Jak skrzyżować człowieka z szympansem? Szokujące eksperymenty genetyczne stalinowskich naukowców

W pierwszych latach po zdobyciu władzy w Rosji bolszewicy pozostawali pod wrażeniem tempa rozwoju przemysłowego w USA. Fascynowały ich amerykańskie auta, samoloty, wielkie fabryki, wynalazki i osiągnięcia naukowe. Zamierzali naśladować wzory zza oceanu. Sytuacja zaczęła się zmieniać po śmierci Włodzimierza Lenina. W ciągu kilku lat jego samozwańczy następca – Józef Stalin – podporządkował sobie partię i państwo.

Atak Stalina na fortecę nauki

Stalin szybko odstąpił od „kapitalistycznych” modyfikacji marksistowskiej doktryny w rodzaju leninowskiego NEP-u (Nowej Polityki Ekonomicznej lat 1921-1929, wprowadzonej głównie dla walki z powszechnym głodem). Wolał wielkie państwowe kampanie, rozpisane w formie pięcioletnich planów. W ten sposób partia przejmowała całkowitą kontrolę nad krajem we wszystkich możliwych dziedzinach ludzkiej aktywności, nie wyłączając działalności naukowej. Rosja miała być zresztą pierwszym państwem na świecie rządzonym metodami naukowymi.

fot.domena publiczna

Gdy w 1919 roku Stalin i Lenin pozowali do tego zdjęcia wraz z Michaiłem Kalininem, Lenin pewnie nie przypuszczał, że jego ideowy druh sprzeniewierzy się wypracowanym przez niego koncepcjom, gdy tylko przejmie ster rządów w państwie.

W 1928 roku partia zaapelowała do naukowców, by przedstawili propozycje na pierwszą pięciolatkę. W książce „Stalin i naukowcy”, wydanej właśnie w polskim przekładzie, angielski pisarz Simon Ings przytacza przemówienie Stalina z maja 1928 roku:

Stoi przed nami forteca. Ta forteca to nauka z całym mnóstwem dziedzin wiedzy. Musimy zdobyć tę fortecę za każdą cenę. (…) To, czego teraz potrzebujemy, towarzysze, to zmasowany atak rewolucyjnej młodzieży na [fortecę] nauki.

Wyprodukować nową istotę ludzką

Jednym z problemów młodego sowieckiego państwa był kryzys demograficzny wywołany I wojną światową, rewolucją oraz klęską głodu i epidemiami chorób zakaźnych. Szacuje się, że od początku wojny w ciągu sześciu lat zginęło 16 milionów obywateli Rosji. W latach 1917-1920 sama Moskwa straciła niemal połowę populacji, a Piotrogród 70 procent ludności. Rosja potrzebowała boomu demograficznego, a bolszewicy i posłuszni im naukowcy śmiało kreślili swoje wizje.

Aleksander Sieriebrowski, który kierował wydziałem hodowli drobiu w Moskiewskim Instytucie Zoologicznym opublikował pseudo-naukowy artykułu zatytułowany „Ludzka genetyka i eugenika w społeczeństwie socjalistycznym”. Zalecił w nim masową akcję dobrowolnego sztucznego zapłodnienia kobiet sowieckich metodami stosowanymi w hodowli bydła i koni.

Inspiracją do powstania artykułu była najnowsza książka Simona Ingsa „Stalin i naukowcy. Historia tryumfu i tragedii” (Wydawnictwo Agora 2017) opowiadająca o szalonych pomysłach radzieckich naukowców, którzy stali się pośmiewiskiem świata.

„Biorąc pod uwagę ogromną zdolność mężczyzn do produkcji spermy (…), jeden zdrowy i cenny producent byłby w stanie spłodzić do tysiąca dzieci (…) W tych warunkach (…) niezliczone kobiety i całe społeczności mogłyby szczycić się (…) wyprodukowaniem nowych form istot ludzkich” – pisał Sieriebrowski twierdząc, że jego pomysły pozwolą zrealizować plany pięcioletnie w dwa i pół roku.

Autor artykułu otrzymał oficjalną reprymendę za „obrazę radzieckiej kobiecości”, ale nie był on jedynym zwolennikiem „produkowania nowych form istot ludzkich”. Bardziej znanym okazuje się Ilja Iwanowicz Iwanow, który już przed rewolucją zyskał międzynarodowe uznanie za badania nad sztucznym zapłodnieniem. Na początku lat 20. XX wieku korespondował z amerykańskim biologiem Raymondem Pearlem na temat możliwości skrzyżowania istoty ludzkiej z szympansem.

„Orango padł, szukamy następcy”

Zainteresowanie projektem okazało się ogromne. W Ludowym Komisariacie Oświaty obszar badań Iwanowa uznano za „nadzwyczaj istotny problem materializmu”. Lew Fridrichson z Ludowego Komisariatu Rolnictwa twierdził, że:

Temat poruszony przez profesora Iwanowa (…) powinien stać się decydującym ciosem zadanym nauczaniu religijnemu oraz może zostać sprawnie wykorzystany w propagandzie i w walce o wyzwolenie ludu pracującego spod władzy Kościoła.

fot.Library of Congress/ domena publiczna

Raymond Pearl (na zdjęciu) był amerykańskim biologiem specjalizującym się w genetyce klasycznej. To do niego o radę postanowił zwrócić się Iwanow, gdy zaczął planować realizację swojego szalonego pomysłu: krzyżówki człowieka z szympansem.

W 1925 roku Iwanow zdobył dla swego eksperymentu akceptację sowieckiej Akademii Nauk i wyposażony w równowartość 10 tysięcy dolarów opuścił Rosję, by uzyskać międzynarodowe wsparcie. Wkrótce trafił na pierwsze strony gazet. „The New York Times” opublikował prowokacyjny artykuł o planach skrzyżowania człowieka z szympansem i jednocześnie listy z pogróżkami od Ku Klux Klanu. Tymczasem, wspierany przez paryski Instytut Pasteura, Iwanow dotarł do afrykańskiej Gwinei, ale pierwsza próba krzyżówki nie powiodła się.

Rosjanin wrócił zatem do Moskiewskiego Instytutu Zootechnicznego z zamiarem wykorzystania spermy pobranej od ssaków naczelnych do zapłodnienia kobiet w Rosji. O dziwo, szybko znalazł kilka chętnych towarzyszek. Pewna mieszkanka Leningradu 16 marca 1928 roku napisała do Iwanowa:

Drogi Profesorze (…). Moje życie jest zrujnowane i nie widzę sensu dalszej egzystencji (…). Kiedy jednak myślę, że mogłabym poświęcić się nauce, mam dość odwagi, by skontaktować się z Panem. Błagam, niech Pan mi nie odmawia. Proszę o przyjęcie mojej oferty wzięcia udziału w eksperymencie.

fot.Alex 'Florstein’ Fedorov/ CC BY-SA 4.0

Rosyjska Akademia Nauk została założona w 1724 roku w Petersburgu. W latach 1925-1991 przemianowano ją na „Akademię Nauk ZSRR”, a jej siedzibę przeniesiono z Petersburga (na zdjęciu) do Moskwy. To tu między innymi, naukowcy, którzy zawarli pakt z komunistyczną władzą prowadzili swoje badania pod czujnym okiem Stalina.

Sprawa przeciągnęła się jednak na tyle, że w końcu – jak odpisał ochotniczce Iwanow – „orango padł, szukamy jego zastępcy„. Ostatecznie kariera Iwanowa legła w gruzach, gdy Akademia Nauk odkryła, że naukowiec próbował zapłodnić afrykańskie kobiety… bez ich wiedzy.

Ulepszenie ludzkiej rasy

W latach 20-tych XX wieku w elitach sowieckiej Rosji popularność zdobyła na krótko eugenika. Państwo bolszewików nie było zresztą wyjątkiem. Idea selektywnego rozmnażania zwierząt, ludzi i roślin dla ulepszenia gatunków rozprzestrzeniła się w środowiskach naukowych wielu krajów już pod koniec XIX wieku. Samo pojęcie eugeniki wprowadził w 1869 roku Brytyjczyk, Francis Galton, kuzyn Karola Darwina.

fot.domena publiczna

Eugenika, czyli pojęcie wprowadzone przez Francisa Galtona (na zdjęciu) dotyczyło próby ulepszenia gatunków z pokolenia na pokolenie. Wraz z wykorzystaniem jej przez reżim narodowosocjalistyczny, nauka ta zaczęła mieć wyraźne negatywne konotacje.

Jak twierdził Galton, hodowcy zwierząt krzyżują tylko najzdrowsze okazy, a nie dopuszczają do rozrodu osobników chorowitych, które pierwsze idą do rzeźni. Ponieważ ludzkie istoty to również zwierzęta, można zatem zaplanować ich rozród tak, jak rozmnażanie kurczaków albo psów.

Rosyjskie Towarzystwo Eugeniczne powołano w 1922 roku. W pracy zatytułowanej „Ulepszenie ludzkiej rasy”, zaprezentowanej na inauguracyjnym posiedzeniu stowarzyszenia, Nikołaj Kolcow barwnie opisywał selektywne rozmnażanie. Wyobrażał sobie inwazję Marsjan, którzy potraktowaliby nas podobnie, jak my traktujemy zwierzęta gospodarskie. Ludzie zostaliby „udomowieni”. Buntownicze jednostki podlegałby likwidacji, potulne osobniki dałyby potomstwo służące za siłę roboczą, a najpiękniejsi byliby hodowani z myślą o pokazach piękności. W następnych dziesięcioleciach sowieckiej Rosji niektóre z tych szalonych pomysłów zostały – o zgrozo – wcielone w życie.

fot.Wojsyl/ CC BY-SA 3.0

Nie wiadomo kto był większym szaleńcem – naukowiec, którzy próbował zrealizować w praktyce mocarstwowe ambicje Stalina, czy sam sowiecki dyktator inicjujący genetyczne eksperymenty. Jak widać jednak na zdjęciu – i nieobliczalnym ludziom stawia się pomniki.

Rozwiązujemy problem podgrzania Syberii

Sowiecki rząd oczekiwał od naukowców idei dających się zrealizować w praktyce. Przy tej okazji światło dzienne ujrzało mnóstwo kuriozalnych projektów i pospolitych oszustw. Komisja ds. Wynalazków, pełniąca funkcję biura patentowego, donosiła o przypadku „naukowca” bez formalnego wykształcenia, który otrzymał 200 tysięcy rubli i laboratorium „biologii elektrycznej”, by sprawdzić, w jaki sposób bombardowanie nasion falami ultrakrótkimi wpływa na zwiększenie zbiorów. Ostatecznie milicja namierzyła go w nocnym lokalu w Leningradzie.

Poważnie zastanawiano się nad dokonaniami pewnego fizyka z Aszchabadu, który wywoływał deszcz za pomocą naelektryzowanego dymu. Marksistowski filozof Izaak Prezent ogłaszał z dumą:

Wykonujemy największe zadanie – planową przemianę klimatu (…). Organizujemy specjalny instytut mający zajmować się tworzeniem lub powstrzymywaniem deszczu (…). Doprowadzimy do irygacji suchych regionów kraju i przeprowadzimy zmasowany atak na pustynie. Rozwiązujemy też problem podgrzania Syberii. 

fot.domena publiczna

Ciekawe jaką minę miał Stalin gdy przekazywano mu kolejne kuriozalne pomysły sowieckich naukowców….

Towarzysz Stalin i życie wieczne

Jak pisze Oleg Khlevniuk, biograf Stalina, sowieccy przywódcy byli bardzo zainteresowani badaniami nad długowiecznością. Ings, w swojej najnowszej książce „Stalin i naukowcy” dodaje, że:

(…) naiwnie dawali [oni] wiarę w skuteczność różnych „najnowocześniejszych” technik odmładzania, takich jak przeszczep gruczołów od małp, wazektomia, (…) czy wreszcie stosowanie grawidanu – tajemniczej substancji wyizolowywanej z moczu ciężarnych kobiet.

Zaskakujące kariery zrobiło w sowieckim imperium dwoje kontrowersyjnych specjalistów w tej dziedzinie, choć pierwszy z nich długo swoją sławą się nie nacieszył.

fot.domena publiczna

Olga Lepieszynska i Aleksandr Bogdanow. Na pewno nie można nazwać tych ludzi geniuszami. Można ich jednak z pewnością zaliczyć do szeregu sowieckich pseudo-naukowców, których teorie były nie tylko kuriozalne, ale i niebezpieczne. Bogdanow przepłacił swoje nieprzemyślane eksperymenty życiem.

Aleksandr Bogdanow propagował transfuzje krwi jako metodę regeneracji organizmu. Twierdził, że zapewniają one lepszy sen, poprawiają cerę, korygują wady wzroku, wzmacniają odporność i usuwają zmęczenie. Eksperymenty Bogdanowa skończyły się jednak tragicznie. W 1928 roku wymienił się krwią z pewnym studentem i doznał wstrząsu hemolitycznego, ponieważ była to już jedenasta transfuzja, której się poddał. Zmarł dwa tygodnie później.

Olga Lepieszynska zalecała odmładzające kąpiele w wodzie sodowej. Wsławiła się ponadto pseudonaukową teorią, wedle której żywe komórki nie muszą powstawać z innych żywych komórek. Oznaczałoby to, że człowiek – niczym Bóg – może tchnąć życie w nieożywioną materię. Na dowód przedstawiła film, który w rzeczywistości był oszustwem. Sfilmowała śmierć i rozkład komórki, po czym na projektorze puściła wszystko od tyłu. Mimo to w 1950 roku odebrała Nagrodę Stalinowską, ustanowioną przez samego Stalina w 1939 roku, za wybitne dokonania naukowe.

Bibliografia:

1. Czapski Józef, Na nieludzkiej ziemi, Znak, Kraków 2011.
2. Fitzpatrick Sheila, Zespół Stalina, Czarne, Wołowiec 2017.
3. Goworscy Marta i Andrzej, Naukowcy spod czerwonej gwiazdy, PWN, Warszawa 2016.
4. Holloway David, Stalin i bomba, Prószyński i S-ka, Warszawa 1996.
5. Ings Simon, Stalin i naukowcy, Agora, Warszawa 2017.
6. Khlevniuk Oleg, Nowa biografia, Znak Horyzont, Kraków 2016.
7. Köhler Piotr, Studia nad łysenkizmem w polskiej biologii, Dante, Kraków 2013.
8. Miedwiediew Żores, Miedwiediew A. Roj, Nieznany Stalin, Videograf, Chorzów 2006.
9. Montefiore S. Simon, Dwór czerwonego cara, Magnum, Warszawa 2004.
10. Pipes Richard, Rosja bolszewików, Magnum, Warszawa 2005.
11. Rapoport Jakow, Ostatnia zbrodnia Stalina. 1953: Spisek lekarzy kremlowskich, Erica, Warszawa 2011.
12. Sacharow Andriej, Wspomnienia, Pomost, 1991.

Książkę możesz kupić na stronie empik.com: