Kalendarium wojny polsko-bolszewickiej

Wskutek rewolucji październikowej na gruzach obalonego caratu powstała Rosja Radziecka. W 1919 roku walki pomiędzy „białymi” a „czerwonymi” jeszcze trwały. Józef Piłsudski, nie chcąc powrotu caratu, nie opowiedział się po żadnej ze stron. Mimo to bolszewicy zaatakowali niedawno odrodzoną Polskę – bo stała im na drodze do rozszerzenia rewolucji na zachód. Jak twierdził Włodzimierz Lenin, musiał nastąpić szereg straszliwych bojów pomiędzy Republiką Radziecką a państwami burżuazyjnymi. II Rzeczpospolita miała po prostu to nieszczęście, że była blisko.

A więc wojna…

1919 rok

3 stycznia – wojska radzieckie uderzają na Wilno (a 29 grudnia 1918 roku oddziały tworzące wcześniej Samoobronę Wileńską zostają rozwiązane)

5 stycznia – polskie oddziały zostają wypchnięte z Wilna

luty – walki na Białorusi

fot.Lonio17 / CC BY-SA 4.0

Przebieg linii frontu wschodniego (polsko-bolszewickiego i polsko-ukraińskiego) w lutym 1919

14 lutego – polskie wojska docierają do Mostów nad Niemnem, powstaje pierwsza linia frontu

podjęta wiosną próba pertraktacji polsko radzieckich okazuje się nieudana

16 kwietnia – początek polskiej kontrofensywy w kierunku na Wilno i Mołodeczno kończy się sukcesem

19 kwietnia – Polacy zdobywają Wilno

lipiec – Polacy zdobywają Mołodeczno

8 sierpnia – polskie wojska zajmują Mińsk

sierpień/wrzesień – polscy kryptolodzy łamią radzieckie szyfry – jako pierwszy zostaje złamany szyfr „Delegat”

do listopada dochodzi do ukształtowania się frontu na linii rzek Dźwina-Auta-Berezyna

1920 rok

3 stycznia – grupa operacyjna pod dowództwem gen. Edwarda Rydza-Śmigłego zdobywa Dyneburg

marzec – wojska polskie zdobywają region Mozyrza i Kalenkowicze

10 marca – dowództwo Armii Czerwonej zatwierdza plan wojny z Polską

fot.domena publiczna

Józef Piłsudski i Edward Rydz-Śmigły podczas wojny polsko-bolszewickiej.

Ramię w ramię z Ukraińcami

1920 rok

marzec/kwiecień – Polacy podejmują pertraktacje z ukraińskim atamanem Symeonem Petlurą

21 kwietnia – zawarto porozumienie polsko-ukraińskie dla wspólnej obrony przed radziecką agresją; celem Józefa Piłsudskiego było utworzenie państwa ukraińskiego, które oddzielałoby Polskę od radzieckiej Rosji

25 kwietnia – początek wyprawy kijowskiej, w której bierze udział 60 000 żołnierzy polskich i ukraińskich

7 maja – wojska polskie i ukraińskie wkraczają do Kijowa, Petlura i gen. Rydz-Śmigły odbierają defiladę

fot.Centralne Archiwum Wojskowe/domena publiczna

Edward Rydz-Śmigły odbiera defiladę Wojska Polskiego i armii URL w Kijowie.

Czytaj też: Kiedy naprawdę powstała Ukraina?

Problemów ciąg dalszy

1920 rok

14 maja – początek kontrofensywy radzieckiego Frontu Zachodniego, gen. Stanisław Szeptycki odpiera natarcie, ale w międzyczasie w maju na miejsce dociera 1 Armia Konna pod dowództwem Siemiona Budionnego

koniec maja – wojska Budionnego ruszają z ofensywą

5 czerwca – radzieckie wojska przebijają się przez polską obronę pod Samohrodkiem, polskie tyły są zagrożone i atakowane

11–13 czerwca – Edward Rydz-Śmigły przebija się pod Borodzianką, wojska polskie cofają się pod naporem sił radzieckich

początek lipca – nieudana próba zatrzymania wojsk radzieckich pod Równem

fot.Lonio17 za: Janusz Odziemkowski „Leksykon bitew polskich 1914-1920″/CC BY-SA 4.0

Przebieg bitwy nad Berezyną.

4 lipca – oddziały gen. Szeptyckiego nad Berezyną i Autą zostają zaatakowane przez siły pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego, kilka dni później polska obrona zostaje przerwana; Tuchaczewski pisał do swoich żołnierzy: Zemścijcie się za wszystkie przypadki naigrywania się polskiej szlachty z rewolucji! Poprzez trupa białej Polski prowadzi droga do światowego pożaru.

Czytaj też: „Na trupie podporucznika leżały zwłoki sierżanta, na nich kaprala”. Krwawa polsko-polska bitwa nad Berezyną w 1920 roku

Tymczasem w polityce krajowej i międzynarodowej…

1920 rok

1 lipca – powołana zostaje Rada Obrony Państwa na czele z Józefem Piłsudskim

3 lipca – Józef Piłsudski wydaje odezwę: „Na ochotnika wstępujcie do armii!”

8 lipca – powstaje Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej, kierowany przez Józefa Hallera – szeregi polskie armii zasiliło w tym czasie około 106 000 nowych żołnierzy

9 lipca – Piłsudski przedstawia plan Wielkiej Kombinacji – oddzielnego pokonania armii radzieckiej na dwóch przedzielonych poleskimi bagnami odcinkach; Władysław Grabski bierze udział w konferencji w Spa, stara się pozyskać wsparcie Europy Zachodniej (otrzymuje je od Francji i Węgier, Wielka Brytania dąży do pokoju „za wszelką cenę”)

10 lipca – Grabski przyjmuje warunki Davida Lloyda George’a – na stronie polskiej wymuszono zaakceptowanie linii Curzona

24 lipca – po tym, jak rząd Grabskiego podał się do dymisji, powołany zostaje Rząd Obrony Narodowej, na którego czele staje Wincenty Witos

Wzloty i upadki

1920 rok

14 lipca – bolszewicy i Litwini przejmują kontrolę nad Wilnem

19 lipca – pada Grodno

29 lipca – 4 sierpnia – dochodzi do bitwy pod Beresteczkiem i Brodami, marsz 1 Armii Konnej Budionnego zostaje spowolniony

lipiec – powstanie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski

fot.domena publiczna

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski na początku sierpnia 1920. W środkowym rzędzie od lewej: Iwan Skworcow-Stiepanow, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon.

1 sierpnia – Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski zapowiada powstanie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej

11 sierpnia – ustanowione zostaje nowe odznaczenie: Krzyż Walecznych

18 najważniejsza bitwa świata 

1920 rok

6 sierpnia – generał Tadeusz Rozwadowski podpisuje rozkaz 8358/III, zawierający opracowane przez płk. Tadeusza Piskora i stworzone przez Józefa Piłsudskiego wytyczne do bitwy

12 sierpnia – wojska radzieckie podchodzą pod Warszawę

13 sierpnia – zaczyna się szturm polskich pozycji, pada pierwsza linia polskiej obrony

14 sierpnia – ciężkie walki toczone są pod Radzyminem i Ossowem; kontruderzenie sił generała Sikorskiego nad Wkrą, w wyniku którego radzieckie siły zostają odepchnięte

fot.Halibutt / CC BY-SA 3.0

Sierpień 1920

15 sierpnia – 10 Dywizja Piechoty naciera pod Wólką Radzymińską, a generał Lucjan Żeligowski odzyskuje Radzymin; zajęty zostaje Ciechanów, gdzie zniszczono radziecką radiostację

16 sierpnia – wykonane zostaje kontruderzenie (manewr znad Wieprza), w ciągu dwóch dni polskie siły wychodzą na tyły wojsk Tuchaczewskiego

22 sierpnia – 1 Dywizja Piechoty Legionów zdobywa Białystok, odcinając siłom radzieckim drogę odwrotu

Czytaj też: Bitwa Warszawska czy cud nad Wisłą? Kurz po walce jeszcze nie opadł, a Polacy już spierali się o jej wynik

Ostatnie bitwy

1920 rok

17 sierpnia – „Polskie Termopile” pod Zadwórzem, batalion kpt. Bolesława Zajączkowskiego zostaje niemal rozbity przez wojska Budionnego

sierpień/wrzesień – w bitwie pod Komarowem zatrzymana zostaje idąca z odsieczą Tuchaczewskiemu 1 Armia Konna

fot. Kancelaria Sejmu / Andrzej Hrechorowicz/CC BY 2.0

Rekonstrukcja bitwy pod Komarowem w Wolicy Śniatyckiej w 2020 roku.

20 września – początek bitwy nad Niemnem

wrzesień/październik – radziecki Front Zachodni zostaje rozbity, polskie wojska docierają do linii Dźwiny i do Mińska, na Froncie Południowym odbite zostają Wołyń i Galicja Wschodnia

Czytaj też: Bitwa pod Komarowem. Największe starcie polskiej kawalerii w XX wieku

Ku pokojowi

1920 rok

12 października – podpisane zostaje zawieszenia broni datowane na 18 października

1920/1921 rok

21 września 1920 – 18 marca 1921 – toczą się negocjacje pokojowe w Rydze, które doprowadzają do zawarcia pokoju

fot.Magdalena Poznańska/CC BY-SA 3.0

Konferencja pokojowa w Rydze: Prawa strona – delegacja polska, lewa – radziecka. Przy stole siedzą: Karol Poznański (trzeci z prawej), Aleksander Ładoś (czwarty z prawej), Leon Wasilewski (szósty z prawej).

Ustalenia traktatu ryskiego:

• ustalenie granicy polsko-radzieckiej na wschodzie, w większości pokrywającej się z tą z II rozbioru;
• Polska uzyskała zaledwie 25% ziem, których się domagała, za granicą pozostała m.in. Mińszczyzna;
• strona radziecka została zobowiązana do zwrotu zagrabionych dóbr kultury, a także wypłaty odszkodowania;
• strona polska musiała internować grupy antybolszewickie, w tym siły Symeona Petlury;
• niekiedy uważa się, że traktat ten stał się gwoździem do trumny koncepcji federacyjnej autorstwa Józefa Piłsudskiego

fot.Halibutt / CC BY-SA 3.0

Ostateczne granice Rzeczypospolitej w 1922, po traktacie ryskim, powstaniach śląskich i wcieleniu Litwy Środkowej do Polski

Bibliografia

1. N. Davies, Orzeł biały. Czerwona gwiazda, Wydawnictwo Znak, Kraków 2020.
2. P. Libera, Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku, ipn.gov.pl, dostęp: 17.08.2024.
3. A. Ochał, Tarcza II Rzeczypospolitej. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2018.
4. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920 – zarys tła historycznego. Opracowania tematyczne, OT-685, Kancelaria Senatu, Warszawa 2020.
5. Wojna polsko-bolszewicka 1919-1921. Zwycięstwo Wojska Polskiego w Bitwie Warszawskiej 1920 r., Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im płk. dypl. Mariana Porwita, dostęp: 17.08.2024.