad mniej doskonałymi podludźmi. Ale nie wszyscy wiedzą, skąd ta idea się wywodzi! Oto skrócona droga do ideologii, która doprowadziła do masowej zagłady narodów.
-
05.03.2021
Czysta krew, czyli historia eugeniki w Stanach Zjednoczonych
Kwestie zachowania czystości rasowej i budowy idealnego społeczeństwa kojarzą nam się najczęściej z rządami nazistów, niemieckimi obozami koncentracyjnymi i Holocaustem. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę, że podstawy tzw. teorii ras sformułowano w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
-
22.02.2021
Ponure proroctwa wielkiej wojny
„Jeźdźcy!… Czterech jeźdźców Apokalipsy! Już dosiedli rumaków, już zaczęli swą obłędną, nieubłaganą jazdę. Ślepe siły zła, zwolnione z łańcuchów, miały swobodnie hasać po świecie. Zaczynało się męczeństwo ludzkości pod dziką kawalkadą czterech wrogów… [Ludzie] Uciekali, nie wiedząc dokąd, ścigani ogniem i żelazem, obłąkani trwogą, jak uciekały ludy średniowiecza przed hordami Hunów i Mongołów […]” – pisał w 1916 roku Blasco Ibáñez. On już wiedział, jak wygląda wojna, którą inni przed nim przewidzieli bardzo dokładnie.
- Historia wojskowa XIX wieku
-
28.07.2021
Powstaniec styczniowy Michał Smok w rzeczywistości był... kobietą!
Gdy wybuchło powstanie styczniowe, ta młoda dziewczyna nie chciała się mu tylko bezczynnie przyglądać. Pragnęła walczyć na równi z mężczyznami. Założyła męski mundur i przyjęła nową tożsamość. W powstańczych szeregach była znana jako Michał Smok. Kim była Henryka Pustowójtówna?
-
06.07.2021
Czysta groza i zapowiedź rychłej śmierci. Najprzeraźliwsze okrzyki wojenne w historii
„Każdy żołnierz Unii, który słyszał okrzyk bojowy Konfederacji, znany jako rebel yell, i powiedział, że się go nie przestraszył, prawdopodobnie nigdy go nie słyszał” – pisał w swojej monumentalnej pracy The Civil War. A Narrative wybitny historyk Shelby Fotte. Słynny piskliwy wrzask buntowników z Południa był nieodzownym elementem większości bitew amerykańskiego konfliktu, a do dziś pozostaje przedmiotem dyskusji i badań.
-
10.06.2021
Podział, rzeź i upadek. Czy powstanie krakowskie w ogóle mogło się udać?
To miało być powstanie inne niż wszystkie. Zryw, w którym o niepodległość kraju ramię w ramię ze szlachtą walczą chłopi. Insurekcja przerodziła się w tragifarsę, a likwidatorem rebelii okazał się sam lud.
-
11.05.2021
Wunderwaffe pod Borodino. Czy tajna broń Rosjan mogła przyspieszyć upadek Napoleona?
„Tego dnia, aby się rozerwać, Pierre udał się do wsi Woroncowo obejrzeć wielki balon powietrzny, budowany przez Leppicha dla zadania klęski nieprzyjacielowi, i próbny balon, który miał być wypuszczony nazajutrz. Balon jeszcze nie był gotów; budowano go, jak się Pierre dowiedział, na życzenie monarchy” – pisał Lew Tołstoj w swym epokowym dziele Wojna i pokój. I nie była to fikcja literacka. Tajna broń Rosjan mogła rzeczywiście uczynić rzeź pod Borodino jeszcze krwawszą.
- Kobiety w XIX wieku
-
19.08.2021
Jak pies z kotem? Teściowe próbujące ujarzmić synowe. Synowe buntujące się przeciw teściowym
Odwieczny konflikt pomiędzy teściowymi i synowymi nie ominął także najpotężniejszych rodzin świata. I jeśli w przypadku szeregowych obywateli te niesnaski wpływają tylko na komfort życia jej członków, to w rodach panujących mogą wpłynąć na los kraju.
-
11.08.2021
Winnaretta Singer-Polignac – niepokorna księżna, koneserka sztuki (i kobiet)
Przyszła na świat jako dziedziczka fortuny Singerów – jej ojcem był słynny wynalazca maszyny do szycia. Swoje życie związała z Paryżem, gdzie prowadziła salon muzyczno-artystyczny, udzielała się społecznie i dostarczała prasie oraz ówczesnej socjecie nieustannych powodów do plotek. Miała za sobą dwa nieskonsumowane małżeństwa i wiele romansów, ale wyłącznie z kobietami. Jaka naprawdę była Winnaretta Singer-Polignac?
-
28.07.2021
Powstaniec styczniowy Michał Smok w rzeczywistości był... kobietą!
Gdy wybuchło powstanie styczniowe, ta młoda dziewczyna nie chciała się mu tylko bezczynnie przyglądać. Pragnęła walczyć na równi z mężczyznami. Założyła męski mundur i przyjęła nową tożsamość. W powstańczych szeregach była znana jako Michał Smok. Kim była Henryka Pustowójtówna?
-
26.07.2021
I żyli długo i (nie tak) szczęśliwie. Czy historia Pięknej i Bestii wydarzyła się naprawdę?
Za pierwszą literacką wersję tej baśni uważa się historię spisaną przez Francuzkę, Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve. Jej dzieło znacznie różni się od obecnie najpopularniejszej bajki Disneya. Co więcej, mogło zostać zainspirowane… przez prawdziwe wydarzenia, które rozegrały się ponad wiek przed narodzinami autorki Pięknej i Bestii.
- Życie codzienne w XIX wieku
-
20.09.2021
Powoli, w niewygodzie i strachu – jak podróżowano na przełomie XVIII i XIX wieku?
Pod koniec XVIII wieku podróżowanie było tyleż ekscytujące, co żmudne i niebezpieczne. Nie wszędzie zainwestowano w drogi, czas kolei dopiero miał nadejść, a najszybszy, (i często jedynym dostępnym) środkiem transportu był statek. I choć ruszenie w rejs brzmi romantycznie, to rzeczywistość była zdecydowanie bardziej prozaiczna. Tak opisuje ją w swojej najnowszej książce Niklas Natt och Dag.
-
11.09.2021
William James Sidis – geniusz mimo woli. Historia najmądrzejszego dziecka XX wieku
Nazwisko Williama Jamesa Sidisa dziś jest praktycznie zapomniane. Poziom IQ tego chłopca wynosił 260 punktów – o 90 więcej od Alberta Einsteina. Dzięki swojej inteligencji został najmłodszym studentem w historii Harvardu. Jednak jego geniusz to nie rola przypadku, a wynik eksperymentu, którego końcowy efekt daleki był od happy endu.
-
20.08.2021
Rozrywka dla wybranych. Wcale nie taka długa historia kąpieli morskich
Dziś trudno wyobrazić sobie letnie dni bez pływania pod gołym niebem w morzu lub jeziorze, tymczasem kąpiele morskie jako forma rozrywki i relaksu oraz spędzania wolnego czasu stały się popularne stosunkowo niedawno, bo zaledwie sto lat temu. Wcześniej kąpano się jedynie w celach zdrowotnych i to niekoniecznie w ciepłej wodzie, więc przypominało to raczej nasze dzisiejsze morsowanie.
-
26.07.2021
I żyli długo i (nie tak) szczęśliwie. Czy historia Pięknej i Bestii wydarzyła się naprawdę?
Za pierwszą literacką wersję tej baśni uważa się historię spisaną przez Francuzkę, Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve. Jej dzieło znacznie różni się od obecnie najpopularniejszej bajki Disneya. Co więcej, mogło zostać zainspirowane… przez prawdziwe wydarzenia, które rozegrały się ponad wiek przed narodzinami autorki Pięknej i Bestii.
- Przestępczość w XIX wieku
-
15.08.2021
Czy Zorro istniał naprawdę? Prawdziwa historia mściciela z kalifornijskich wzgórz
Postać zamaskowanego mściciela w czarnym kapeluszu i pelerynie, pozostawiającego za sobą znak litery Z, zna chyba każdy z nas. Jednak historia Zorro to opowieść o desperacji grupy uciśnionych osób, które w wyniku doznanych krzywd oraz ogólnego poczucia niesprawiedliwości postanowiły wziąć sprawy we własne ręce – i stały się koszmarem amerykańskich osadników.
-
16.04.2021
Bestialsko zamordował ukochaną. Spotkała go za to makabryczna kara – kulisy zbrodni w Czerwonej Stodole
Śledzenie poszukiwań seryjnych morderców, oglądanie relacji z ich rozpraw czy zaczytywanie się w szczegółach popełnionych przez nich zbrodni to makabryczne rozrywka, jednak nie jest to żadne novum. Od wieków publika uwielbia dobre, krwawe historie. W XIX wieku nie kończyły się one wraz z wykonaniem wyroku na sprawcy. Ówczesne sądownictwo szło o krok dalej, czyniąc ze zwłok straszak – oraz kolejną formę rozrywki dla gawiedzi. Najlepszym tego przykładem jest przypadek zabójcy z Czerwonej Stodoły.
-
14.04.2021
Kot o dziewięciu ogonach i hiszpański osioł, czyli kary cielesne w wojsku
„Armia składa się po większej części z próżniaczych i bezczynnych typów. Bez stałego nadzoru dowódcy, ta machina szybko ulega rozpadowi” – mawiał Fryderyk Wielki. I rzeczywiście – w trosce o armię ten król-filozof i bezwzględny perfekcjonista doprowadził do tego, że jego żołnierze bardziej bali się swoich oficerów niż starć z nieprzyjacielem…
-
29.03.2021
CSI: Historia. Dzięki nim brutalni mordercy w końcu przestali być bezkarni...
„Każdy kontakt pozostawia ślad” – to stwierdzenie dr. Edmonda Locarda stało się podstawą nowoczesnej kryminalistyki. Znany jako francuski Sherlock Holmes, Locard był pierwszym naukowcem, który w 1910 roku stworzył laboratorium kryminalistyczne i oddał je do użytku organom ścigania w Lyon. Od tego momentu nie było już „zbrodni idealnych”…