Największe zbrodnie generała Franco [18+]

Wojna domowa w Hiszpanii (1936-1939) – jak każda motywowana ideologicznie wojna domowa – odznaczała się ogromnym okrucieństwem. Obie walczące strony, republikanie i siły narodowe generała Francisco Franco, dopuszczały się zbrodni, a ich brutalność daleko wykraczała poza „normalne” wojenne praktyki. Od pewnego czasu mamy jednak do czynienia z wybielaniem strony narodowej i obciążaniem republikanów winą za wszystkie popełnione wtedy bestialstwa. Tymczasem Caudillo i jego ludzie mają naprawdę sporo na sumieniu.

Rozstrzeliwania, bombardowania, masakry

Wziętych podczas walk do niewoli republikańskich oficerów czy milicjantów frankiści rozstrzeliwali. Zabijano też szeregowych jeńców, a nawet tych żołnierzy, którzy zachowali neutralność i nie opowiedzieli się po żadnej stronie konfliktu. Po raz pierwszy na taką skalę dopuszczano się bombardowania cywilnych miast. Wspomagające Franco lotnictwo niemieckie i włoskie zniszczyło Guernicę, gdzie zginęło około 120 osób, Durango (250 zabitych) i Jaen (159 ofiar). Naloty przeprowadzono też na Malagę, Almerię, Walencję i Barcelonę.

Nalot na Guernicę stał się inspiracją dla Pabla Picassa do stworzenia jednego z najważniejszych obrazów XX wieku. Na ilustracji mural przedstawiający dzieło hiszpańskiego mistrza (fot. Papamanila; lic. CC BY-SA 3.0).

Rozgłos zyskała tak zwana masakra w Badajoz. 14 sierpnia 1936 r. oddziały Hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej dowodzone przez gen. Juana Yagüe zdobyły to leżące w zachodniej części kraju miasto. Po jego opanowaniu rozpoczęły masakrę obrońców, podczas której rozstrzelano od 2 do 4 tysięcy ludzi.

Śmierć nie ominęła także tych, którym udało się uciec do Portugalii. Tamtejsze władze, wspierające rebelię gen. Franco, odesłały ich z powrotem do porzuconej ojczyzny… W całej prowincji Badajoz nacjonaliści zabili od ponad 6 do 12 tysięcy osób. Gdy zaś w ich ręce dostało się Toledo, dwustu leżących w szpitalu rannych milicjantów wymordowano przy użyciu granatów i bagnetów.

Eksterminować trzecią część męskiej populacji

Z kolei na zajętych terenach siły rebelianckie celowo wprowadzały krwawy terror, na który składały się aresztowania, pobicia, tortury i zbiorowe egzekucje. Celem represji była z jednej strony fizyczna eliminacja zwolenników Republiki, z drugiej zaś odstraszenie ludności od popierania legalnego rządu.

Jak stwierdził jeden z adiutantów gen. Franco, kpt. Gonzago de Aguilera, należało eksterminować trzecią część męskiej populacji i oczyścić kraj z proletariatu. I tak też robiono. Po wkroczeniu do zdobytego miasta lub wsi wojsko z miejsca zabijało przedstawicieli rządu centralnego – gubernatorów cywilnych, a także burmistrzów, przywódców związkowych, urzędników i milicjantów. Zdarzało się też, że mordowano ludzi, którzy po prostu popierali rząd lub w wyborach w 1936 r. głosowali na Front Ludowy.

Liberałowie, maszynistki i masoni

Gdy wojsko ruszało dalej, do akcji przystępowali członkowie Falangi i karliści. Teraz oni urządzali czystkę wyławiając i likwidując działaczy politycznych i społecznych lewicy. Podejrzani byli intelektualiści, lekarze, nauczyciele, dziennikarze, pisarze i generalnie wszyscy uznawani za liberałów lub lewicowców. Tak zginął np. poeta Federico Garcia Lorca, rozstrzelany w sierpniu 1936 r. w pobliżu Grenady.

Wśród ofiar ludzi generała Franco znalazł się również Federico García Lorca. Poeta zginął z powodu swojej orientacji seksualnej. Na ilustracji madrycki pomnik Lorci (fot. GFreihalter; lic. CC BY-SA 3.0).

Jego zabójca, należący do Falangi właściciel ziemski, Juan Luis Trescastro, miał powiedzieć: Zabiliśmy Federica Garcię Lorcę. Ponieważ był pedałem, strzeliłem mu dwa razy w dupę. Dochodziło do takich absurdów, że rozstrzeliwano maszynistki pracujące w komitetach rewolucyjnych. Z kolei znany brytyjski historyk Antony Beevor podaje w swojej książce „Walka o Hiszpanię 1936-1939”, że w miejscowości Huesca rozstrzelano sto osób oskarżonych o przynależność do masonerii, gdy tymczasem miejscowa loża nie miała nawet tuzina członków…

Z egzekucji na procesję

Rozstrzeliwań dokonywano na cmentarzach, w więzieniach, w lasach pod miastem, w miejscach ustronnych lub wprost przeciwnie – publicznych. Najczęściej zatrzymanych wywożono nocą za miasto, w świetle samochodowych reflektorów ustawiano nad wykopanym dołem lub nad urwiskiem i rozstrzeliwano.

W Grenadzie, w tamtejszym więzieniu, śmierć poniosło około dwóch tysięcy osób. W Sewilli i Huelvie do zawożenia zwłok na cmentarz używano specjalnych ciężarówek nazywanych „wozami z mięsem”.  W stolicy Kastylii, Burgos, każdej nocy wywożono ludzi, by rozstrzelać ich na poboczu autostrady. W Teruelu zamordowanych wrzucano do głębokich na ponad 80 metrów szybów. Zdarzało się też, że ciała zabitych pozostawiano na widok publiczny, co miało być ostrzeżeniem dla innych.

Wspomniany Antony Beevor przytacza przypadek z Pampeluny, gdzie 15 sierpnia, podczas procesji ku czci Matki Bożej, falangiści i requetés (członkowie ultraprawicowej monarchistycznej milicji karlistowskiej) zatrzymali kilkadziesiąt podejrzanych osób. Wywieziono je za miasto i rozstrzelano, a sprawcy mogli jeszcze wrócić do Pampeluny i dołączyć do wchodzącej właśnie do katedry procesji.

Sympatycy generała Franco nie mieli litości dla swoich przeciwników (źródło: domena publiczna).

Inna opowieść o requetés głosi, że zmuszali oni schwytanych republikanów, by kładli się krzyżem, a następnie z okrzykiem „Niech żyje Chrystus Król” obcinali im kończyny. W leżącej w południowo-zachodniej Hiszpanii Huelvie, falangiści zabili ponad 2 tys. osób, w tym cywilnego gubernatora, dowódców Guardia Civil oraz milicjantów wiernych rządowi. 2,5 tys. mieszkańców uciekło z miasta.

Nadchodzą Marokańczycy

Innym rodzajem represji była przemoc seksualna. Zła sława otaczała tu szczególnie żołnierzy z oddziałów marokańskich. Frankistowski generał Queipo de Llano straszył słuchaczy (a zwłaszcza słuchaczki) Radia Sewilla opowieściami o seksualnych możliwościach tych oddziałów, którym na zachętę obiecał kobiety ze zdobytego Madrytu. Na straszeniu się nie skończyło.

W pobliżu Gibraltaru żona jednego z republikanów została zgwałcona przez pluton egzekucyjny Marokańczyków, który następnie ją rozstrzelał. Amerykański korespondent prasowy John Whitaker był świadkiem oddania marokańskim żołnierzom dwóch młodych dziewczyn. Dowódca powiedział spokojnym tonem, że nie przeżyją one dłużej niż cztery godziny…

Spektakle śmierci

Wiele egzekucji na zwolennikach republiki dokonywano publicznie. W mieście Valladolid aresztowanych przetrzymywano w wagonach tramwajowych, a codziennie kilkunastu z nich wyciągano i rozstrzeliwano na oczach tłumu.

Jeden z kilkunastu odkrytych przez archeologów masowych grobów ofiar sił generała Franco w Estépar niedaleko Burgos (fot. Mario Modesto Mata; lic. CC BY-SA 4.0).

Tak pisał o tym cytowany przez Beevora aptekarz Jesús Álvarez:

Tłum, który przychodził oglądać ten spektakl, nie składał się wyłącznie z niepiśmiennych. Były to osoby z pewną pozycją, synowie znakomitych rodzin, ludzie wykształceni, uważający się za religijnych (…) przyjeżdżali patrzeć na te egzekucje regularnie, więc ustawiono w pobliżu stragany, z których sprzedawano kawę i racuchy, by mogli jeść i pić w trakcie oglądania.

Po jakimś czasie biuro gubernatora cywilnego miasta wydało oświadczenie, że w miejscach egzekucji zbierają się zbyt wielkie tłumy. Zaapelowało też do obywateli, by nie przychodzili oglądać takich rzeczy, a tym bardziej nie przyprowadzali swoich żon oraz dzieci…

Na wzór niemiecki

W 1936 r. frankiści założyli pierwszy obóz koncentracyjny w zamku El Hecho w Ceucie. Pierwszy, ale nie jedyny. Do hiszpańskich obozów trafiali (często bez wyroku sądowego) republikanie, opozycjoniści, homoseksualiści i pospolici przestępcy. Powstały w 1937 r. obóz w Miranda de Ebro był oparty na modelu stosowanym w III Rzeszy, a jego organizację wspierały SS i Gestapo.

Podczas II wojny światowej wysyłano do niego Polaków usiłujących przedostać się z Francji do Gibraltaru lub Portugalii. Był wśród nich znany później krakowski psychiatra prof. Antoni Kępiński, który z obozową traumą zmagał się przez resztę życia. Obóz wizytował sam Heinrich Himmler. I co znamienne w Hiszpanii dziedzictwo III Rzeszy przetrwało znacznie dłużej, niż państwo Hitlera. Obozy zamknięto dopiero w roku 1947!

Oczyszczanie Hiszpanii

Represje wobec republikanów i lewicowców trwały także po zakończeniu wojny. Do 1952 r. 50 tysięcy osób skazano na karę śmierci, z tego wykonano około połowę wyroków. Według słów jednego z hiszpańskich biskupów, potrzebny był skalpel, by odsączyć ropę z wnętrzności Hiszpanii.

Jak zauważył polski historyk Paweł Machcewicz, dla porównania w czasach stalinowskich (od 1944 do 1956 roku) w Polsce wykonano kilka tysięcy wyroków śmierci (prawdopodobnie 3-4 tysiące). Ogólną liczbę ofiar (zabójstw i egzekucji) reżimu frankistowskiego Antony Beevor szacuje na 200 tysięcy osób.

Franco, korzystając z nazistowskich wzorców, zamknął swoich przeciwników w obozach koncentracyjnych. Na ilustracji plan obozu Miranda de Ebro (autor: Mr. Benq; lic. domena publiczna).

W Hiszpanii krążyła opowieść, że Franco chętnie powtórzyłby słowa wypowiedziane na łożu śmierci przez XIX-wiecznego generała Narvaeza. Zapytany, czy przebaczył swoim wrogom, odparł: Nie mam wrogów. Zastrzeliłem ich wszystkich. Tysiące Hiszpanów do dziś nie zna miejsca pochówku swoich zamordowanych podczas wojny domowej bliskich i krewnych.

Kraj bez konstytucji

Frankistowska ustawa o odpowiedzialności politycznej z 1939 r. zezwalała na więzienie lub obóz koncentracyjny dla tych, którzy współpracowali z legalnym rządem republikańskim. Więźniowie polityczni trafiali na długie lata do obozów koncentracyjnych, a homoseksualiści do szpitali psychiatrycznych. W więzieniach stosowano tortury.

Po objęciu pełni władzy w kraju generał Franco nie miał najmniejszego zamiaru wybaczyć swoim przeciwnikom. Aż do śmierci rządził twardą ręką. Na ilustracji wjazd Franco do Donostia (San Sebastián) w 1939 roku (fot. Fondo Marín. Pascual Marín. Kutxa Fototeka; lic. CC BY-SA 4.0).

Trafić tam można było po kilkuminutowym procesie zbiorowym, podczas którego sądzono po 50-60 osób naraz. Dzieci działaczy republikańskich były masowo odbierane rodzicom, i przekazywane do rodzin prawicowych lub do sierocińców prowadzonych przez Kościół, gdzie wychowywano je według ideologii frankistowskiej.

Taki los mógł spotkać od 30 do 40 tysięcy dzieci. Opozycja polityczna była zakazana, a media poddane ostrej cenzurze. Do 1967 r. Hiszpania nie miała konstytucji. Dyktatura – choć z upływem lat łagodniejsza – trwała do śmierci gen. Franco w 1975 r.

***

Inspiracją do napisania tego artykułu stała się powieść Jessie Burton pod tytułem Muza (Wydawnictwo Literackie 2016). To  oryginalna opowieść o wolności artystycznej, odnajdowaniu własnej formy ekspresji i poszukiwaniu twórczego odkupienia. Na jej kartach znajdziecie przykuwające uwagę postacie, zręcznie poprowadzoną narrację oraz atmosferę dwóch epok  – Hiszpanii w początkach wojny domowej i Londynu lat 60.

Bibliografia:

1. Antony Beevor, Walka o Hiszpanię 1936-1939, Znak, Kraków 2009.
2. Tadeusz Miłkowski, Paweł Machcewicz, Historia Hiszpanii, Ossolineum, Wrocław 2009.
3. Pio Moa, Mity wojny domowej. Hiszpania 1936-1939, Fronda, Warszawa 2007.