5 zaskakujących faktów o zamachu, który wywołał I wojnę światową

I. Franciszek Ferdynand wiedział, co go czeka

Następca tronu Austro-Węgier doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że podróż na Bałkany może być dla niego groźna. W przeszłości zdarzały się w Bośni i Chorwacji próby zamachów na cesarskich urzędników i na samych Habsburgów, a teraz sytuacja była szczególnie napięta.

Początkowo Franciszek Ferdynand chciał ominąć wizytę w Sarajewie, jednak gubernator wojskowy Bośni generał Oskar Potiorek usilnie go namawiał, by tego nie robił.  Urzędnik dopiął swego, ale arcyksiążę przygotowywał się do wyjazdu tak, jakby kierowała nim znacznie więcej niż tylko przeczucie.

Czy ofiara zamachu wiedziała co ją czeka?

Jeszcze przed opuszczeniem Austrii wziął na bok swojego zaufanego, niejakiego Janaczka. Wręczył mu w prezencie złoty zegarek (podziękowanie za wierną służbę?) i na wszelki wypadek dał na przechowanie klucze do swojego biurka w wiedeńskim Belwederze. Ponadto poprosił by Janaczek zaopiekował się jego dziećmi, jeśli jego samego spotka najgorsze.

II. Serbski rząd od dawna posiadał informacje o planowanym zamachu

Na długo przed przyjazdem pary arcyksiążęcej do Bośni serbskie władze wiedziały o grożącym jej niebezpieczeństwie. Premier Nikola Pašić miał na swoim biurku raport, który szczegółowo wyliczał postępy spiskowców. Znane były ich nazwiska, wiadomo było także, w co są uzbrojeni. Z raportu wynikało, że zamachowców wyszkolił i wspiera serbski wywiad.

Pašić zdając sobie sprawę, że próba zabójstwa  arcyksięcia może być dla Franciszka Józefa doskonałym casus belli do ataku na dużo słabszą Serbię, próbował delikatnie ostrzec Wiedeń. Osoba do której zwrócił się przez pośrednika nie przekazała jednak sprawy dalej.

Nikola Pašić. Serbski premier, który bezskutecznie próbował zatrzymać klocki domina prowadzące do światowej pożogi.

III. Gavrilo Princip więcej niż raz próbował zabić arcyksięcia

Kiedy 25 czerwca 1914 roku Franciszek Ferdynand i jego żona Zofia wyruszyli na krótką wycieczkę po Sarajewie, witano ich kwiatami i powiewającymi flagami. Ludzie cieszyli się, że arcyksiążę wraz z żoną odwiedza ich miasto.

Gdy para udała się na słynny miejscowy bazar, nie była pilnowana przez miejscowych policjantów. Franciszek Ferdynand i Zofia przechadzali się spokojnie i robili zakupy. Tymczasem w rozentuzjazmowanym tłumie czaił się skupiony młody człowiek. Serbski student, Gavrilo Princip, zaciskał kurczowo palce na zimnym pistolecie, nie zdecydował się jednak strzelić do znienawidzonego Habsburga.

Prawdopodobnie nie chciał ryzykować zranienia entuzjastycznie przyjmowanej księżnej Zofii. Trzy dni później nie miał już skrupułów.

IV. Były dwa zrealizowane zamachy

W dniu swojej śmierci arcyksiążę wraz z małżonką przemierzali Sarajewo po raz drugi, jadąc w odkrytym samochodzie i machając do tłumów. Nie wiedzieli, że na trasie przejazdu rozlokowało się łącznie siedmiu zamachowców Czarnej Ręki. Część z nich nie miała możliwości oddania strzału, część się nie odważyła. Nedeljko Čabrinović zaatakował.

Wyjął z kieszeni granat, uderzył spłonką w latarnię i rzucił, celując we Franciszka Ferdynanda. Kierowca zobaczył lecący w kierunku samochodu dymiący przedmiot i przyspieszył, chcąc umknąć. Granat odbił się od pojazdu i wybuchł na ulicy, raniąc dwudziestu gapiów i kilka osób ze świty.

Tym razem arcyksięciu nic się nie stało. A Čabrinović? Połknął kapsułkę z cyjankiem i wrzeszczał Jestem serbskim bohaterem! Cyjanek nie zadziałał, zamachowiec został aresztowany.

V. Arcyksiążę zginął przez zadufanego w sobie urzędnika

Franciszek Ferdynand teraz już koniecznie chciał wracać do Wiednia. Usłyszawszy o tym wspomniany generał Potiorek strasznie się oburzył. Jego zdaniem było to absolutnie wykluczone. Uważał, że rezygnacja z odwiedzin i zjedzenia kolacji w jego oficjalnej rezydencji podkopie jego autorytet w oczach mieszkańców miasta. Do tego nie miał zamiaru dopuścić.  Tak długo maglował arcyksięcia, aż ten dla świętego spokoju uległ.

Oskar Potiorek. To przez niego zginął arcyksiążę!

Nazajutrz, po pierwszej próbie zamachu, Franciszek Ferdynand powiedział generałowi: Wiedziałem, że do czegoś takiego dojdzie. Po kolejnych punktach programu arcyksiążę chciał odwiedzić w szpitalu rannego w wybuchu oficera.

Mimo zamachu na życie następcy tronu, Potiorek odmówił obstawienia miasta żołnierzami i zapewniał, że Habsburgowi nic nie grozi. W dodatku kłamał, mówiąc, że najkrótsza droga do szpitala wiedzie dokładnie tą samą trasą, którą dostojnicy przyjechali. Kawalkada samochodów ruszyła w drogę powrotną zatłoczonymi uliczkami.

Kiedy Gavrilo Princip rozpoznał arcyksięcia, nie mógł uwierzyć w swoje szczęście. Tym razem już się nie zawahał.

Źródło:

Ciekawostki to kwintesencja naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 3 minuty, oparta na pojedynczych źródłach. Ten konkretny materiał powstał w oparciu o:

• Greg King, Sue Woolmans, Zabić arcyksięcia, Znak Literanova 2014.