Krew 10 milionów ludzi na rękach. Ten europejski władca dla zaspokojenia własnych ambicji dokonał ludobójstwa na niewyobrażalną skalę

Podbite przez Europejczyków kolonie często charakteryzowały się brutalnym reżimem. Nigdzie nie doszło jednak do tak potwornych okrucieństw jak w Kongu Belgijskim. W niewielu obszarach świata życie straciło aż tylu ludzi. Za wszystkim stał człowiek, którego historia określi później mianem pierwszego ludobójcy w dziejach. Był nim król Belgów Leopold II Koburg, którego chciwość zaważyła na losie milionów ludzkich istnień.

Król Belgów

O belgijski tron Leopold nie musiał się specjalnie starać. Był drugim dzieckiem króla Leopolda I i Ludwiki Marii Orleańskiej. Pierwotnie następcą tronu miał być Ludwik Filip – pierwszy syn królewskiej pary. Jednak w wyniku choroby dziecko zmarło po niespełna roku od narodzenia.

Leopold przyszedł na świat już po śmierci brata i to on, jako ówcześnie jedyny męski potomek królewskiej pary, miał objąć w przyszłości belgijski tron. Przyszły następca już od wczesnych lat interesował się polityką. Marzył, aby podporządkować Belgii Holandię oraz zagarnąć jej kolonie. To właśnie chęć kolonizacji wzbudzała jego największe zainteresowanie. Władzę objął po śmierci ojca w 1865 roku.

Jako Leopold II szybko jednak zorientował się, że jego rządy nie będą w pełni samodzielne. Belgia była bowiem monarchią konstytucyjną i każda najważniejsza decyzja króla musiała zostać skonsultowana z rządem i parlamentem. Tymczasem instytucje te nie zawsze chciały wspierać pomysły chciwego władcy. Niemniej, w okresie rządów Leopolda II, Belgia weszła do grona przemysłowych potęg ówczesnego świata.

fot.domena publiczna

Leopold II tron belgijski objął bezpośrednio po swoim ojcu. Mimo prowadzenia brutalnej kolonialnej polityki spora część Belgów nadal darzy go szacunkiem i sentymentem, wznosząc mu kolejne pomniki. Obraz Ghémara Frèresa „Wstąpienie Leopolda II na tron”.

U schyłku panowania króla, w tym niewielkim kraju mieszkało aż 7 milionów ludzi. Było to dwukrotnie więcej niż zanotowano w roku 1830. Kraj inwestował w nowe źródła energii oraz nowoczesny przemysł. Leopoldowi II to jednak nie wystarczało. Tym bardziej, że nie udało mu się zrealizować wojennych planów wobec Holandii. Chociaż zatem król niewątpliwie przyczynił się do rozwoju gospodarczego swojego państwa, niemal wszystkie lata jego panowania wypełnia inne „dokonanie”. Mroczne i haniebne.

„Belgia musi mieć kolonię”

Odkąd zasiadł na tronie Leopold II uważał, że Belgia to „mały kraj małych ludzi”. Jako zagorzały zwolennik imperializmu mawiał, że „Belgia musi mieć kolonię”. Z nieukrywaną zazdrością patrzył na kolonialne potęgi jak na przykład Wielka Brytania. Ze zdobyciem nowych posiadłości król miał jednak problem…

Przede wszystkim kraj nie dysponował flotą, którą można by wypłynąć w poszukiwaniu ziem do podbicia. Ponadto terenów do kolonizacji było bardzo mało. Niesprzyjające warunki nie powstrzymały Leopolda. W planach snuł wizję zajęcia Fidżi, Nowej Gwinei czy choćby części Abisynii. Na drodze stał mu jednak belgijski parlament, który takie wyprawy uważał za zbyt duże finansowe obciążenie dla państwa. Wydawało się, że kolonialne plany króla legły w gruzach. I wtedy poznał on Mortona Stanleya. Odkrywcę, o którym mawiano – jak relacjonuje Charlie English w swoim najnowszych historycznym reportażu „Przemytnicy książek z Timbuktu” – że „strzela do Murzynów, jakby to były małpy”.

Inspiracją do napisania artykułu była najnowsza książka Charlie Englisha „Przemytnicy książek z Timbuktu” (Wydawnictwo Poznańskie 2018), w której autor splata historię afrykańskiego królestwa z teraźniejszością, tworząc opowieść pełną napięć.

Prywatne państwo Leopolda II

W drugiej połowie lat 70-tych XIX wieku Morton Stanley zorganizował wyprawę do Konga, mieszczącego się w Centralnej Afryce. Był to jeden z nielicznych afrykańskich terenów, który nie został jeszcze skolonizowany. Mężczyzna próbował na początku nakłonić do zajęcia tego obszaru Wielką Brytanię. Zmagający się jednak z problemem recesji kraj, nie był zainteresowany przeznaczeniem pieniędzy na kolonizatorskie plany Stanleya. Z propozycji postanowił skorzystać Leopold II.

Król Belgów rozpoczął finansowanie wyprawy Stanleya do Konga, a także budowy nowej infrastruktury na tych terenach. Z powodu braku zgody parlamentu na oficjalną kolonizację, Leopold II musiał się jej podjąć jako osoba prywatna. Założył organizację, którą nazwał Międzynarodowym Afrykańskim Stowarzyszeniem i zaczął nakłaniać europejskich przywódców, aby uznały one zwierzchnictwo związku nad terenami Konga. Sprawa nabrała takiego rozgłosu, że w listopadzie 1884 roku kanclerz Rzeszy, Otto von Bismarck, zorganizował specjalną konferencję w Berlinie. Charlie English w swojej najnowszej książce „Przemytnicy książek z Timbuktu” tak opisał owo słynne posiedzenie:

Delegaci rozmawiali przez trzy miesiące bez ani jednego Afrykańczyka. Kiedy rozstawali się 26 lutego 1885 roku Międzynarodowe Afrykańskie Stowarzyszenie uznano za rząd nowego Wolnego Państwa Kongo, tworząc w ten sposób pewne ramy dla plądrowania tego terytorium, i ustalony został ogólny zarys podziału Afryki.

Co ciekawe, oficjalnie organizacja Leopolda II promować miała walkę z handlem niewolnikami, a także nieść pomoc tubylcom. Filantropia okazała się fikcją. To, co potem wydarzyło się w belgijskim Kongu stanowi jedną z największych zbrodni w historii ludzkości.

fot.domena publiczna

Ludność Wolnego Państwa Konga, którego Leopold II został wyłącznym właścicielem, przeżyła prawdziwe piekło. Niewolnictwo, brutalność i rabunkowa gospodarka doprowadziły do śmierci milionów ludzi.

Ludobójstwo

Gdy tylko przedstawiciele Leopolda II pojawili się w Kongu zaczęła się eksploatacja terenu połączona z najbardziej okrutnym traktowaniem tubylców. Belgom zależało przede wszystkim na dwóch produktach – kości słoniowej oraz kauczuku. Krajem zaczęła zarządzać grupa powiązanych ze sobą spółek kapitalistycznych.

Czarnoskórych zmuszano do niewolniczych robót. Za pracę miały być przyznawane racje żywnościowe, ale były one tak małe, że zakuci w kajdany tubylcy umierali z głodu i wycieńczenia. Belgowie zorganizowali brutalny system kar za nieposłuszeństwo lub niewystarczające dostawy surowców. Jedną z nich było obcinanie dłoni, stóp, uszu lub nosa. Do dziś zachowały się fotografie z Konga przedstawiające pozbawione kończyn kobiety, dzieci i mężczyzn.

Wśród czarnoskórych panował również paniczny lęk przed tzw. „chicotte”, polegającym na chłostaniu batem z hipopotamiej skóry za najdrobniejsze przewinienia. Próby dezercji karano śmiercią, a za bunt pacyfikowano całe wioski. Setki kilometrów kongijskiej ziemi prezentowały przerażający widok: wyludnione obszary usiane milionami trupów. Nielicznym udawało się uciec do dżungli, w której spędzali resztę życia.

fot.domena publiczna

Dopiero w XX wieku zaczęto krytykować zbrodnie Leopolda II w Kongu Belgijskim. Na ilustracji po lewej karykatura E.L. Sambourne’a przedstawiająca króla jako węża atakującego tubylców, po prawej – mapa Wolnego Państwa Konga pod koniec XIX wieku.

Do realizacji swojej ludobójczej polityki Leopold II postanowił dodatkowo zaangażować samych czarnoskórych. Siłą wcielano ich do oddziałów „Force Publique”, które były podporządkowane belgijskim oficerom. Tak relacjonuje te działania Charlie English w swojej najnowszej książce „Przemytnicy książek z Timbuktu”:

W Kongu Leopolda prywatne wojsko znane jako Force Publique zmuszało tubylców by dla bogacenia się Brukseli ogołacali własną ziemię z bogactw naturalnych głównie kauczuku i kości słoniowej. Jeśli nie wypełniono narzuconych limitów dostaw, zabijano mężczyzn, gwałcono kobiety, okaleczano dzieci i palono wioski. Liczbę ofiar w tym regionie w wyniku panowania Leopolda oszacowano na dziesięć milionów ludzi, czyli w przybliżeniu połowę ludności kraju.

Bezkarność czyniąca z ludzi potworów

Z czasem samowola Belgów sprzyjała zachowaniom patologicznym – pojawiły się nawet zawody w strzelaniu do ludzi. Jeden z kolonizatorów kazał w swym ogrodzie powycinać krzaki w taki sposób, aby móc celować z okna do czarnoskórych przechodniów. Tego typu relacji zachowało się znacznie więcej. Chociaż sam Leopold II nigdy w Kongu nie był, nie zwalnia go to z odpowiedzialności za wynaturzone okrucieństwo, jakich dopuszczali się jego poddani.

Raporty dotyczące niewolników spływały na biurko króla i zawierały informacje o mordach oraz stosowanych torturach. Pozostałe państwa udawały, że nie widzą dokonującego się w Kongu Belgijskim ludobójstwa. Pojawił się jednak z czasem jeden człowiek, który postanowił zareagować – Edmund Morel.

fot.domena publiczna

Leopold II zmarł w 1909 roku, a belgijska korona przeszła w ręce jego bratanka. Korowód pogrzebowy (na zdjęciu) z jego ciałem został wygwizdany przez tłum. Król panował 44 lata, najdłużej w historii Belgii.

Ten brytyjski dziennikarz i obrońca praw człowieka uparcie informował opinię publiczną o rzezi czarnoskórych. Organizował też pierwsze protesty oraz zapoczątkował ruch społeczny na rzecz zakończenia mordów w centralnej Afryce, zwłaszcza w Kongu Belgijskim.

Leopold II zmarł w 1909 roku, a bezkarność Belgów została ograniczona. Kolonialny wyzysk trwał jednak na tym obszarze jeszcze dziesiątki lat. Dopiero w 1960 roku powstała niepodległa Demokratyczna Republika Konga. Skutki ludobójstwa z czasów belgijskiego panowania są tam jednak odczuwane do dziś, a sama zbrodnia odcisnęła piętno w pamięci tamtejszych mieszkańców.

Bibliografia:

1. Philip Curtin, Steven Feierman, Leonard Thompson, Historia Afryki. Narody i cywilizacje, Marabut 2003.
2. Charlie English, Przemytnicy książek z Timbuktu, Wydawnictwo Poznańskie 2018.
3. Adam Hochschild, Duch króla Leopolda. Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce, Świat Książki 2012.
4. Król Belgii Leopold II wymordował 8 mln ludzi w prywatnym państwie, wywiad z Adamem Hochschildem, DoRzeczy.pl [dostęp 06.03.2018].
5. Józef Łaptos, Historia Belgii, Bellona 1995.

Niezwykła historia afrykańskiego królestwa, gdzie przeszłość przeplata się ze współczesnością: