Prawda o Annie Jagiellonce

Koszmarna matka

Do tej pory krąży opinia, że Bona była potworem. Jest to pogląd wrogów Korony. Wadziła im aktywność królowej, która była wierną żoną i troskliwą matką, wprawdzie surową, ale rozumiejącą powinność księżniczki jako zachowanie czystości do dnia ślubu zawartego zgodnie z interesem politycznym. Stąd Anna Jagiellonka wraz z siostrami żyły pod kloszem – by nikt w przyszłości nie mógł zakwestionować ich cnót, tak ważnych dla prawomocności małżeństwa i sojuszu. Jednocześnie księżniczka poznała życie dworskie i mogła wyrobić sobie pogląd na to kolorowe, a zarazem zdradliwe targowisko próżności.

Paskudny wygląd księżniczki

Od lat historycy twierdzą, że Jagiellonka była brzydka. Tymczasem na portrecie pędzla Cranacha widzimy szczupłą młodą dziewczynę, o dobrze rozwiniętych mięśniach – zapewne dzięki jeździe konnej, na co wskazuje nieco ciemniejsza niż u sióstr cera. Jej włosy mienią się złociście, a migdałowe oczy patrzą odważnie spod subtelnych brwi. Malutkie czerwone usta odznaczają się wyraźnie w lekko tylko zaokrąglonej twarzy. Podobne dziewczęta malował swego czasu Boticelli i wszyscy głoszą ich urodę.

fot.warsztat Lucasa Cranacha Młodszego/domena publiczna

Od lat historycy twierdzą, że Jagiellonka była brzydka. Tymczasem na portrecie pędzla Cranacha widzimy szczupłą młodą dziewczynę, o dobrze rozwiniętych mięśniach.

Spójrzmy na przedstawienia Anny z początku rządów. Miniatura nieznanego autora namalowana w 1576 roku pokazuje piękną i dojrzałą kobietę. Na portrecie majestatycznym namaszczonej władczyni wykonanym w podobnym czasie można zauważyć, że jedynie ściemniała jej cera i pojawiły się charakterystyczne dla wieku tzw. „chomiki”. Reszta nie uległa zmianie, co widać nawet na portrecie wdowim z 1595 roku.

Straszliwe osamotnienie Anny

Według źródeł po wyjeździe matki przyzwyczajona do oszczędnego życia księżniczka nie dysponowała wieloma funduszami. Z drugiej strony jej kucharz w tym czasie, jak wynika ze spisu z natury, używał bardzo drogich składników – na czele z pieprzem – więc chyba nie było tak źle. Smutne tony znane z korespondencji księżniczki stanowiły prawdopodobnie próbę przedstawienia oszczędności jako nieszczęścia. Poddani dobrze pamiętali skąpstwo i niezależność ducha charakteryzujące matkę, tak więc córka wolała udawać, że jest biedna i bezradna.

Wielu zastanawia decyzja Anny o ustąpieniu Katarzynie pierwszeństwa w zamążpójściu. Dzięki niej księżniczka nie musiała zmieniać swoich przyzwyczajeń, a także ryzykować tak powszechnej śmierci w połogu. Jeśli chodzi o jej zdrowie, to po śmierci brata Anna cierpiała na koszmarne bóle głowy, które są typową reakcją organizmu po zakończeniu długotrwałego stresu, jakim niewątpliwie były ostatnie miesiące życia Zygmunta.

Czytaj też: Druga kobieta, która została królem Polski. Co musisz wiedzieć o Annie Jagiellonce?

Wzgardzona żona

Historycy wskazują, że była w łożu z mężem trzy razy. Tłumaczy się to jej brzydotą, jednak spójrzmy na możliwości Stefana. Batory cierpiał na uremię, obniżającą jego gotowość małżeńską. Miał także na łydkach jątrzące się rany, wymagające stałych opatrunków. Zapewne więc Stefan radził sobie tylko na plecach, czego żonie raczej nie mógł zaproponować… Anna na tym zyskała, ponieważ niczym się od męża nie zaraziła.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Batory cierpiał na uremię, obniżającą jego gotowość małżeńską.

Czytaj też: Noc poślubna to tylko formalność. Stefan Batory i Anna Jagiellonka

Zbędny balast przeszłości

W tych burzliwych czasach pojawili się magnaci marzący o koronie. Jednym z nich był Jan Zamoyski, który swego czasu wsparł elekcję Anny i Stefana, by zyskać na znaczeniu. Batory próbował zadowolić jego ambicje, polecając mu poślubienie swojej bratanicy Gryzeldy, jednak uparty kanclerz zaczął namawiać Stefana na… rozwód z Anną.

Gdyby Batory opuścił żonę, to jako zakontraktowany „przydany małżonek” straciłby tron, co uniemożliwiłoby mu realizację głównego celu panowania, czyli osłabienia Moskwy zagrażającej zarówno Węgrom, jak i Unii. Dlatego też zignorował ten pomysł. Po pokonaniu wroga Stefan zaczął przygotowywać się do abdykacji i wyjazdu, w czym przeszkodziła mu śmierć. Owdowiała Anna ograła Zamoyskiego podczas kolejnej elekcji i doprowadziła do koronacji Zygmunta III.

Czytaj też: Pechowa Anna Jagiellonka

Działalność odrzuconej Jagiellonki

Pozostawiona sobie władczyni zajęła się finansami i odzyskała przy pomocy Kościoła 10% sum neapolitańskich, pożyczonych przez Bonę Filipowi II Hiszpańskiemu. Anna powierzyła także Andrei Sarti z Carrary wykonanie w Bari nagrobka dla matki, ukończonego w 1593 roku. Równolegle współpracowała ze Szwecją na rzecz uczynienia kolejnym królem Zygmunta i zapewnienia jego siostrze Annie korzystnego małżeństwa.

fot.Martin Kober /domena publiczna

Portret wdowi Anny Jagiellonki.

Także w kraju nie próżnowała. Zygmunt I nakazał budowę tzw. Kaplicy Zygmuntowskiej i został w niej pochowany. Anna przekształciła ją w mauzoleum ostatnich Jagiellonów, zlecając umieszczenie tam sarkofagów dla Zygmunta Augusta i dla siebie. Zarządziła także pokrycie kopuły złotem, żeby podkreślić potęgę dynastii. I wprawdzie już wcześniej fundowano w Polsce grobowce z marmuru, ale to królowa sprawiła, że stały się symbolem stylu i bogactwa.

Anna zwiędłym jabłkiem

Po śmierci Stefana Anna wciąż była namaszczonym królem (a to osobny sakrament). Nie było więc bezkrólewia, chociaż kraj potrzebował męskiego władcy. Wówczas Jagiellonka osadziła na tronie Zygmunta III i usunęła się w cień. Pamiętała jednak o tym, że sakramentu nie da się cofnąć, i słusznie domagała się pierwszeństwa przed Anną Habsburżanką, koronowaną jedynie na małżonkę królewską.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Modląca się Anna Jagiellonka na obrazie Jana Matejki „Kazanie Skargi”.

Czytaj też: Anna Jagiellonka – antybajka o ostatniej królewnie z rodu

Konieczność oczyszczanie wizerunku

Infantka zakończyła dynastię zapoczątkowaną przez Jagiełłę, który najpierw sam był rex iure uxoris i dopiero został wyznaczony na następcę przez króla Jadwigę. Anna Jagiellonka podtrzymała wyniki starań poprzedników, w tym unię lubelską, co wywołało niechęć ludzi dążących do osłabienia Rzeczypospolitej. W efekcie na jej temat do tej pory krąży wiele krzywdzących opinii. Do nas należy odrzucenie kłamstw i oddanie należnej sprawiedliwości tej wybitnej władczyni.

Polecamy video: Wawel – od bagien i moczarów do królewskiej rezydencji.

Literatura:

1. Patrycja Czarnecka, Życie codzienne Anny Jagiellonki w latach 1564–1572, Uniwersytet Warszawski, 2021.
2. Przemysław Szpaczyński, Anna Jagiellonka kontra Jan Zamoyski. Kilka uwag w sprawie dążeń królowej do zapewnienia ciągłości dynastii Jagiellonów, Klio, 2014.