Czy Napoleon przeklinał tę mieścinę na łożu śmierci? To tutaj poniósł swoją pierwszą klęskę

V koalicja (1808–1809) z całą pewnością zepchnęła Napoleona do defensywy. Wojna na półwyspie iberyjskim zaczęła przybierać zdecydowanie zły obrót. Niekończące się walki z partyzantką hiszpańską i Portugalczykami wspieranymi przez Brytyjczyków wymagały wielkiego nakładu sił, ludzi i pieniędzy. Jakby tego było mało, wojnę Francji wypowiedziała również Austria, zdecydowana pomścić klęskę spod Austerlitz.

Monarchia Habsburgów dysponowała niemałą i świeżo zreformowaną armią oraz subsydiami od Wielkiej Brytanii. Chociaż Prusy nie przystąpiły do koalicji, to optymizmem napawała tajna umowa z Rosją. Car Aleksander, oficjalnie sojusznik Napoleona, obiecał, że nie wykona przeciw Austrii żadnych wrogich działań, jeśli ta zaatakuje Francję.

Austriacy atakują, Francuzi zdobywają Wiedeń

Wiosną 1809 r. Austriacy uderzyli w trzech kierunkach: na Bawarię, Włochy oraz Księstwo Warszawskie. Zaledwie dwuletnie, wskrzeszone u boku Napoleona państwo polskie stanęło w obliczu wielkiego niebezpieczeństwa.

Po podboju przez arcyksięcia Ferdynanda Habsburg-Este miało stać się „prezentem” dla Prusaków, by ostatecznie przekonać ich do wypowiedzenia wojny cesarzowi Francuzów.

Dzięki deklaracji cara Aleksandra Austriacy mogli zaatakować Napoleona (źródło: domena publiczna).

Impet ofensywy był jednak niewielki, a Napoleon już w tydzień po wypowiedzeniu wojny pojawił się na froncie, błyskawicznie przejmując dowodzenie nad Armią Niemiec. Wkrótce pokonał Austriaków pod Eckmühl, Polacy zaś odnieśli zwycięstwa pod Grochowem i Radzyminem. We Włoszech pasierb cesarza, książę de Beauharnais, również święcił tryumfy. 13 maja padł Wiedeń.

Generał Dunaj

Francuzi wciąż musieli jeszcze rozbić pokaźne siły arcyksięcia Karola, a w tym celu musieli przekroczyć Dunaj. Mosty, rzecz jasna, zostały przez Austriaków zniszczone. Na miejsce przeprawy wybrano wyspę Lobau, zapewniającą osłonę podczas budowy mostów pontonowych. Skonstruowano je dwa, łączące wyspę z oboma brzegami rzeki.

Początkowo Austriacy nie mieli powodów do zadowolenia. Już 13 maja 1809 r. padł Wiedeń. Na ilustracji Napoleon przybywa do pałacu Schoenbrunn – letniej rezydencji Habsburgów (źródło: domena publiczna).

Majowa pora sprawiała spore trudności przy tej wielkiej operacji logistycznej. Dunaj przybierał w oczach, co zagrażało całemu przedsięwzięciu. Postanowiono ten fakt zignorować, co okazało się sporym błędem. Później, zbierając w strugach deszczu swoją przetrzebioną armię, Napoleon miał powiedzieć, że przegrał z generałem Dunajem.

Siły obu armii były wyrównane, obie posiadały również w swoich szeregach wielu niedoświadczonych rekrutów. Arcyksiążę Karol był nie mniej zdolnym dowódcą niż cesarz Francuzów, jednak cechowała go zgubna na dłuższą metę zachowawczość. Nie cieszył się również zaufaniem swego cesarskiego brata ani nawet własnych generałów.

Krwawa jatka

Walki rozgorzały o opanowanie wsi Aspern i Essling znajdujących się po kontrolowanej przez Austriaków stronie Dunaju. Do szpitali polowych na Lobau znoszono nieprzerwanie rannych.

Inspiracją do powstania tego artykułu stała się książka Patrica Rambauda pt. „Bitwa” (Finna 2015).

Oto, jak tę scenę grozy opisuje Patrick Rambaud, autor poświęconej starciu „Bitwy”:

Dochodzące z wyspy Lobau rzężenie, płacz, jęk, szlochanie, wrzaski i śpiew rannych nie miały w sobie nic z nostalgii. Ubrani w zdekompletowane mundury, wyzbyci uczuć sanitariusze, zgniatali rękoma roje much obsiadających rany.

Doktor Percy w długim fartuchu i rękoma skąpanymi po łokcie we krwi utracił wiele ze swej dobroduszności (…) sam nie będąc w stanie doglądać wszystkich kalek i ran, zakreślał na poskręcanych z bólu ciałach fragmenty, które należało amputować; przygodni asystenci piłowali, niekiedy zbyt blisko od stawów, naruszali żywe kości, krew tryskała (…).

Wielu konało na skutek zatrzymania pracy serca, inni wykrwawiali się z powodu niefortunnie przeciętej tętnicy”.

Arcyksiążę Karol ze swoim sztabem w czasie bitwy pod Essling (źródło: domena publiczna).

W czasie bitwy pod Essling doszło do zmasowanego użycia artylerii, co miało stać się później głównym symbolem bitwy pod Wagram. Kule armatnie miażdżyły ludzi, zapalały i niszczyły budynki, dziesiątkowały na równi piechotę i kawalerię. Ginęli od nich na równi zwykli żołnierze, jak i wybitni marszałkowie Francji, najbliżsi i najzdolniejsi dowódcy Napoleona. Pod Essling poległ ich kwiat.

Książę Lannes, jeden z nielicznych, którzy mogli zwracać się do cesarza na „ty”, został raniony rykoszetem w nogi i zmarł od zakażenia po długim cierpieniu. Generał Espagne poległ już w pierwszym dniu bitwy, co przepowiedziała mu ponoć zjawa zwana Białą Damą Habsburgów.

Świeżo upieczony marszałek (za zasługi spod Eckmühl) Saint-Hilaire zmarł od zakażenia, które wdało się w urwaną przez kulę armatnią nogę. Pięknie wystrojeni, zadbani i będący dumą cesarstwa grenadierzy z korpusów Młodej Gwardii padali jak muchy pod ostrzałem.

Bitwa pod Essling kosztowała życie wielu utalentowanych oficerów armii Napoleona. Wśród nich znalazł się również książę Jean Lannes. Na ilustracji obraz Alberta Paula Bourgeoisa (źródło: domena publiczna).

Feralny most

Francuzi mieli spore problemy z zaopatrzeniem i ściąganiem uzupełnień. Prawdziwą plagą stało się zrywanie mostów łączących Lobau z oboma brzegami. Nie dość, że przeciw konstrukcji szalały siły natury, to jeszcze Austriacy spychali w dół rzeki łodzie wypełnione kamieniami, a nawet większe konstrukcje nasmarowane smołą i podpalone.

Gdy dzięki szarży kawalerii na centrum wroga zwycięstwo zdawało się na wyciągnięcie ręki, most po raz kolejny został przerwany.

Inspiracją do powstania tego artykułu stała się książka Patrica Rambauda pt. „Bitwa” (Finna 2015).

W tym miejscu ponownie warto przytoczyć fragment z „Bitwy” opisujący tę sytuację:

Na bladym, niemal przezroczystym obliczu Napoleona malował się niezmącony spokój, upodabniający je do nieukończonej rzeźby. (…) Stał u przyczółka roztrzaskanego mostu kołyszącego się na wodzie niczym łódka (…)

Cesarz, bardziej przygnębiony niż poirytowany, w milczeniu przyglądał się wierzchowi swoich dłoni, w których zaciskał szpicrutę. Tego poranka sprzyjały mu okoliczności i wszystko wskazywało na to, że ofensywa zakończy się powodzeniem (…).

Dostawał ataku szału na widok armii Davouta tkwiącej nieruchomo na drugim brzegu z parkiem bezużytecznych armat, wózków z prochem i żywnością, całej tej kolumny ludzi, z której nie mógł zrobić żadnego użytku.

Walki uliczne w Essling. Rysunek F. de Myrbacha (źródło: domena publiczna).

Austriacy natychmiast odzyskali wiarę w zwycięstwo. Tylko osłona artyleryjska z Lobau i szaleńcze ataki Młodej Gwardii powstrzymały całkowitą rzeź Wielkiej Armii. Zdecydowało również wspomniane już kunktatorstwo arcyksięcia Karola. Przeczuwając zasadzkę, nie zdecydował się na frontalne uderzenie i zepchnięcie Francuzów w odmęty Dunaju. W nocy ostatnie siły Napoleona przeprawiły się na Lobau, a następnie rozebrały most łączący je z Aspern i Essling.

Klęska odwleczona

Wobec utraty drugiego mostu armia utknęła na całe trzy dni na wyspie. Bitwa zakończyła się klęską Francuzów, a w pobliskim Wiedniu bito w dzwony. Europa uwierzyła, że Napoleona można jednak pokonać. Na jesieni doszło do próby zamachu na cesarza. Młody Niemiec, Friedrich Staps, chciał zasztyletować cesarza w trakcie wojskowej parady pod pałacem Schönbrunn.

Bitwa pod Essling pokazała, że Napoleona wcale nie jest niezwyciężony (źródło: domena publiczna).

Ostatecznie Korsykańczyk uniknął zarówno utraty Wielkiej Armii, jak i własnego życia. Jeszcze przed zamachem odzyskał inicjatywę strategiczną i po zwycięskiej bitwie pod Wagram narzucił Austrii upokarzający pokój.

Na kres napoleońskiego ładu w Europie trzeba było poczekać jeszcze kilka lat. Austriacy jednak do dziś wychwalają pod niebiosa swojego herosa spod Aspern, arcyksięcia Karola, przodka żywieckiej, spolszczonej linii Habsburgów.

Bibliografia:

1. Patrick Rambaud, Bitwa, Wydawnictwo Finna, Gdańsk 2014.
2. Ian Castle, Aspern & Wagram 1809. Mighty Clash of Empires, Osprey Publishing, London 1994.
3. Robert Bielecki, Encyklopedia Wojen Napoleońskich, Wyd. Trio, Warszawa 2001.

Książkę możecie kupić w salonach Empik: