Zamieszkiwali w Persji i na Krymie. W historii naszego kraju zapisali się jako dzielni żołnierze. Dziś Karaimi to najmniej liczna mniejszość w Polsce.
Historia Karaimów sięga VIII wieku naszej ery. Związana jest z postacią pochodzącego z Basry Anana ben Dawida, żydowskiego przywódcy i uczonego. Ktoś mógłby zapytać: skąd Żydzi znaleźli się w Basrze? To przecież obecny Irak. Otóż obszar ten stał się ośrodkiem judaizmu w momencie, kiedy ludność żydowska zdecydowała się opuścić tereny Imperium Rzymskiego. Szczególnie dotyczyło to środowisk przeciwnych władzy rabinów, którym na pewnym etapie przewodził właśnie Anan ben Dawid i których pierwotnie nazywano ananitami.
Karaimi, czyli czytający
Tym, co ich łączyło był sprzeciw nie tylko wobec rabinów, ale i nadawania coraz większego znaczenia Talmudowi. Sam Anan przydawał każdemu Żydowi prawo do studiowania Pism Hebrajskich. Ponadto uważał, że zawarte w Biblii nakazy i zakazy powinny być interpretowane dosłownie, bez dodawania lub usuwania czegokolwiek. I tutaj dochodzimy do genezy określenia „Karaimi”. Jako że stanowczy nacisk kładziono właśnie na czytanie Pism, zwolennicy linii Anana zaczęli być nazywani Kara’im. Dlaczego? W języku hebrajskim słowo qara’im oznacza właśnie „czytać” lub „czytający”. Samych Karaimów zaczęto nazywać w ten sposób mniej więcej w IX wieku.
fot.Shmuel ben Ya’akov/domena publicznaJako że stanowczy nacisk kładziono właśnie na czytanie Pism, zwolennicy linii Anana zaczęli być nazywani Kara’im.
Działalność Anana i jego zwolenników zaczęła zataczać coraz szersze kręgi. Karaimi dotarli nawet do Jerozolimy, w której powstała ich pierwsza świątynia – kienesa. Jeden z kierunków ich przemieszczania się biegł m.in. przez Persję i Azję Mniejszą. Stamtąd dotarli do basenu Morza Czarnego – na Krym. Na tym półwyspie zamieszkiwali przede wszystkim w Kyrkjerze, Sołchacie, Bachczysaraju i Kaffie. Panowali tam wówczas Tatarzy, ale Karaimi mieli – jak na społeczność, która nie wyznawała islamu – dość dużą swobodę. Zajmowali się głównie handlem.
Obecnie na świecie można wskazać różne grupy Karaimów, którzy są nimi bądź to pod względem etnicznym, bądź też religijnym. Oprócz Karaimów krymsko-polskich są też Karaimi orientalni, zamieszkujący głównie w państwach Bliskiego Wschodu, ale po części także w Stanach Zjednoczonych, oraz Karaimi słowiańscy, którzy żyją na obszarze Rosji.
Czytaj też: Czy Krym jest rosyjski? Historia daje jasną odpowiedź na to pytanie
Skąd wzięli się w Polsce?
Z Krymu Karaimi trafili później na Litwę. Przyczynił się do tego nie kto inny, a sam książę Witold. Miało się to stać przy okazji wyprawy wojennej z 1397 roku, kiedy to szykując się do powrotu, książę zabrał ze sobą 383 karaimskie rodziny. Jak pisał Jan Długosz Witold wziął do niewoli wiele tysięcy Tatarów z żonami, dziećmi i bydłem i uprowadził aż na Litwę. Istnieją też opinie, że w przypadku Karaimów niekoniecznie była to niewola.
To za panowania Witolda Karaimi osiedlili się w takich miejscowościach, jak Troki, Wilno, Sałaty, Upita oraz Krakinów, a także prawdopodobnie na ziemiach ruskich, w tym w Łucku, Lwowie i Haliczu. Według części źródeł, w tym oficjalnych karaimskich, tamtejsze osadnictwo jest jednak znacznie wcześniejsze. Ma sięgać nawet połowy XIII wieku.
fot.Jan Matejko/domena publicznaZ Krymu Karaimi trafili później na Litwę. Przyczynił się do tego nie kto inny, a sam książę Witold.
Już w połowie XV stulecia mieszkający w Trokach Karaimi mogli zacząć organizować swój samorząd, ponieważ Kazimierz Jagiellończyk specjalnym przywilejem nadał im prawo magdeburskie. Z kolei dzięki przywilejowi Stefana Batorego z 1576 roku Karaimi z różnych ośrodków na Wołyniu zyskali prawo m.in. do własnego sądownictwa. Na Wołyniu funkcjonowały wtedy niezależne gminy karaimskie, na czele których stał duchowny, czyli hazzan.
Czytaj też: Czy Jagiełło naprawdę był poganinem?
Od dzieciństwa na wojnie
W swojej historii polscy Karaimi dali się poznać z dwóch stron: jako obrotni kupcy, ale i zaprawieni w bojach żołnierze. Na pewnym etapie mieli nawet prawo do wystawiania dwóch chorągwi. Jedna z nich stacjonowała w charakterze gwardii na zamku w Trokach, natomiast druga pozostawała w służbie Radziwiłłów.
Jak określił ich wysłannik króla Szwecji Karola XI: Naród ten jest bardzo nieliczny, gdyż od samego dzieciństwa zaciągają się oni na wojnę. To dzięki tej walecznej postawie na mocy przywileju z 1665 roku Jan Kazimierz zezwolił im na odbudowanie w Trokach kienesy oraz szkoły. Niestety znacząco na liczebności tej społeczności odbiła się epidemia dżumy z 1710 roku. Późniejsze rozbiory podzieliły ją terytorialnie, znacząco utrudniając kontaktowanie się gmin ze sobą.
Czytaj też: Jak bardzo rozpustni byli Radziwiłłowie?
Najmniejsza z mniejszości
Po I wojnie światowej polscy Karaimi zaczęli się reorganizować. Sprzyjały im przyjmowane regulacje prawne. Już 7 lutego 1919 roku Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa wydał dekret O zmianach w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na terenie byłego Królestwa Kongresowego. Istotną zmianę jakościową przyniosła ustawa o stosunku Państwa do Karaimskiego Związku Religijnego w Rzeczypospolitej Polskiej przyjęta 17 marca 1936 roku, która weszła w życie 21 kwietnia 1936 roku. W oparciu o nią Karaimski Związek Religijny funkcjonował aż do wybuchu II wojny światowej.
fot.Denis Auguste Raffet /Domena publicznaKaraimi krymscy w tradycyjnych strojach
Po 1945 roku społeczność karaimska była już jednak bardzo nieliczna. Zaliczało się do niej tylko około 200–300 osób. Tuż po wojnie większość Karaimów mieszkała w jednym z 5 dużych ośrodków: Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Opolu oraz w Trójmieście. W roku 1946 we Wrocławiu zorganizowany został co prawda zjazd młodzieży, ale liczba osób angażujących się w funkcjonowanie społeczności systematycznie malała. Dopiero w roku 1974 doszło do reaktywacji Karaimskiego Związku Religijnego. Miał obejmować swoją działalnością tylko przedstawicieli mniejszości mieszkających w Polsce.
Karaimi dziś
W oczywisty sposób przemiany, jakie zaszły w naszym państwie na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, stworzyły korzystniejsze warunki dla funkcjonowania Karaimów. W tym także dla kontaktowania się z przedstawicielami tej grupy za granicą. Przykładowo w dniach 19–20 sierpnia 1989 roku w Trokach (Litwa) miał miejsce zjazd Karaimów, w którym wzięli udział też członkowie polskiej społeczności.
fot.Wojsyl /CC BY-SA 3.0Tradycyjny karaimski dom w Trokach
Obecnie Karaimi nie są w Polsce zbyt liczną grupą etniczną. Zgodnie ze spisem powszechnym z roku 2011 przynależność do tej grupy zadeklarowało jedynie 313 osób, głównie z województwa mazowieckiego, łódzkiego i dolnośląskiego. W naszym kraju istnieje jednak utworzony w 1997 roku Związek Karaimów Polskich. Karaimi mają również swój kwartalnik „Awazymyz” oraz czasopismo naukowe „Almanach Karaimski”. Oba te periodyki są wydawane przez Karaimską Oficynę Wydawniczą Bitik. Nauka języka karaimskiego odbywa się podczas szkół letnich, organizowanych w Trokach.
Bibliografia
- Eberhardt, Problematyka geopolityczna ziem polskich, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2008.
- Karaimi, www.gov.pl (dostęp: 25.02.2022).
- Krzywicki, Przewodnik. Litwa, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2005.
- Możdżonek, Karaimi – naród zapomniany, „Forum Politologiczne”, tom 5/2007.
- Sulimowicz, Karaimi [w:] M. Kopczyński, W. Tygielski (red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej, Bellona, Warszawa 2010.
- Historia, www.karaimi.org (dostęp: 25.02.2022).
KOMENTARZE (1)
Bardzo ciekawy artykuł .W wielu miejscowościach byli przedstawiciele różnych nacji .Na wsiach woj.Świętokrzyskiego gdzie mieszkam ,żyli Tatarzy ,Kozacy i inni .Małżeństwa mieszane zacierają różnice w wyglądzie z Polakami .W podręcznikach Historii nie znajdzie takich informacji .