Tajemnicza księżna Zwinisława

Zwinisława Wsiewołodowna była pierwszą żoną księcia śląskiego Bolesława Wysokiego. Był on najstarszym synem Władysława II Wygnańca i jego żony Agnieszki, córki margrabiego Austrii Leopolda Babenberga. Imię nadano mu po dziadku, Bolesławie Krzywoustym. Jeszcze za życia obdarzono go przydomkiem Wysoki („Altus”), który odzwierciedlał jego wzrost i jednocześnie nadzwyczajną siłę. We wcześniej historiografii sądzono, iż Bolesław przyszedł na świat między 1126 a 1128 rokiem. Za sprawą badań G. Labudy i K. Jasińskiego uściślono datę narodzin księcia na rok 1127.

Przeważa opinia, iż dzieciństwo Bolesław Wysoki spędził na dworze dziadka w Płocku. Nie jest to jednak takie oczywiste, ponieważ niektórzy historycy uważają, że Wygnaniec otrzymał Śląsk w zarząd od Krzywoustego jeszcze za jego życia. Niewykluczone zatem, że Bolesław od najmłodszych lat przebywał przy boku ojca, który osiadł najprawdopodobniej we Wrocławiu, najważniejszym grodzie dzielnicy śląskiej. Z kolei w 1138 roku, po wejściu w życie testamentu Krzywoustego, młodzieniec wraz z rodzicami przeniósł się do stolicy dzielnicy senioralnej – Krakowa.

Ślub z Rusinką

W Krakowie Bolesław Wysoki wziął ślub z jedną z ruskich księżniczek. Wzmiankował o tym „Latopis hipacki” pod rokiem 1141 i 1142. Według znacznej części historyków w 1141 roku zawarto specjalny układ małżeński, a właściwe zaślubiny miały miejsce dopiero rok później. O samej ceremonii ślubnej nie mamy żadnej informacji w źródłach. Nie oznacza to jednak, że miała ona wyjątkowo skromną oprawę. Przypuszczalnie na uroczystości zaproszono zacnych gości, w tym z Rusi, ojczyzny panny młodej.

fot.Konstanty Przykorski/domena publiczna

Portret Bolesława I Wysokiego, drzeworyt Konstantego Przykorskiego według rysunku Jana Matejki

Wybranką Bolesława Wysokiego została Zwinisława. Była ona córką Wsiewołoda II Olegowicza, księcia czernichowskiego (1127–1139) i wielkiego księcia kijowskiego (1139–1146). Matką księżniczki była Maria, córka wielkiego księcia kijowskiego Mścisława. Zwinisława miała jedną siostrę, Annę (wydaną za mąż najprawdopodobniej za księcia halickiego) oraz dwóch braci, Jarosława Wsiewołodowicza (księcia czernichowskiego) i Światosława III (księcia czernichowskiego, a następnie kijowskiego).

Zbawienny sojusz polsko-ruski

Począwszy od 1141 roku istniał sojusz polsko-ruski, łączący ojca Bolesława Wysokiego, Władysława Wygnańca, z Wsiewołodem Olegowiczem. Bracia Władysława, Bolesław Kędzierzawy i Mieszko Stary, próbowali wprawdzie rozerwać to przymierze, jednak w ostatecznym rozrachunku nie udało im się tego uczynić. Jeszcze w 1142 roku wojska ruskie uczestniczyły po stronie Władysława w walce z juniorami. Trudno określić, czy działania zbrojne odbyły się przed ślubem czy dopiero po nim. Obie opcje z braku ściślejszych danych chronologicznych wydają się prawdopodobne.

Do wznowienia walk między zwaśnionymi braćmi doszło w 1145 roku. Z dostępnych źródeł wynika, że doniosłą rolę w tych zmaganiach ponownie odegrały posiłki przywiedzione przez Wsiewołoda. Władysław Wygnaniec w ramach rewanżu wysłał na jesieni tego samego roku swoje wojska księciu kijowskiemu walczącemu z Włodzimierzem halickim. Na czele piastowskiego oddziału stanął Bolesław Wysoki, chyba po raz pierwszy w tak poważnej roli.

Czytaj też: Skutki rozbicia dzielnicowego. Czy bez testamentu Krzywoustego Polska stałaby się w XIII wieku mocarstwem?

Tułaczy los i tragedia Zwinisławy

W 1146 roku, kiedy Władysław Wygnaniec został pobity przez braci na głowę i zmuszony do ucieczki z ziem polskich, tułaczy los podzieliła z nim jego najbliższa rodzina, w tym syn Bolesław Wysoki i synowa Zwinisława. Wygnańcy liczyli zapewne na rychły powrót do ojczyzny. Jednak okazało się to niemożliwe. Jeśli wierzyć źródłom, w 1147 roku Władysław udał się wraz z władcą Niemiec Konradem III do Palestyny na II wyprawę krzyżową. Według części badaczy wraz z ojcem na Bliski Wschód wyruszył również jego syn.

fot.domena publiczna

Wybranką Bolesława Wysokiego została Zwinisława. Była ona córką Wsiewołoda II Olegowicza

Podczas nieobecności teścia i męża Zwinisława bawiła w Saksonii, na zamku w Altenburgu, który otrzymał od Niemców Władysław Wygnaniec w tymczasowe władanie. Choć żadne źródło nie podało, co wówczas robiła, możemy się domyślać, że wzorem wielu średniowiecznych księżnych zajmowała się wychowywaniem dzieci. Urodziła ona Bolesławowi zmarłą w dzieciństwie córkę Olgę. Śmierć dziecka mogła sprawić, iż księżna pogrążyła się w niewypowiedzianej żałobie. Prędzej czy później wyszła z niej jednak, aczkolwiek trudno przesądzić, czy ktoś jej w tym pomógł, czy też sama zdołała uporać się z tą trudną sytuacją.

Za dużo pytań

Ze związku Bolesława Wysokiego ze Zwinisławą na świecie pojawił się również syn Jarosław, późniejszy książę opolski i biskup wrocławski. Dzieciństwo z pewnością spędził w Altenburgu, jednak mógł urodzić się jeszcze w Polsce, choć brakuje danych mogących to potwierdzić lub zanegować.

Po powrocie Bolesława Wysokiego z Palestyny Zwinisława w dalszym ciągu mieszkała w Altenburgu. Tam też zapewne wydała ostatnie tchnienie. Jak wyglądało jej małżeństwo z Piastem? Czy czuła się przy jego boku szczęśliwa? Czego dokonała poza urodzeniem i wychowaniem dzieci? Jaką była matką i żoną? Na te i podobne pytania nie jesteśmy w stanie znaleźć odpowiedzi. W źródłach na jej temat znajdziemy niewiele informacji. Gdyby nie kilka odosobnionych zapisek z dokumentów polskich i ruskich, nie wiedzielibyśmy w ogóle o jej istnieniu. Mimo że Zwinisława przebywała na ziemi niemieckiej kilkanaście lat, jej losem nie zainteresowali się wcale tamtejsi autorzy, którzy ledwo dostrzegali działalność jej męża.

Czytaj też: Potomkowie Mieszka I trzymali w garści Europę Północną? Wszystko dzięki Piastównie, która została królową wikingów!

Ostatnie lata życia

Bolesław Wysoki przeżył żonę o kilkadziesiąt lat (zmarł w grudniu 1201 roku). Ożenił się jeszcze raz, a według niektórych uczonych nawet dwa razy. Przywitał na świecie jeszcze siedmioro dzieci, zrodzonych z małżeństwa z Krystyną, przypuszczalnie wywodzącą się z rodu hrabiowskiego z pogranicza sasko-turyńskiego: Eversteinów, Homburgów lub Pappenburgów.

fot.Master of the Codex Manesse/domena publiczna

Gdyby nie kilka odosobnionych zapisek z dokumentów polskich i ruskich, nie wiedzielibyśmy w ogóle o istnieniu Zwinisławy (il. poglądowa).

Nie wiadomo, czy Zwinisława dożyła śmierci swego teścia, zmarłego w 1159 roku. Brak wzmianki na jej temat w nekrologach śląskich przemawiałby za tym, iż rozstała się z tym światem jeszcze przed powrotem jej męża do Polski (1163). Bliższe ustalenia w chronologii tego wydarzenia z powodu braku źródeł są niemożliwe. Jak twierdzą znawcy zagadnienia, Zwinisławę pochowano najprawdopodobniej w klasztorze cysterskim w Pforcie, tradycyjnym miejscu pochówków członków śląskiej linii Piastów.

Wybór literatury

1. Samp Mariusz, Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2023.
2. Samp Mariusz, Ruskie żony polskich władców. Związki dynastyczne Piastów z Rurykowiczami, Wydawnictwo Lira, Warszawa 2022.