Dlaczego Polacy pokochali Stalina?

Pierwszymi, którzy pokochali Josifa Wissarionowicza miłością głęboką i bezgraniczną byli przedwojenni polscy komuniści, członkowie Komunistycznej Partii Polski. Wychowani w bezwzględnym posłuszeństwie dla partii nie mieli najmniejszych wątpliwości, co do słuszności linii wyznaczonej po śmierci Lenina przez jego następcę, sekretarza generalnego. Moskwa locuta, causa finita. W komunistycznej mentalności oczywiste było, że moskiewska centrala zawsze ma rację, a najbardziej nieomylny jest oczywiście wódz światowego proletariatu, Józef Stalin. Dlatego KPP bez szemrania przyjęła w 1938 roku niezrozumiałą dla wielu działaczy decyzję o rozwiązaniu, pod zarzutem zinfiltrowania jej przez polskie służby specjalne.

Miłość aż do śmierci włącznie

Z pokorą przyjęto też czystkę, jaką polskim komunistom zafundował Stalin. Egzekucje i zesłania do łagrów osiągnęły apogeum w końcu następnej dekady. Całe kierownictwo KPP zostało wezwane do Moskwy i tam zlikwidowane. Potem ściągano kolejnych ważniejszych działaczy, których systematycznie usuwano. Represje obejmowały także członków ich rodzin. Mimo pogłosek na temat tego, co funduje swoim wyznawcom czerwony car, miłość i zaufanie polskich komunistów do Stalina były tak wielkie, że nie przychodziło im do głowy, by buntować się lub sprzeciwiać.

Chociaż większość z nich wiedziała, jaki los ich czeka, pokornie jechali do centrali i posłusznie przyjmowali karę. Podczas procesów składali samokrytykę i jednocześnie wyrażali głębokie zaufanie do partii i jej sekretarza generalnego. Mało tego, w samej KPP, by przypodobać się Stalinowi towarzysze pisali donosy na kolegów, którzy nie dość gorliwie sławili „Ojca narodów”. Efektem tej ślepej miłości do czerwonego cara była prawie całkowita likwidacja Komunistycznej Partii Polski. Przeżyli jedynie ci, którzy siedzieli w polskich więzieniach. Rosyjski historyk, prof. Nikołaj Iwanow podsumowywał:

Z dziewiętnastu członków KC KPP wybranych na VI Zjeździe partii w 1932 roku czternastu udało się ściągnąć do Moskwy i zabić. Czterech ocalało, przebywali bowiem w polskich więzieniach, jednemu udało się przetrwać na terenie Francji. Z osiemnastu zastępców członków KC przeżyło jedynie trzech, których również uratowały polskie kraty więzienne. Karząca ręka NKWD sięgała daleko poza granice Związku Sowieckiego.

fot.domena publiczna

Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom), początek sierpnia 1920 roku. Wielu członków formujących się komunistycznych władz na terenie Polski nie podejrzewało, że czeka ich śmierć. I to za wierną służbę.

Ci zaś, którym udało się przeżyć byli cały czas podejrzewani o zdradę. Przykazano im również, żeby broń Boże nie myśleli o jakimś samowolnym odbudowywaniu partii. Nie doszło więc oczywiście do ani jednego przejawu nieposłuszeństwa czy buntu. Wiara w Stalina była naprawdę wielka.

Czekając na Armię Czerwoną

Nadwyrężona nieco wydarzeniami z lat 30. XX wieku miłość polskich komunistów do Stalina znów mogła rozkwitnąć po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. To przecież kierowany przez niego Związek Radziecki bohatersko walczył z faszyzmem i dźwigał cały ciężar wojny. To również Armia Czerwona wiązała 160 niemieckich dywizji, podczas gdy alianci zachodni nie robili nic. W dodatku po wielkich klęskach, zadanych Wehrmachtowi pod Stalingradem i Kurskiem przez sowieckie wojska, polityka hitlerowców na okupowanych polskich ziemiach uległa zmianie. Poluzowano rygory, a Polaków zaczęto traktować mniej brutalnie.

Im wschodni front był bliżej, tym okupanci bardziej starali się zaskarbić sobie Polaków. Nic więc dziwnego, że spora część naszych rodaków z życzliwością i nadzieją myślała o Stalinie i jego żołnierzach. Ci zwłaszcza, którzy nie mieli za sobą doświadczenia pierwszej okupacji sowieckiej, a doznali hitlerowskich okrucieństw – z nadzieją czekali na nadejście radzieckich żołnierzy. O ich jak najszybsze przybycie modlili się więźniowie aresztów, karcerów i obozów koncentracyjnych, a także ukrywający się Żydzi. Czerwony car jawił się jako wyzwoliciel Europy od koszmaru hitleryzmu. I rzeczywiście – wbrew obowiązującej dziś wersji historii – w wielu polskich miastach wkraczające oddziały Armii Czerwonej witane były kwiatami (więcej przeczytasz TUTAJ).

Związek Radziecki jest naszą ojczyzną

Wdzięczni przywódcy ZSRR byli także polscy komuniści. To dzięki niemu teraz zdobywali władzę. Ludzie, którzy przed wojną znajdowali się na marginesie politycznego życia, mieli znikome poparcie społeczne, a jako agentów obcego państwa otaczała ich powszechna pogarda, teraz awansowali na sam szczyt politycznej hierarchii. Z więźniów, wyrzutków lub zdanych na łaskę Stalina podrzędnych działaczy komunistycznych stali się ministrami, generałami, premierami. Spełniło się ich nierealne wcześniej marzenie – teraz to oni rządzili Polską!

Opływali w dostatki i mogli wszystko. A przyszłość miała być jeszcze piękniejsza. Dlatego ich miłość i wdzięczność dla przywódcy światowego proletariatu stały się wprost bezgraniczne. Ślepe posłuszeństwo było zaś jednym z warunków utrzymywania się na szczycie komunistycznej wierchuszki. Najlepszym przykładem takiej postawy był kochający Stalina, a jednocześnie drżący przed nim ze strachu, Bolesław Bierut. Ludzie, którzy tak, jak Władysław Gomułka ośmielili się mieć własne zdanie i nie we wszystkim chcieli naśladować Wielkiego Brata, szybko stawali się podejrzani i trafiali do więzienia. Właściwa postawa miała być tylko taka, jaką zaprezentował na posiedzeniu Biura Politycznego KC PPR Mieczysław Moczar:

Związek Radziecki nie jest tylko naszym sojusznikiem, to jest powiedzenie dla narodu. Dla nas, dla partyjniaków Związek Radziecki jest naszą Ojczyzną, a granice nasze nie jestem w stanie dziś określić, dziś są za Berlinem, a jutro na Gibraltarze.

Wolność, która nas odurza…

Ale na zmianie ustroju politycznego w powojennej Polsce skorzystali nie tylko komuniści. Z awansu społecznego – pracy, bezpłatnego szkolnictwa, wczasów, dostępu do kultury i opieki zdrowotnej – korzystały szerokie rzesze Polaków. Oni również – a przynajmniej jakaś ich część – byli za to szczerze wdzięczni Związkowi Radzieckiemu i jego przywódcy.

Komunistyczna władza dbała o rozwój kultury, a wspierający ją artyści mogli liczyć na nagrody, przywileje oraz pieniądze. Inna sprawa, że nakłady książek w PRL w porównaniu z tymi przedwojennymi (a także tymi po 1989 roku) były ogromne – zdarzały się książki wychodzące w kosmicznej ilości 300 tysięcy sztuk. 13 tomów „Dzieł” Józefa Stalina ukazało się w łącznym nakładzie 1,8 mln egzemplarzy. Nic więc dziwnego, że wielu artystów z całego serca poparło nowy ustrój. Wiersze o czerwonym carze tworzyli m.in. Władysław Broniewski, Wisława Szymborska i Konstanty Ildefons Gałczyński. W wypowiedziach wysławiali go m.in.: Jerzy Andrzejewski, Kazimierz Brandys, Stanisław Dygat, Jarosław Iwaszkiewicz i Julian Przyboś.

I moja lira z nowej stali, i dumnie przemieniona muza, obywateli jasny wzrok, i głos, i oddech, myśl i krok, i wolność, która nas odurza, – to Stalin! – pisał Stanisław Jerzy Lec.

fot.domena publiczna

Polscy pisarzy i intelektualiści pisali nierzadko peany na cześć Stalina nie z przymusu, ale z prawdziwej „miłości”. Na zdjęciu Stalin z herbem RP w 1944 roku.

Stalinie, dziękujemy za granice!

Stalina kochali nie tylko pisarze i poeci. Spora część Polaków uważała, że jest on gwarantem naszych nowych granic na zachodzie. To dzięki niemu Polska sięgała teraz do Odry i Nysy i mogła liczyć na wsparcie ZSRR w ewentualnym konflikcie z nieuznającą powojennych granic Republiką Federalną Niemiec. Ten właśnie czynnik sprawiał, że wielu Polaków w jakimś stopniu akceptowało nowe geopolityczne położenie Polski po 1945 roku, zgadzając się na pragmatyczny układ: sowieckie gwarancje dla zachodnich granic w zamian za utratę niezależności. Zwolennikiem takiego realizmu politycznego był np. Władysław Gomułka.

Uwielbienie dla Stalina wzmagała nieustannie oficjalna propaganda. Wódz proletariatu otoczony był niemalże boskim kultem. W szczególny sposób uzewnętrzniło się to w grudniu 1949 roku, kiedy przypadały 70. urodziny sekretarza generalnego. Biuro Polityczne zdecydowało o pełnym wydaniu dzieł Lenina i jego „najwierniejszego ucznia”, Józefa Wissarionowicza. Postać czerwonego cara przybliżać miał „Krótki życiorys” wydany w sierpniu 1949 roku w stutysięcznym nakładzie, napisany na potrzeby propagandy i fałszujący w niektórych miejscach biografię wodza.

Pod przewodnictwem Bolesława Bieruta powołano „Ogólnopolski Komitet Obchodu 70-lecia Urodzin Józefa Stalina”, a sama impreza została szczegółowo zaplanowana na szczeblu KC. Instrukcja zalecała organizowanie zebrań organizacji partyjnych z referatami poświęconymi Stalinowi. Wzywano do współzawodnictwa pracy w każdym województwie. Rocznicy poświęcone miały być gazetki ścienne. Akcji towarzyszyła „oddolna” inicjatywa pisania listów i wysyłania podarków na Kreml. Z Polski pojechał do Moskwy cały pociąg z prezentami dla Stalina, a z całego kraju napłynęło 563 400 listów, pocztówek i laurek…

Łzy po Stalinie

Po śmierci Stalina 5 marca 1953 roku zapanowała dosłowna histeria. Przez cały kraj przetoczyła się fala żałobnych masówek, akademii i wieców. Wszędzie wieszano portrety sekretarza, czarne i czerwone flagi oraz okolicznościowe hasła w stylu: „Nieśmiertelne imię Stalina zawsze będzie żyć w sercach narodu polskiego i całej postępowej ludzkości”. We wszystkich tytułach prasowych ukazały się żałobne teksty; pisarze i poeci pisali wspomnienia i wiersze o Wodzu Proletariatu.

fot.domena publiczna

Śmierć Stalina w wielu Polakach wywołała prawdziwy smutek. Niektórzy mdleli z rozpaczy… Na ilustracji pogrzeb przywódcy ZSRR.

7 marca władze podjęły decyzję o przemianowaniu Katowic na Stalinogród. W dniu moskiewskiego pogrzebu wodza w Polsce ogłoszono żałobę narodową. W zakładach pracy, szkołach i instytucjach odbywały się wiece, ulicami Warszawy przeszedł pochód. Zwierzchnictwo partii wymogło na Kościele, by księża uderzyli w dzwony – w Krakowie zabrzmiał nawet Dzwon Zygmunta… W ogromnej części żałoba ta była wyreżyserowana, ale jak wynika z relacji świadków, wiele osób naprawdę głęboko przeżywało odejście przywódcy. Zdarzały się przypadki omdleń i histerii, wielu ludzi płakało. Zanotowano także jeden przypadek śmiertelnego ataku serca spowodowanego wzruszeniem.

Stalinizm wiecznie żywy

Idee Stalina przeżyły jego samego. W PZPR długo jeszcze silny był nurt stalinowski związany z tzw. grupą natolińską, potem z katowickim Forum, dziennikiem „Rzeczpospolita” i – w pewnej mierze – grupą Mieczysława Moczara. Miłośnik czerwonego cara i Mao Zedonga, były minister Kazimierz Mijal, założył w 1965 roku nielegalną Komunistyczną Partię Polski i udał się na emigrację najpierw do stalinowskiej Albanii, a potem do Chin. Propagował stamtąd fundamentalny komunizm typu stalinowskiego.

Inni twardogłowi zwolennicy ortodoksyjnego komunizmu czynni byli w partii aż do lat 80. Dziś w jakimś stopniu tradycje te kontynuuje założona w 2002 roku nowa Komunistyczna Partia Polski i inne marginalne neokomunistyczne organizacje.

***

Jeśli myślisz, że gorzej być nie może, Jakub Kuza w swojej najnowszej powieści „Bitwa o Polskę 2020” (Bellona 2018) pokazuje, że widmo dyktatury czai się za naszymi plecami. W prezydenckim wyścigu nieoczekiwanie pojawia się dwóch kandydatów, o których Polacy chcieliby zapomnieć: Józef Stalin i Adolf Hitler.

Bibliografia:

1. Davies Norman, Serce Europy, Kraków 2014.
2. Choć mała ze mnie dziecina, Znam rozum i czyny Stalina, Kamienskie.info [dostęp 18.04.2018].
3. Iwanow Nikołaj, Komunizm po polsku, Kraków 2017.