Najpiękniejsze żony Jagiellonów. Czy znasz je wszystkie?

Jadwiga Andegaweńska

Na sam początek – kontrowersja. Sprawa z Jadwigą Andegaweńską, pierwszą żoną protoplasty dynastii Jagiellonów jest dość skomplikowana. W kwestii oceny jej urody utworzyły się dwa obozy. Jeden z nich, idąc za Janem Długoszem, widzi w niej najpiękniejszą kobietę Europy.

fot.domena publiczna

Jadwiga Andegaweńska na płótnie autorstwa Aleksandra Augustynowicza (fot. domena publiczna)

Drugi, analizując kronikę Janka z Czarnkowa stoi na stanowisku, że milczenie… mówi więcej niż tysiąc słów. Zwykle dość gadatliwy Janko określa Andegawenkę wyłącznie jako „dziewicę”, bez zająknięcia się na temat jej wyglądu. Czyżby bał się stwierdzić wprost, że urodą nie grzeszyła? Długosz tymczasem pisze nawet, że Jagiełłę do ożenku zachęciła wszem i wobec wychwalana uroda oblubienicy:

Jagiełło posłyszawszy, tak z głośnych między ludźmi wieści, jak i licznych doniesień, za którymi wysyłał, że pomieniona królewna była dziewicą tak przedziwnej piękności, iż podobnej w ów czas świat cały nie miał…

Stanisław Cat Mackiewicz podkreślał, że kronikarz często wracał do kwestii urody królowej, podkreślając jej wyjątkowość. Także wyniki ekshumacji jej szczątków, pochowanych na Wawelu, pozwalają upewnić się, że Jadwiga miała regularne, choć dość ostre rysy, a także… bardzo zdrowe i mocne zęby.  Warto dodać, że miała też nieco męską budowę ciała, przez co wprowadziła badaczy w konsternację i zmusiła ich do przeprowadzenia szczegółowego dochodzenia w celu upewnienia się co do jej faktycznej płci.

Sonka Holaszańska

Gdy pochodząca z litewskiego zubożałego rodu Sonka Holszańska wychodziła za mąż za króla Władysława Jagiełłę, jako jedyny liczący się posag wnosiła mu swoją młodość i urodę. Miała wówczas siedemnaście lat, a polski władca (według najnowszych ustaleń) około sześćdziesięciu. Ta różnica wieku, w myśl ówczesnych przekonań, miały dawać nadzieję na liczne potomstwo. Według źródeł właśnie na to liczył Jagiełło, gdy prosił Semena, księcia druckiego, o rękę dziewczyny

fot.domena publiczna

Władysław Jagiełło i jego żony – Jadwiga Andegaweńska, Anna Cylejska, Elżbieta Granowska i zaznaczona kółkiem Zofia Holszańska (fot. domena publiczna)

Król miał już za sobą trzy małżeństwa, z których dwa były powodowane względami politycznymi i dynastycznymi. Trzecie zawarł bez nadziei na potomstwo i na przekór polskim panom z kobietą, którą prawdopodobnie darzył szczerym przywiązaniem. Teraz postanowił po prostu znaleźć sobie śliczną buzię, która umili mu resztę życia. Panowie Polscy nie byli przekonani, czy w ogóle królowi wypadało się z nią żenić. Jako komentował to Długosz:

Dopełnił obrzędu Maciej biskup wileński, pobłogosławiwszy małżeństwo niemiłe Polakom, a królowi, już nachylającemu się do starości, niepotrzebne i niestosowne; były to gody nierównych wiekiem małżonków, Władysława, króla podeszłego w latach i rzeczonej Zofii, kwitnącej na ów czas dziewicy, a urodą więcej niźli cnotami zaleconej”.

Bona Sforza

Choć na swoich najpopularniejszych, wdowich, portretach królowa Bona Sforza jest najzwyczajniej w świecie brzydka, w młodości była wprost zachwycająca. Gdy do rąk Zygmunta Starego trafił jej portrecik przysłany przez matkę Izabelę, polski władca miał spore wątpliwości, czy śliczny wizerunek ma choć w ułamku pokrycie w faktach. Dlatego jednym z pierwszych „meldunków”, jakie wysłano do niego po tym, jak polscy posłowie przybyli swatać swojego króla było zapewnienie, że rzeczywistość jest… nawet lepsza. Urodą młodziutkiej Bony wprost się zachwycano. W jej biografii Kamil Janicki cytuje opis królowej, który nie pozostawia w tej kwestii najmniejszej wątpliwości:

Włosy ma śliczne jasnopłowe, podczas gdy (rzecz dziwna) rzęsy i brwi są zupełnie czarne. Oczy raczej anielskie niż ludzkie, czoło promienne i pogodne. Nos prosty beż żadnego garbu ani zakrzywienia.

Lica rumiane jakby wrodzoną wstydliwością zdobne. Usta jak koral najczerwieńszy, zęby równe i nadzwyczaj białe, szyja prosta i okrągła. Pierś śnieżnej białości, ramiona najudatniejsze, rączki piękniejszej widzieć nie można.

Wszystko zaś wzięte razem, czy cała figura, czy każdy członek z osobna, tworzą najśliczniejszą i najpowabniejszą całość.

fot.domena publiczna

Przeciwnicy Izabeli oskarżali ją oraz Bonę o uprawianie rozpusty. Brak jednak na to dowodów. Na ilustracji drzeworyt z 1521 roku przedstawiający Bonę.

Zygmunt Stary poślubił Bonę Sforzę mając za sobą dwa poważne związki. Pierwszy z mieszczką Katarzyną Telniczanką, z którą żył przez wiele lat i miał z nią dzieci. Drugim było małżeństwo z Barbarą Zapolyą, która też uchodziła za piękność i którą władca szczerze kochał. Mimo to Bonie udało się – dzięki niezwykłej urodzie, bystremu umysłowi i południowemu temperamentowi – oczarować króla.

Barbara Radziwiłłówna

O tej kobiecie mawia się, że to właśnie jej uroda dobiła dynastię. Niektórzy historycy nazywają ją nawet drugą Heleną trojańską na pamiątkę mitycznej królowej, którą Parys zdobył wręczając Afrodycie jabłko niezgody. Źródła z epoki niewiele mówią o wyglądzie Barbary Radziwiłłówny. Ale według jednego z tekstów:

Ze składu ciała i twarzy była tak urodziwa, że z zazdrości ludzie uwłaczali jej niewinności.

Była kobietą zwracającą uwagę, a prawdopodobnie największym jej atutem były oczy. Na każdym portrecie królowej powtarza się jeden motyw – wielkie ciemne oczy, głęboko osadzone. Po kątach pałacu szeptano, że to z pomocą tych oczu rzuca czary i to dzięki nim usidliła ostatniego Jagiellona.

fot.domena publiczna

Twarz konającej Barbary Radziwiłłówny na obrazie Józefa Simmlera.

Inaczej nie umiano sobie wytłumaczyć tego, że Zygmunt August dla jej wdzięków gotów był stanąć przeciw całemu światu i wbrew wszelkim przeciwnościom, walczyć o ich małżeństwo. Istota magnetyzmu Barbary leżała jednak gdzie indziej. Wdowa Gasztołdowa owszem była urodziwa. Siła jej przyciągania polegała wszakże na połączeniu ładnej buzi z… nietuzinkową osobowością.

To właśnie stanowi aż do dnia dzisiejszego inspiruje autorów wplatających jej osobą do swoich dzieł. Nieuchwytną esencję Barbary stara się uchwycić w swojej nowej powieści z cyklu „Zmierzch Jagiellonów” Magdalena Niedźwiedzka. Na ile nakreślony przez nią obraz Radziwiłłówny zgodny jest z tym historycznym? Przekonajcie się sami.

Inspiracja:

Inspiracją do napisania tego artykułu stała się powieść Magdaleny Niedźwiedzkiej „Barbara Radziwiłłówna” z cyklu „Zmierzch Jagiellonów”, która ukazała się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka. To barwna historia tragicznego życia drugiej żony Zygmunta Augusta.

Źródła informacji:

1. Besala J., Niewygodne związki. Opowieść o końcu dynastii Jagiellonów, Bellona 2017.
2. Besala J., Zygmunt August i jego żony, Wydawnictwo Zysk i S-ka 2015.
3. Janicki K., Damy złotego wieku 2014.
4. Kuchowicz Z., Barbara Radziwiłłówna Wydawnictwo Łódzkie 1985.
5. Mackieicz „Cat” S., Herezje i prawdy, Instytut Wydawniczy Pax 1962.