Witold Pilecki. Wielki bohater Polski Ludowej?!

Pileckiego zastrzelono 25 maja 1948 roku. Nie tylko nie wydano ciała rodzinie, ale nawet nie zdradzono daty wykonania egzekucji. Miejsce pochówku rotmistrza pozostaje nieznane do dziś, a przez wiele lat nie można było o nim publicznie mówić. Jego syn Andrzej wspomina w książce „Pilecki. Śladami mojego taty”:

Buntowałem się. Najbardziej przeciw temu, że próbowano zabić pamięć o nim. (…) Bodajże w latach sześćdziesiątych wypisywałem ręcznie różne klepsydry albo afisze i przyklejałem je na kościołach (…), a także na murze cmentarza na Powązkach. „Pomódlmy się za duszę Witolda Pileckiego i pamiętajmy, że zamordowano go w więzieniu na Rakowieckiej” – pisałem na przykład, dołączając do tego krótki biogram. Dobrze, jeśli wisiały tydzień.

Dopiero dekadę później z pomocą Andrzejowi Pileckiemu zupełnie niespodziewanie – i nieświadomie – pospieszyły… peerelowskie media.

Ignorancja cenzorów

14 lipca 1979 r. W ogólnopolskim dzienniku „Kurier Polski” ukazuje się niepozorny artykuł: recenzja wydanej w Anglii książki „Six Faces of Courage” („Sześć twarzy odwagi”). A jednak jest to tekst przełomowy: po raz pierwszy w peerelowskiej prasie napisano pozytywnie o Witoldzie Pileckim.

Witold Pilecki w czasie procesu. Wkrótce miał zostać skazany na śmierć i zapomnienie (fot. domena publiczna).

Autorem był dziennikarz Rafał Brzeski, recenzowana publikacja zawierała zaś sylwetki sześciu najodważniejszych członków antyhitlerowskiego ruchu oporu w Europie, wybranych przez znanego historyka, prof. Michaela Foota. Wśród nich był również Ochotnik do Auschwitz.

Artykuł przedstawiał historię działalności Pileckiego w Auschwitz i kończył się słowami:

Najważniejsze, że po wielu latach, kiedy o Polakach, ich udziale w II wojnie światowej, pisano mało, zachodni pisarze wreszcie odkrywają prawdę, która nam jest znana. Prawdę o sile i zasięgu polskiego ruchu oporu i odwadze jego żołnierzy.

Trudno dziś nie zauważyć, że bohaterstwo Pileckiego było również odkryciem dla samych Polaków. Jak to możliwe, że tekst w ogóle się ukazał? Wysławiał wszak człowieka skazanego za zdradę „socjalistycznej ojczyzny”? Wszystko wskazuje na to, że cenzorzy zwyczajnie nie mieli pojęcia, kim był Pilecki i jaki los spotkał go po wojnie. Tak uważa również sam Brzeski.

Sześć twarzy odwagi – pierwszy pozytywny artykuł o Pileckim w powojennej prasie.

Patriotyzm i odwaga

Po publikacji omówionej wyżej recenzji, do redakcji gazety przyszła wzruszona Zofia Pilecka-Optułowicz, córka rotmistrza. Przekazane przez nią informacje posłużyły za materiał do kolejnego, znacznie obszerniejszego artykułu, tym razem autorstwa Juliusza Smoczyńskiego. Pisał on 11 sierpnia:

Naród polski czci swych bohaterów. Jednym z nich jest niewątpliwie Witold Pilecki. Jego czyny w walce z hitlerowcami, pełne samopoświęcenia, wskazują na silę patriotyzmu polskiego.

Jakże ironicznie brzmiały te słowa! Postać tego wielkiego człowieka można było przecież przypomnieć tylko dlatego, że nawet cenzura zapomniała, iż skazano go niegdyś na niebyt. Niektórzy jednak pamiętali, kto Pileckiego zamordował i nie byli zachwyceni, że wychwala się „wroga ludu”…

„Witold Pilecki to był nasz wróg”

3 czerwca 1980 roku do zapisu cenzuralnego nr 15/XIII władze dodały nakaz konsultowania publikacji dotyczących Pileckiego z samym kierownictwem Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.

Mimo to 4 lipca 1981 roku, w samym środku „karnawału Solidarności”, ukazał się w „Kurierze Polskim” trzeci już tekst poświęcony rotmistrzowi. Okazało się, że po poprzednich publikacjach:

odezwał się z naganą jeden z członków ówczesnego establishmentu, strofując nas – O kim piszecie! Kogo popularyzujecie! Czy zdajecie sobie sprawę, że Witold Pilecki to był nasz wróg?!

„Przed trzema laty (…) nie wolno było pisać całej prawdy”

Smoczyński odpowiadał: Wróg?! Niech czytelnicy sam wyrobi sobie dziś opinię w tej tragicznej sprawie. Dalej dziennikarz opisał to, o czym nie mógł wspomnieć jeszcze trzy lata wcześniej: o procesie i straceniu Witolda Pileckiego. Wyrok śmierci określił jako haniebny i pytał na koniec:

Jest historyczną prawdą, iż w pierwszym okresie Polski Ludowej wielu było zdezorientowanych. Dziś opowiadamy się za socjalizmem, a ustrój Polki Ludowej jest kwestionowany jedynie przez garstkę ekstremistów. (…) Czy nie można więc założyć, że bohater Oświęcimia (…), gdyby żył (…) nie zostałby pełnowartościowym obywatelem Polski Ludowej?

„Garstka ekstremistów” to ciekawe określenie, skoro opozycyjna wobec partii „Solidarność” liczyła wówczas 10 mln ludzi. Z kolei wizja Witolda Pileckiego opowiadającego się za socjalizmem w peerelowskim wydaniu wydaje się absurdalna.

Warto docenić jednak odwagę w pisaniu o stalinowskiej zbrodni sądowej, nawet jeśli nie została w ten sposób wprost nazwana. Na pełne opisanie i odkłamanie tej historii trzeba było czekać jeszcze całe lata.

Bibliografia:

1. Rafał Brzeski, Sześć twarzy odwagi, „Kurier Polski”, 14–16 lipca 1979, sobota–poniedziałek, nr 150 (6 587), s. 5.
2. Tenże, rtm. Witold Pilecki: dokument mało znany, [w:] Rafał Brzeski – blog, 24 czerwca 2012 [dostęp: 5 października 2015].
3. Adam Cyra, Rotmistrz Pilecki. Ochotnik do Auschwitz, Wydawnictwo RM, Warszawa 2014.
4. Mirosław Krzyszkowski, Bogdan Wasztyl, Pilecki. Śladami mojego taty, Znak Horyzont, Kraków 2015.
5. Juliusz Smoczyński, Patriotyzm i odwaga, „Kurier Polski”, 11–13 sierpnia 1979, sobota–poniedziałek, nr 170 (6 607), s. 4.
6. Tenże, Cztery drogi rotmistrza Pileckiego, „Kurier Polski”, 4–6 lipca 1981, sobota–poniedziałek, nr 129 (7119), s. 4.