Konstantin Czernienko. Zapomniany radziecki dyktator

Czernienko został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego w lutym 1984 roku, zaraz po śmierci swojego poprzednika, Jurija Andropowa. Oficjalnie utrzymał się u steru władzy przez kolejne dwanaście miesięcy, do 10 marca 1985 roku. Czym się wsławił w tym czasie? Co go charakteryzowało? Jaką przyjął politykę?

Na każde z tym pytań można odpowiedzieć krótko: niczym, nic, żadną. I to właśnie wyróżniało zapomnianego Czernienkę! Ba, można wręcz zaryzykować twierdzenie, że był on postacią nie mniej ważną dla losów Związku Radzieckiego niż Michaił Gorbaczow.

Pierwszy sekretarz jedną nogą w grobie

Jurij Andropow. czyli poprzednik Czernienki na stanowisku sekretarza generalnego KC KPZR (źródło: wikimedia commons, domena publiczna).

Już wybór Czernienki na najwyższe stanowisko partyjne przepowiadał, jak potoczy się jego dalsza kariera. W styczniu 1984 roku w Związku Radzieckim rozegrała się istna szopka polityczna. Wprawdzie ówczesny pierwszy sekretarz, Andropow, konał na szpitalnym łóżku i był zupełnie niezdolny do rządzenia, ale… to on został jednogłośnie wybrany na kandydata na sekretarza generalnego KC KPZR i przewodniczącego radzieckiej Rady Najwyższej.

Poświęcony wyborom artykuł w dzienniku Prawda zatytułowano: „Demokracja socjalistyczna w praktyce”. I choć wcale nie był to ponury żart, to nie sposób nie przyznać racji rosyjskiemu historykowi, Rudolfowi Pichoji: trudno byłoby wymyślić bardziej antysowiecki w swojej wymowie tytuł dla tego typu publikacji.

Oczywiście Andropow bezkonkurencyjnie (dosłownie) wygrał wybory, by kilka dni później… umrzeć w poczuciu dobrze spełnionego obowiązku. W kierownictwie partyjnym nikt chyba nie zauważył jak chora i absurdalna była to sytuacja. Zamiast tego niezwłocznie powołano na pierwszego sekretarza… równie starego i schorowanego co Andropow Konstantina Czernienkę.

Konstantin Czernienko w pełnej krasie. Dzisiaj takiego betonu już nie robią!

W momencie wyboru był on nawet bardziej leciwy od swojego poprzednika (miał 73 lata), ale przecież nie o wiek chodziło. Z perspektywy radzieckiej nomenklatury miał jedną, jedyną znaczącą zaletę: reprezentował przeciwny jakimkolwiek reformom polityczny beton.

Pierwszy sekretarz, który nie rządzi

Od pierwszych dni swojego „panowania” Czernienko nie był w stanie prowadzić nawet rutynowych posiedzeń Politbiura Komitetu Centralnego, nie wspominając o wywiązywaniu się z poważniejszych obowiązków. Zdrowie nie pozwalało mu w zasadzie na nic.

Artykuł powstał na podstawie książki: Rudolf G. Pichoja, „Historia władzy w Związku Radzieckim. 1945-1991”, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.

Na różnych zebraniach sekretarza generalnego zastępował Michaił Gorbaczow, a sam Czernienko tylko dzwonił do niego z instrukcjami (zwykle ograniczającymi się do zgody na zastępowanie go). Wprawdzie na korzyść Czernienki można poczytać fakt, że zlikwidował represje z czasów swojego przeciwnika, ale wynikało to raczej z niemocy, niż jakiegoś planu działania.

Przez rok Związek Radziecki – znajdujący się w krytycznej sytuacji i na krawędzi bankructwa – wegetował w zasadzie bez przywódcy. Czernienko w okresie sprawowania rządów zajął się intensywniej chyba tylko jedną sprawą. Mianowicie… wziął udział w dyskusji nad tym czy w Związku Radzieckim panuje socjalizm rozwinięty czy dopiero rozwijający się! Rudolf Pichoja – w swojej „Historii władzy w Związku Radzieckim” – komentuje:

Te scholastyczne brednie były traktowane całkowicie serio i gruntownie rozważane. Półżywy sekretarz generalny oświadczył, że zaczął się okres wytężonej pracy zmierzającej ku „nadaniu potężnego przyspieszenia rozwojowi gospodarki narodowej”.

Wydawszy ten werdykt Czernienko mógł udać się na spoczynek – 10 marca 1985 roku umarł na niewydolność serca, czego zresztą wszyscy od dawna się spodziewali.

Czyżby, paradoksalnie, Konstantin Czernienko nie robiąc nic przygotował grunt do obalenia komunizmu dla swego następcy Michaiła Gorbaczowa? Można chyba tak powiedzieć. Na zdjęciu spotkanie Nicolae Ceaușescu i Gorbaczowa w 1985 r. (źródło: wikimedia commons, domena publiczna).

Oczywiście w rzeczywistości o żadnym przyspieszeniu nie mogło być mowy. Jeśli Związek Radziecki na początku lat 80. miał jakiekolwiek szanse, by podźwignąć się z kryzysu, to ostatecznie zaprzepaścił je podczas rocznych nie-rządów Konstantina Czernienki. Czy więc nie wypadałoby stwierdzić, że do jakiegoś stopnia to ten zapomniany dyktator obalił komunizm?

Źródło:

• Rudolf G. Pichoja, Historia władzy w Związku Radzieckim. 1945-1991, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011.