fot.domena publicznaKrólowa Sonka pierwsza z prawej (fot. domena publiczna)
Zofia Holszańska
Królowa polska, żona Władysława Jagiełły. Zofia wywodziła się z litewskiego kniaziowskiego rodu Holszańskich, który uległ rutenizacji. Była drugą z trzech córek Andrzeja Holszańskiego i jego żony księżniczki Aleksandry Druckiej. Ochrzczona została w obrządku prawosławnym. Kiedy osierocił ją ojciec, zamieszkała wraz z matką i siostrami na dworze swojego wuja, księcia druckiego Semena. Gdy umarła Elżbieta Granowska, żona Władysława Jagiełły, książę Witold powziął plan wyswatania polskiego króla z bratanicą swojej żony, Sonką. Aby skusić kuzyna, posłał mu portret pięknej siedemnastoletniej dziewczyny. Jagiełło natomiast wysłał na Litwę swojego zaufanego człowieka, by ten dokonał oględzin na żywo. Jednocześnie król negocjował z cesarzem Zygmuntem Luksemburczykiem warunki potencjalnych zaślubin z jego bratową Ofką. Ostatecznie wybrał jednak Sonkę, która, jako wyznawczyni prawosławia, musiała wcześniej przejść na katolicyzm. Ochrzczono ją na początku 1422 roku. W czasie sakramentu przybrała imię Zofia. W lutym tego roku, mimo różnicy wieku rzędu kilkudziesięciu lat (panna młoda miała lat 18 pan młody około 60-ciu), Sonka wyszła za Jagiełłę. Ślub odbył się w Nowogródku.
Na koronację nowej królowej zjechali się do Krakowa monarchowie z ościennych krajów. Nie pojawił się jednak książę Witold, który miał pokłócić się z nową władczynią. Zaszczyt, jaki spotkał Sonkę fetowano turniejami i ucztami. Korona spoczęła na jej głowie 5 marca 1424 roku, a już rok później królowa dała poddanym nowy powód do świętowania – powiła następcę tronu (Władysława, późniejszego Warneńczyka), którego ojcem chrzestnym został sam papież. Wkrótce Jagiełło, znany z zamiłowania do łowów, podczas jednej ze swoich wypraw na grubego zwierza złamał nogę, po czym dochodził do siebie przy boku Sonki. Królowa urodziła wówczas drugiego syna, Kazimierza. Niestety dziecko zmarło w niespełna rok później.
W tym czasie zaczęły się również inne kłopoty władczyni. Witold, który niegdyś doprowadził do jej małżeństwa z polskim królem, teraz zaczął przeciw niej spiskować. Karmił Władysława plotkami, z których wynikało, że królowa była niewierna, a dzieci nie pochodzą z prawego łoża. Zazdrosny Jagiełło zaczął ścigać wszystkich zamieszanych w rzekomą zdradę żony. Dwórki królowej wzięto na tortury, w czasie których mówiły cokolwiek, byle tylko uniknąć bólu. Zaczęły nawet wskazywać kochanków swojej pani, których w sumie miało być siedmiu. Królowa tymczasem znowu była brzemienna. Po urodzeniu w 1427 roku Kazimierza Jagiellończyka, przyjęła aktywną postawę. Wraz z siedmioma kobietami z najznakomitszych rodów złożyła przysięgę niewinności, która oczyszczała ją z zarzutów (ówczesny obyczaj prawny dopuszczał taki dowód). Knowania przeciw królowej przycichły dopiero wraz ze śmiercią Witolda (w 1430 roku), a – zdaniem kronikarza – Kazimierz Jagiellończyk był wyjątkowo podobny do króla.
Około roku 1430 córka Jagiełły i Anny Cylejskiej, Jadwiga ciężko zachorowała. Wówczas zaczęto oskarżać Zofię, że to ona próbuje pozbyć się konkurentki synów do polskiego tronu. Szeptano, że jej pasierbica została otruta. Księżniczka zmarła pod koniec roku 1431, jednak ostatecznie królowa wybroniła się z oskarżeń.
Zofia Holszańska – polska królowa matka
Para królewska zapewniła dziedziczenie korony swoim synom. W Jedlni ułożono w 1430 roku przywilej jedleńsko-krakowski, słynny neminem captivabimus, który zabezpieczał tron dla Władysława. 1 czerwca roku 1434 Sonka owdowiała, a 25 lipca jej syn został koronowany na króla. W 1440 roku szesnastoletni Władysław wyjechał z kraju, by objąć tron Węgier, a młodszy Kazimierz rozpoczął rządy na Litwie.
W 1444 roku starszy syn Zofii zginął pod Warną, a młodszy – wybrany następnie na króla – nie kwapił się do przejęcia schedy po bracie. Licznymi namowami, prośbami i wybiegami królowa zmusiła ostatecznie młodszego syna w 1447 roku do objęcia rządów. Podczas jego panowania przebywała z nim i wspierała go radą. Później ustąpiła miejsca synowej, Elżbiecie Rakuszance. Latem 1461 roku Zofia zachorowała i zmarła. Pochowano ją 28 września tego samego roku w katedrze wawelskiej, w ufundowanej przez nią kaplicy Świętej Trójcy. Tej władczyni zawdzięczamy jeden z najważniejszych zabytków naszej kultury –przekład Biblii na język polski, zwany Biblią królowej Zofii.
Polecamy video: Żony Władysława Jagiełły. Jak umierały królewskie wybranki?
