10 najpopularniejszych bolszewickich wulgaryzmów. Jak przeklinali komuniści?

O tym, że odpowiedni język pozwoli zawładnąć umysłami tłumu, wiedział już ojciec rewolucji październikowej, Włodzimierz Lenin. On sam nieprzypadkowo sięgał w swoich odezwach i tekstach po język ulicy. Na retorykę lidera bolszewików zwrócił uwagę między innymi Victor Sebestyen w książce „Lenin. Dyktator”:

Niemal zawsze dominował, był napastliwy, wojowniczy, a często po prostu złośliwy. Pastwił się nad przeciwnikami, skłaniając ich do uległości, przez celowe użycie gwałtownego języka, który, jak przyznawał jest „wykalkulowany, by wywoływać nienawiść, odrazę, potępienie (…) nie by przekonywać, nie by korygować błędy oponenta, lecz by go zniszczyć, zmieść jego i jego organizację z powierzchni ziemi”.

Potrzeba wroga

Ta strategia była widoczna w pismach pierwszego czerwonego cara jeszcze przed 1917 rokiem. Jego napastliwy język szybko się przyjął i wkrótce zmienił logikę i styl debat politycznych w obozie radykałów. Od tej pory bezwzględnie sięgali oni po różne chwyty retoryczne, które miały jeden zasadniczy cel – mobilizację mas.

Ten swoisty fenomen państwa komunistycznego wyjaśnia politolog, profesor Krystyna Trembicka, pisząc, że „Reżimy polityczne wzorowane na reżimie radzieckim, w swej istocie mobilizacyjne, potrzebowały wrogów”. Badaczka dodaje: „Mobilizacja, która w pierwszej fazie rozwoju państwa służyła przebudowie kraju, a następnie obronie status quo, wymagała aktywizacji przeciwko różnego rodzaju wrogom”.

fot.Isaak Brodsky/domena publiczna

Przywódcy rewolucji październikowej wiedzieli, że za pomocą odpowiednich słów mogą poderwać tłum do walki.

Pierwszym, który konsekwentnie stosował zabiegi językowe, by kierować działaniami tłumu, był właśnie Włodzimierz Iljicz. Za jego przykładem poszły kolejne pokolenia komunistów na całym świecie. Przekonuje o tym Victor Sebestyen w książce „Lenin. Dyktator”:

Od pierwszych dni na dysydenckich salonach Sankt Petersburga [Lenin – przyp. M.Z.] wypracował metodę, która różniła go od innych radykalnych agitatorów; niemal samodzielnie zmienił język rewolucyjnej lewicy, która przyjęła ten surowy i agresywny wzorzec stworzony przez niego.

Przez pokolenia w całym świecie komunistycznym debatę polityczną między tak zwanymi towarzyszami – nie wspominając o przeciwnikach ideologicznych – cechowały ostre inwektywy i zniewagi. Wymianę impertynencji usprawiedliwiano właśnie tym, że tak robił Lenin.

Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę Victora Sebestyena „Lenin. Dyktator”, wydaną nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka.

Inwektywy, które pojawiały się w tekstach wodza rewolucji i jego kontynuatorów na przestrzeni XX wieku, doskonale oddają przy tym styl ich myślenia. Które zasługują na szczególną uwagę?

Od łajdaka do… Polaka

Warto na początek przyjrzeć się klasykowi i pionierowi językowego trendu, czyli samemu Leninowi. Posługiwał się on wieloma obraźliwymi zwrotami, ale dwa mają wyjątkową pozycję: łajdak i pasożyt. Pierwszy był zarezerwowany dla każdego wroga rewolucji, nie wyłączając Lwa Trockiego. To właśnie o nim Iljicz wyrażał się per „ten łajdak” albo zwykł nazywać go „Judaszem Trockim”. Z kolei „pasożytami” byli wrogowie klasowi. Podczas jednego z przemówień w trakcie wojny domowej w Rosji przywódca radykałów mówił:

Te pasożyty, które wysysają krew ludu od tak dawna, muszą wiedzieć, że ani wolność, ani równość nie oddadzą im utraconego bogactwa, które trafi bezpiecznie w ręce robotników. Wszędzie, gdzie rządzi burżuazja, nie daje nic trudzącym się masom.

fot.Bundesarchiv/ CC-BY-SA 3.0

Lew Trocki przez wiele lat był jednym z głównych współpracowników Lenina. Dopiero później został „łajdakiem” i „Judaszem”.

Jak można się domyślić, tak skuteczna propaganda nie traciła na sile w kolejnych latach po śmierci Lenina. Stalin wprawdzie był pozbawiony polotu swojego poprzednika, ale miał wokół siebie kilku „wyjątkowo” zdolnych katów… języka.

Jednym z nich był komisarz spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow, który w październiku 1939 roku zwrócił się przeciw Polsce, nazywając ją „poczwarnym bękartem traktatu wersalskiego”. Ten niecodzienny wulgaryzm przez długie dziesięciolecia określał negatywny, a wręcz nienawistny stosunek komunistów względem Rzeczpospolitej. Wyjaśnia to Nikołaj Iwanow w książce „Komunizm po polsku”, pisząc, że owo barokowe określenie było:

[…]kwintesencją sowieckiego podejścia do polskiej niepodległości[…]. Podobne poniżające zdanie było dość często używane wobec II Rzeczpospolitej przez propagandę sowiecką w latach dwudziestych. W latach trzydziestych na jakiś czas skreślono je z listy obowiązujących narzędzi propagandy. Przywrócono zaś z okazji sowiecko-niemieckiego rozbioru Polski.     

fot.domena publiczna

Stalin nie był zbyt twórczy, jeśli chodzi o epitety, którymi obdarzał wrogów. W wymyślaniu ich wyręczali go ludzie tacy jak Wiaczesław Mołotow.

Na tym jednak nie koniec, jeśli chodzi o wrogość w stosunku do kraju nad Wisłą i jego mieszkańców. W sowieckiej prasie i środkach przekazu karierę zrobił bowiem także wyjątkowo „obraźliwy” epitet, a mianowicie… „Polak”.

Iwanow opowiada, że właściwie przez cały okres międzywojenny w ZSRR kreowano obraz „Polaka wroga”. II Rzeczpospolita była uważana za „główne narzędzie imperializmu światowego”. W końcu doszło do tego, że „słowo «Polak» i «Polska» w ZSRS lat trzydziestych były synonimami zdrady i wrogości wobec państwa i ustroju sowieckiego”.

Zbiry i psy

Ciągłe podkreślanie wrogości wobec sąsiadów z zachodu sprawiło, że po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki Stalin i jego świta znaleźli się w niemałym kłopocie. Jak bowiem nagle zacząć zabiegać o względy około półtoramilionowej grupy obywateli Polski aresztowanych i przetrzymywanych w obozach sowieckich?

Z pomocą Sowietom przyszła Wanda Wasilewska,  której zapał i naiwność były nieocenionym skarbem komunistycznej propagandy. W swoich egzaltowanych mowach podkreślała ona przede wszystkim krzywdy wyrządzone przez III Rzeszę w okresie wojennym. Liczono na to, że odciągnie to uwagę od sprawy napaści na Polskę.

fot.domena publiczna

„Brunatne zbiry” i „hitlerowskie psy” – to jedne z wielu określeń, jakich Wanda Wasilewska używała w stosunku do nazistów.

Utalentowana działaczka bardzo obrazowo przedstawiała nazistowskie Niemcy. Zwłaszcza dwa określenia warto przywołać. Obydwa zostały użyte tego samego dnia, 9 maja 1943 roku, podczas Kongresu Wszechsłowiańskiego w Moskwie. „Bracia w Polsce! Pali się ziemia pod nogami brunatnego zbira, czuje on idącą na niego nieuchronną zgubę, czuje potężne ciosy na wschodnim froncie z rąk Czerwonej Armii […]” – mówiła Wasilewska.

W odezwie przyjętej w czasie spotkania czytamy z kolei:  „Wszędzie, gdzie rozbrzmiewa nasza mowa słowiańska, organizujcie oddziały partyzanckie i z bronią w ręku bijcie psy hitlerowskie”. W tym kontekście raz jeszcze można zacytować profesor Krystynę Trembicką, która wyjaśnia, że „świat komunistyczny złożony był przede wszystkim z wrogów”.

Nie inaczej było tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej. W roku 1945 w Polsce ukazał się plakat Włodzimierza Zakrzewskiego zatytułowany „Olbrzym i zapluty karzeł reakcji”. Jednoznaczny w przekazie i przesłaniu, odsłaniał intencje władzy ludowej, która próbowała w ten sposób zdyskredytować działalność Armii Krajowej. Komunistyczni propagandziści srogo się rozczarowali, gdyż plakat został odebrany negatywnie. A ludność miała wciąż w pamięci niedawne wypadki z Powstania Warszawskiego i z roku 1939.

Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę Victora Sebestyena „Lenin. Dyktator”, wydaną nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka.

Reakcja, rewizja, syjonizm

Innym często używanym epitetem wymierzonym w siły antykomunistyczne było „reakcyjne podziemie”. Odnosiło się do wszelkich działań zbrojnych wymierzonych we władzę ludową, która przedstawiała się oczywiście – w opozycji do tego – jako jedyna siła postępu. Było szczególnie popularne w drugiej połowie lat czterdziestych, gdy nadal trwały walki między antykomunistycznym zrzeszeniem „Wolność i Niezawisłość” a UB.

W latach powojennych w Polsce propaganda komunistyczna rosła w siłę, a wraz ze zdobyciem pełni władzy starała się kształtować postawy kolejnych pokoleń. Dwie spośród dziesiątek inwektyw na długie lata zostały wpisane w oficjalny język władzy oraz na trwale zapamiętane przez świadków – rewizjoniści i syjoniści.

Oba określenia „spopularyzował” Władysław Gomułka, pierwszy sekretarz KC PZPR w latach 1956-1970. „Rewizjonistami nazywano działaczy, filozofów i publicystów o radykalnych poglądach, którzy swoją aktywność zaznaczyli w związku z wydarzeniami 1956 roku” – tłumaczy profesor Trembicka. Byli to ci, którzy w czasie odwilży mieli nadzieję na przeprowadzenie zmian w różnych dziedzinach życia.

fot.Bundesarchiv,, Kohls, Ulrich / CC-BY-SA 3.0

Władysław Gomułka przyczynił się do rozpowszechnienia epitetu „syjonista”.

Z kolei o syjonistach społeczeństwo w Polsce usłyszało w latach 1967-1968. Był to wyraźnie antysemicki termin, który został użyty po raz pierwszy 19 czerwca 1967 roku przez Gomułkę w kontekście wojny izraelsko-arabskiej. Genezę tej inwektywy wyjaśnia prof. Krystyna Trembicka:

Syjoniści była to stworzona na użytek oficjalnej propagandy zastępcza, bardzo elastyczna nazwa wroga odnosząca się w zależności od potrzeb do różnych grup: z jednej strony, mogła odnosić się do osób uważanych za Żydów czy ich przyjaciół, z drugiej zaś – sugerowała, że nie chodziło o wszystkich Żydów, a jedynie o pewną ich grupę.  

Przywołane dziesięć inwektyw z pewnością nie wyczerpuje tematu. Trzeba pamiętać, że propaganda komunistyczna rozwijała, a w Chinach i Korei Północnej nadal rozwija język w zależności od potrzeb. W końcu, jak pisał profesor Jerzy Bralczyk, „uprawianie polityki dokonuje się między innymi przez świadome używanie języka”. A przecież w każdej chwili może pojawić się nowy wróg, dopiero czekający na odpowiedni epitet.

Bibliografia:

1. Jerzy Bralczyk, O języku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych, Wydawnictwo Trio 2001.
2. Nikołaj Iwanow, Komunizm po polsku, Wydawnictwo Literackie 2017.
3. Viktor Sebestyen, Lenin. Dyktator, Wydawnictwo Prószyński i spółka 2018.
4. Krystyna Trembicka,  Kategoria wroga w komunistycznej Polsce w latach 1956-1989, [w:] „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”,  Sectio K, Politologia. t. 21 (2014).
5. Wanda Wasilewska, O wolną i demokratyczną, Wojskowy Instytut Historyczny 1985.

Tę biografię wodza październikowej rewolucji musisz mieć na swojej półce: