Czy Amerykanie mogli wygrać wojnę w Wietnamie?

Cele USA w Wietnamie były ograniczone. Stany Zjednoczone nie zamierzały obalać rządów komunistów na północy kraju, lecz tylko uniemożliwić im podbój Południa. Przez osiem lat, od 1965 do 1973 roku, udawało się to zadanie realizować.

Patrol piechoty ruszający do ataku na ostatnią pozycję Viet Congu podczas operacji Hawthorne (źródło: US Army Signal Corps – National Archives and Records Administration, domena publiczna).

Armia USA nie została pokonana i skutecznie chroniła władze w Sajgonie przed upadkiem, ale w końcu musiała się wycofać. Co powinni zrobić Amerykanie, by wygrać?

1. Pójść na całość

Komunistyczna partyzantka na Południu otrzymywała wsparcie z Północy w postaci broni, wyposażenia oraz żołnierzy. Strumień posiłków i zaopatrzenia płynął tzw. szlakiem Hồ Chí Minha, biegnącym przez terytorium sąsiednich państw: Laosu i Kambodży. Powstały tam również północnowietnamskie bazy wojskowe, w których oddziały Việt Cộngu mogły schronić się przed amerykańskim pościgiem i zregenerować siły.

Zwalczenie komunistycznej partyzantki nie było możliwe bez odcięcia jej od tego zaplecza. Amerykanie niewiele jednak zrobili, by do tego doprowadzić. W Białym Domu obawiano się, że eskalacja konfliktu może doprowadzić do większego zaangażowania Chin i ZSRR, a nawet do nowej wojny światowej. W związku z tym początkowo wykluczano operacje lądowe na terytorium Wietnamu Północnego oraz teoretycznie neutralnych Laosu i Kambodży.

Wyjście poza Wietnam mogło być receptą na wygranie wojny. Na zdjęciu w 1959 roku, przechwyconym od Wietkongu, widać laotańskich kulisów na szlaku Ho Chi Minha zmierzających z dostawą na południe (domena publiczna).

Patową sytuację, która powstała w ten sposób, trafnie podsumował Henry Kissinger w swojej „Dyplomacji”:

Powstała […] sytuacja typu „Paragraf 22”: jeśli nie uczyni się nic w sprawie baz w Kambodży, to Wietnamczycy z Północy będą mogli atakować Wietnam Południowy i wycofywać się do stanowiących kryjówki sanktuariów za granicą, by odpocząć i uzupełnić zapasy, przez co Wietnamu Południowego w ogóle nie da się bronić. Jeśli natomiast zaatakuje się tereny, na których znajdują się bazy, to Wietnam Południowy i jego sojusznicy zostaną postawieni pod pręgierzem, jako winni „agresji” przeciwko „neutralnemu” państwu.

W końcu Amerykanie porzucili jednak skrupuły i rozpoczęli zmasowane bombardowania na terytoriach wszystkich wymienionych państw, ale skuteczność tych działań była ograniczona. Na dodatek waszyngtońska administracja nakazywała co jakiś czas wstrzymanie nalotów i nie pozwalała na atakowanie niektórych celów wybranych przez wojskowych.

USA nie zdecydowało się również na pełne zaangażowanie militarne, które oznaczałoby między innymi mobilizację rezerwistów. Wysłanie do Wietnamu dodatkowych jednostek mogło przeważyć szalę na korzyść Amerykanów, szczególnie po porażce rozpoczętej przez komunistów na początku 1968 roku ofensywy Tết. Siły partyzantów zostały wówczas w większości zniszczone. Việt Cộng nigdy już nie odzyskał dawnej siły. Również regularna armia północnowietnamska została poważnie osłabiona.

Wykorzystując tymczasową niemoc komunistów, Amerykańscy wojskowi chcieli pójść za ciosem i przenieść wreszcie konflikt poza granice Wietnamu Południowego. Decydenci w Waszyngtonie tracili jednak wiarę w zwycięstwo, a koszty polityczne i finansowe związane z rozszerzeniem działań wojennych byłyby zbyt wysokie. 31 marca 1968 roku prezydent Lyndon B. Johnson ogłosił, że Stany Zjednoczone nie będą już zwiększać liczby swoich żołnierzy w Wietnamie.

Prezydent Lyndon B. Johnson zapowiedział wyjście z Wietnamu. Na zdjęciu z Ngô Đình Diệmem, prezydentem Wietnamu Południowego (domena publiczna).

2. Przestać ścigać partyzantów

Do czasu wspomnianej ofensywy Tết wojna w Wietnamie miała charakter przede wszystkim partyzancki. Ze wszystkich możliwych sposobów walki w takiej sytuacji Amerykanie wybrali ten najgorszy. Jak pisze Henry Kissinger w „Dyplomacji”:

Łudzono się perspektywą ustanowienia stuprocentowego bezpieczeństwa na absolutnie całym obszarze kraju i starano się wyczerpać siły partyzantów podejmując operacje poszukiwawczo-wyniszczające. Żadne siły ekspedycyjne, choćby nie wiadomo jak duże, nie poradziłyby sobie z przeciwnikiem, którego linie zaopatrzenia biegły poza Wietnamem, który dysponował szeroką siecią bezpiecznych kryjówek za granicą i miał tak zdecydowaną wolę walki.

Partyzanci nie mieli punktów, których musieli bronić, nie zależało im bowiem na kontroli nad konkretnym terytorium. Mogli z powodzeniem unikać walki, gdy była ona dla nich niekorzystna. Aż 88% starć z oddziałami USA zostało zainicjowanych przez Việt Cộng. Amerykanie nie mogli przejąć inicjatywy. Wybrali wojnę na wyniszczenie, ale nie byli w stanie zabijać wrogów szybciej, niż ci uzupełniali swoje szeregi.

Tak wyglądała wojna na wyniszczenie. Cywile w zrujnowanej po ofensywie Tet miejscowości Cholon (fot. Joel D. Meyerson, domena publiczna).

Zamiast ścigać niewidocznych przeciwników, należało raczej przyjąć postawę defensywną i skupić się na obronie skupisk ludności cywilnej. Pozwoliłoby to na odcięcie partyzantów od zaplecza wśród sprzyjających im mieszkańców kraju. Pomogłoby również w uzyskaniu poparcia wietnamskiej wsi, co stosowana przez Amerykanów taktyka spalonej ziemi skutecznie uniemożliwiała.

3. Wprowadzić cenzurę

W czasie II wojny światowej amerykańscy obywatele nie oglądali setek zdjęć pokazujących skutki niszczycielskich nalotów dywanowych na japońskie miasta. Nie było też jeszcze relacji telewizyjnych. Początkowo zainteresowanie mediów nie było problemem. Dziennikarze oceniali wojnę pozytywnie, jako walkę w słusznej sprawie przeciwko komunistycznemu zagrożeniu.

Wszystko zmieniło się wraz z ofensywą Tết. Chociaż zakończyła się ona niewątpliwą klęską Việt Cộngu i regularnych wojsk północnowietnamskich, w USA wywołała szok. Opinię publiczną, a także dziennikarzy, karmiono dotychczas informacjami o zbliżającym się zwycięstwie. Komuniści mieli być niezdolni do większych działań zaczepnych, a tymczasem przeprowadzili wielką operację wojskową i początkowo zagrozili nawet amerykańskiej ambasadzie w Sajgonie.

Media, pozostające pod wrażeniem rozmachu ofensywy, opowiedziały Amerykanom historię daleką od prawdy. Zamiast przedstawić porażkę komunistów, skupiły się na ich początkowych cząstkowych sukcesach. W połączeniu z rosnącą liczbą ofiar wśród wysyłanych za ocean żołnierzy wywołało to masowe protesty antywojenne. Tymczasem w USA zbliżały się wybory prezydenckie. Wygrał je Richard Nixon, który obiecywał „honorowe” wyjście z Wietnamu.

Richard Nixon wygrał wybory, obiecując wyjście z wojny z „honorem”. Na zdjęciu widać go podczas wiecu wyborczego w 1968 roku (fot. Oliver F. Atkins, National Archives and Records Administration, domena publiczna).

Amerykańskie władze cywilne i wojskowe zaniedbały aspekt polityczny i wewnętrzny konfliktu w Wietnamie, skupiając się na jego stronie militarnej. Uczyniły za mało, by podtrzymać poparcie społeczeństwa dla przedłużającej się interwencji. W efekcie musiały zmagać się także z rosnącą w siłę opozycją antywojenną.

Wszystko na nic?

Wielu autorów zatrzymuje się na powyższych konkluzjach. Ich zdaniem Amerykanie naprawdę mogli wygrać wojnę w Wietnamie. Niektórzy idą tak daleko, że oskarżają media i ruch antywojenny o zadanie armii „ciosu w plecy” i zniweczenie całego wysiłku zbrojnego USA. Wiele wskazuje jednak na to, że nawet naprawienie wszystkich wskazanych błędów nie wystarczyłoby do osiągnięcia trwałego sukcesu.

Po pierwsze, do czasu ofensywy Tết, partyzanci mieli zwolenników także na Południu. Mogli więc rekrutować nowych bojowników i zdobywać potrzebne zasoby wśród ludności lokalnej. Co za tym idzie, odcięcie wsparcia z Północy byłoby dalece niewystarczające. Z tego samego powodu nieskuteczne byłoby zapewne zwiększenie zakresu nalotów. Zresztą Amerykanie zrzucili w czasie tej wojny osiem milionów ton bomb i można powątpiewać, czy dodanie kolejnych milionów mogło przesądzić o wygranej.

Nawet jednak, gdyby walka jednostek amerykańskich przeciw północnowietnamskiej partyzantce zaczęła przynosić efekty, komuniści mogli przejść do działań konwencjonalnych i użyć regularnego wojska. W takiej sytuacji USA po prostu zabrakłoby ludzi i materiałów, by móc prowadzić skuteczne działania wojenne. Nie byli w stanie jednocześnie kontrolować terytorium Laosu i Kambodży, bronić południowowietnamskiej wsi przed Việt Cộngiem i prowadzić walki w Wietnamie Północnym.

Wojna totalna… na pół gwizdka

Dla komunistów jedynym akceptowalnym zakończeniem konfliktu było opanowanie całego Wietnamu. Cel ten był realizowany za wszelką cenę, niezależnie od wymaganych poświęceń. Tymczasem Amerykanie, zainteresowani jedynie utrzymaniem niezależności Południa, chcieli osiągnąć zwycięstwo za pomocą ograniczonych środków. Skazywało ich to z góry na porażkę.

USA nie prowadziły wojny w Wietnamie z pełnym zaangażowaniem. Nie były też gotowe ciągnąć jej w nieskończoność, gdyż broniły w jej trakcie tylko cząstki swych globalnych interesów. Tymczasem komuniści, dla których wygrana była sprawą życia lub śmierci, mieli mnóstwo sposobów na przeciąganie walk i gotowi byli wytrwale znosić ich konsekwencje. Aby zwyciężyć, musieli więc tylko… nie przegrać.

Sekretarz stanu USA, który wyprowadził swoje państwo z Wietnamu, wiele swoich rozważań poświęcił temu, czy dało się tego uniknąć. Henry Kissinger na zdjęciu po prawej. Fotografia pochodzi z książki jego autorstwa zatytułowej „Dyplomacja” (Bellona 2017).

Jedyną nadzieją dla Stanów Zjednoczonych było takie wzmocnienie państwa południowowietnamskiego, by było w stanie obronić się samo. Szanse powodzenia takich planów trzeźwo ocenił Henry Kissinger:

[…] reformy i dzieło budowania państwowości w Wietnamie Południowym mogły dać owoce, ale dopiero po upływie dziesiątków lat. […] Wietnam był państwem całkowicie nowym, bez instytucji, na których można by się oprzeć. Główny dylemat sprowadzał się do tego, że po prostu nie da się osiągnąć celu politycznego, jakim było zaprowadzenie stabilnej demokracji w Wietnamie, w takim czasie, aby wykluczyć zwycięstwo partyzantów.

Jak przyznał sam Richard Nixon, nie mogliśmy wygrać wojny za Wietnamczyków z Południa […], oni musieli wygrać ją sobie sami. Niestety! Władze w Sajgonie były niekompetentne, skorumpowane i pozbawione społecznego autorytetu, podczas gdy komuniści cieszyli się reputacją bojowników o wolność walczących z kolonialnym uciskiem. Nic dziwnego, że już dwa lata po wycofaniu się Amerykanów, w 1975 roku, Wietnam Południowy upadł pod ciosami ofensywy wojsk Północy.

Bibliografia:

1. Marc Jason Gilbert, The Cost of Losing the “Other War” in Vietnam, [w:] Why the North Won the Vietnam War, ed. by Marc Jason Gilbert, Palgrave, New York 2002.
2. Henry Kissinger, Dyplomacja, Bellona, Warszawa 2017.
3. James H. Lebovic, The limits of U.S. Military Capability. Lessons from Vietnam and Iraq, The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2010.
4. Piotr Ostaszewski, Najdłuższy konflikt powojennego świata 1945–1975, DiG, Warszawa 2000.
5. Jeffrey Record, Vietnam in Retrospect: Could We Have Won?, “Parameters”, Winter 1996-97, s. 51–65.
6. William S. Turley, The Second Indochina War. A Concise Political and Military History, 2nd edition, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham–Boulder–New York–Toronto–Plymouth 2009.