Douglas Kelley – psychiatra z Norymbergi

Douglas Kelley część swojego dzieciństwa spędził w dość nietypowym otoczeniu. Jego dziadkiem od strony matki był Charles McGlashan, autor pierwszej książki na temat wyprawy Donnera. Jej historia to jedno z bardziej znanych wydarzeń okresu gorączki złota, które zakończyło się tragedią. Grupa pionierów utknęła na okres zimowy w górach Sierra Nevada. Sytuacja stała się dla nich tak krytyczna, iż popchnęła ich do kanibalizmu.

McGlashan nie tylko jako pierwszy opisał te wydarzenia w książce, ale również wybudował prywatne muzeum w okolicy miejsca tragedii. Można w nim było zobaczyć makabryczne eksponaty w postaci kości i narzędzi używanych przez uwięzionych pionierów. Była to dość mroczna sceneria, z którą Douglas miał styczność jako dziecko i która niewątpliwie musiała mieć na niego wpływ.

Nie dziwi zatem, że swoje życie zawodowe związał z medycyną, a na specjalizację wybrał psychiatrię. Przed wstąpieniem do armii pracował jako dyrektor szpitala psychiatrycznego w San Francisco. Specjalizował się m.in. w testach Rorschacha, które w przyszłości miał wykorzystywać w badaniach podczas procesów norymberskich. Warto również wspomnieć, że w 1940 roku wziął ślub z Alice Vivienne Hill. Był zatem na początku nowej drogi życiowej, gdy USA przystąpiło do II wojny światowej.

Przeczytaj także: „Święta geometria”. Norymberga czyli bajkowe królestwo Hitlera

Douglas Kelley. Psychiatra procesów norymberskich

W 1942 roku trzydziestoletni Douglas Kelley otrzymał powołanie do wojska. Został wysłany do Europy, gdzie zajmował się żołnierzami mierzącymi się ze stresem bojowym. Doświadczenia wojennych lat nie były dla niego łatwym czasem i stopniowo odbijały się również na jego psychice. To jednak, co najmocniej go obciążyło, miało dopiero nadejść.

Douglas został wyznaczony na głównego psychiatrę w trakcie pierwszych miesięcy procesów norymberskich. Współpracując z amerykańskim psychologiem Gustavem Gilbertem, badał, czy oskarżeni w procesach byli poczytalni i kompetentni do udziału w postępowaniu sądowym. Miał ustalić przyczyny ich zachowania, ale nie podejmować żadnej formy leczenia.

fot.Charles Alexander / domen publiczna

Najbardziej w pamięć zapadł Douglasowi Herman Göring, którego uznał za inteligentnego, błyskotliwego i czarującego człowieka, ale pozbawionego empatii.

W trakcie pięciu miesięcy zbadał dwudziestu dwóch wysokich rangą członków partii nazistowskiej, w tym Hermana Göringa i Rudolfa Hessa. W swoich badaniach stosował metody kliniczne i projekcyjne, w tym wspomniany wcześniej test Rorschacha. Z badanymi przeprowadzał obszerne wywiady kliniczne, jak również analizował ich pismo oraz zachowanie. Na podstawie tych analiz opracowywał psychologiczne profile osadzonych oraz opinie dla sędziów i prokuratorów procesów norymberskich.

Z dwudziestu dwóch badanych tylko jedną osobę Kelley uznał za psychicznie chorą. Był nią Robert Ley, przywódca Niemieckiego Frontu Pracy, który w 1945 roku w norymberskim więzieniu popełnił samobójstwo. Najbardziej w pamięć zapadł jednak Douglasowi Herman Göring, którego uznał za inteligentnego, błyskotliwego i bardzo czarującego człowieka, ale pozbawionego empatii.

Jego opinie stawały w kontrze do tych wystawianych przez Gilberta. Był on ostrzejszy w swoich ocenach i często określał osadzonych mianem psychopatów. To jednak badania Kelleya do dziś budzą zainteresowanie historyków oraz naukowców, gdyż ich wnioski stanowią niepokojącą diagnozę naszego świata oraz jego możliwości.

Przeczytaj także: Jakie IQ mieli czołowi naziści?

Normalizacja zła

Doświadczenia Kelleya w Norymberdze skłoniły do refleksji na temat przyczyn powstawania zła w ludziach. W jego opinii (oprócz Leya) żaden z badanych nazistów nie wykazywał zaburzeń, które mogłyby tłumaczyć ich działania, a tym samym zwalniać ich z odpowiedzialności za popełnione czyny. Był to problem, gdyż nie takiej diagnozy potrzebował ówczesny świat. Kelley obalał mit, iż tylko chorzy umysłowo ludzie mogli doprowadzić do tak okrutnych wydarzeń, jakimi cechowała się II wojna światowa.

Douglas co prawda odkrył niepokojące cechy wspólne osadzonych, które miały wyraźny wpływ na ich działania. Była to nieposkromiona ambicja, pracoholizm, osobowość narcystyczna oraz przesadny patriotyzm, stosowany jako wytłumaczenie wszelkich działań nazistów. Prawdą jednak było, iż te czynniki w „normalnym” środowisku nie uczyniłyby z tych osób zbrodniarzy, jakimi się stali. Ba! Były to cechy, które śmiało można znaleźć u sporej części ludzi na całym świecie. W takim rozumieniu Göring nie różnił się od przysłowiowego Kowalskiego czy jego sąsiada.

fot.Ray D’Addario / domena publiczna

W ocenie Kelleya dwudziestu jeden osadzonych w Norymberdze zbrodniarzy było efektem odpowiedniego środowiska, a nie swoich chorych umysłów

W ocenie Kelleya dwudziestu jeden osadzonych w Norymberdze zbrodniarzy było efektem odpowiedniego środowiska, a nie swoich chorych umysłów, o czym pisze Jack El-Hai w książce „Göring i psychiatra. Tragiczny pojedynek umysłów”:

„Naziści byli po prostu wytworami swojego środowiska, tak jak wszyscy ludzie, ale też – i to w większym stopniu niż większość ludzi – twórcami tego środowiska”. Jak wielu badających powstanie i dzieje III Rzeszy, Kelley dostrzegł związki pomiędzy rozwojem nazistowskiej ideologii a obecnością w niemieckiej kulturze zadawnionych tendencji barbarzyńskich oraz uprzedzeń. Od schyłku XIX wieku poprzez lata pierwszej wojny światowej niemieccy przywódcy głosili konieczność wyrżnięcia wrogów i stawiali Niemców ponad sąsiednimi narodami. Uważali też, że przeznaczeniem Niemiec jest podbój innych krajów. Naziści nie musieli wymyślać idei Führera – ludowego bohatera mającego zbawić naród – oraz elity mającej przewodzić innym. Dostroili się po prostu do tego, co już funkcjonowało w narodowej atmosferze. „Jest faktem potwierdzonym naukowo, że osoba myśląca emocjonalnie (wzgórzowymi [talamicznymi] obszarami mózgu) nie potrafi myśleć intelektualnie (za pomocą kory mózgowej)”, stwierdził Kelley, nawiązując do semantyki ogólnej. „Hitler dysponował narodem myślącym talamicznie, chętnym do czczenia Goebbelsa, Streichera, Leya i innych propagandystów.

Przeczytaj także: Najważniejsi naziści po zakończeniu wojny. Co stało się z Goebbelsem, Hessem, Frankiem?

Udręczony profesor

Doświadczenia z Norymbergii zainspirowały Kelleya do napisania książki „22 Cells in Nuremberg. A Psychiatrist Examines the Nazi Criminals”, w której szczegółowo podzielił się swoimi wnioskami. Po powrocie do domu kontynuował również karierę psychiatry. Jego kolejna książka dotyczyła testu Rorschacha. Objął też kierownictwo nad szpitalem psychiatrycznym w Karolinie Północnej, a później wrócił do Kalifornii, gdzie ostatecznie został profesorem psychiatrii i kryminologii na Uniwersytecie w Berkeley. Pracował także jako konsultant policyjny, więzienny oraz wojskowy. Zajmował się badaniem motywów psychologicznych przestępców i pracował nad stworzeniem serum prawdy.

Niepokoiła go przyszłość Ameryki. W trakcie jednego ze swoich wykładów stwierdził, iż: „Mało było w dzisiejszej Ameryce czynników, które uniemożliwiłyby powstanie w USA reżimu w nazistowskim stylu. Wśród mieszkańców Ameryki znalazłem te same ciągotki do likwidacji mniejszości”. Rozwiązaniem tej sytuacji było dla niego usunięcie wszelkich ograniczeń utrudniających udział w wyborach, edukacja nastawiona na myślenie krytyczne oraz hamowanie silnych emocji w publicznych debatach i odrzucanie kandydatów, którzy swoją retorykę opierali o uprzedzenia rasistowskie oraz religijne.

W rolę Douglasa Kelleya w filmie „Norymberga” wciela się Rami Malek / Materiał: Monolith Films

Prywatnie borykał się z własnymi demonami. Z żoną doczekał się trójki dzieci, ale nie było mu pisane spokojne rodzinne życie. Walczył z dużym problemem alkoholowym, napadami gniewu oraz myślami samobójczymi, które ostatecznie wdrożył w życie, połykając przy rodzinie kapsułkę cyjanku w Nowy Rok 1958 roku.

Pozostawił po sobie badania oraz analizy, w tym nad istotą III Rzeszy, z których wielu badaczy korzysta do dziś. Wiele jego pamiątek z procesów norymberskich oraz dokumentów i notatek znajduje się w archiwum United States Holocaust Memorial Museum. 

Bibliografia

1. The Psychiatry of Evil | The Story of Dr Douglas Kelley | Nuremberg, Sky TV, youtube.com, 15.11.2025 / dostęp: 26.11.2025
2. El-Hai J., Göring i psychiatra. Tragiczny pojedynek umysłów, Prószyński i S-ka, 2015
3. Freeman C., The tragedy of Nuremberg’s ‘Nazi whisperer’ Douglas Kelley, telegraph.co.uk, 16.11.2025 / dostęp: 26.11.2025
4. Cybulska A., 11 sierpnia 1912 urodził się Douglas Kelley, główny psychiatra w więzieniu w Norymberdze, historykon.pl, 11.08.2025 / dostęp: 26.11.2025