Największy zabójca w historii. Jego ofiarą padły setki milionów ludzi

Oto seryjny zabójca, któremu nikt nigdy nie zrobi zdjęcia ani portretu pamięciowego. Choć nie da się go zobaczyć, jego działania potrafią siać ogromne spustoszenie.

Wszyscy znamy głód, jesteśmy do niego przyzwyczajeni, czujemy go dwa, trzy razy dziennie – pisze argentyński dziennikarz Martín Caparrós, autor wydanej w Polsce książki „Głód”. A równocześnie dla większości z nas nic nie jest równie odległe jak głód – prawdziwy – dodaje.

XIX-wieczny rysunek przedstawiający skutki głodu w średniowiecznej Europie (źródło: domena publiczna).

To niewinne z pozoru uczucie, jak przekonuje Caparrós, jest niezwykle groźne, gdy nie jesteśmy w stanie zaspokoić go przez dłuższy czas. To właśnie ten „prawdziwy głód” na przestrzeni wieków pozbawił życia setki milionów ludzi. Choć klęsk głodu nie sposób wartościować, niektóre zapisały się w historii szczególnie tragicznie.

Broń skuteczniejsza od miecza

Oszalały z wściekłości król asyryjski Sennacheryb miał dość ciągłych buntów. Postanowił surowo rozprawić się z niepokornymi poddanymi. Jedna z największych rzezi antyku – wybicie mieszkańców Babilonu – dokonała się dzięki zagłodzeniu obrońców miasta.

Płaskorzeźba przedstawiająca króla Sennacheryba na czele swoich wojsk (źródło: domena publiczna).

W roku 689 przed Chrystusem, po długotrwałym oblężeniu, wojska asyryjskie przekroczyły wreszcie bramy Babilonu. Na ulicach piętrzyły się stosy ciał, których od dawna nikt już nie grzebał. Pozostali przy życiu mieszkańcy jęczeli z bólu i przerażenia. Niewielu było jednak w stanie uciekać. Wycieńczeni i półżywi obrońcy mogli tylko czekać, aż dobiją ich miecze wroga.

Asyryjczycy nie mieli litości, zabijając każdego bez wyjątku oraz niszcząc wszystko na swojej drodze. Liczba ofiar tej krwawej łaźni nie jest znana. Wiadomo jednak, że w tym czasie w Babilonie mieszkało około dwustu tysięcy ludzi. Sam Sennacheryb stwierdził:

Zaatakowałem je [miasto Babilon] jak huragan i powaliłem niczym burza… Nie oszczędziłem jego mieszkańców, ani starych, ani młodych; ich zwłokami pokryłem jego ulice. (…) Zniszczyłem Babilon bardziej niż to uczynił potop.

Czterdzieści lat od tych wydarzeń Babilon znów stał się celem ataku. Tym razem asyryjski król Aszurbanipal uderzył na miasto bronione przez jego brata Szamasz-szuma-ukina. W czasie czteroletniego oblężenia mieszkańcy chwytali się każdej możliwości przetrwania.

W ostatnim roku, w którym wojska Aszurbanipala otaczały miasto, sytuacja była tak beznadziejna, że w akcie desperacji zaczęto żywić się mięsem poległych współbraci. Plagi największego mordercy w dziejach miały w następnych epokach prowadzić do wielu podobnych zachowań.

Kat Europy

Na początku XIV wieku boleśnie przekonała się o tym ludność niemal całej Europy. Zaczęło się od złej pogody. Jesienią 1314 roku ulewne deszcze sprawiły, że europejskie plony tonęły w kałużach. Potem nastał czas ostrych zim. W 1315 roku głodował już cały kontynent.

W latach 1315-1317 klęska głodu kosztowała życie aż sześć milionów Europejczyków! Powyżej ilustracja z „Biblia Pauperum”, na której przedstawiono śmierć oraz głód (źródło: domena publiczna).

Plaga ustąpiła po dwóch latach, ale skala tragedii była trudna do wyobrażenia, a jej skutki Europa odczuwała jeszcze przez dziesięciolecia. Nie ma się zresztą czemu dziwić, w krótkim czasie zmarło bowiem około sześciu milionów ludzi, czyli blisko dziesięć procent ówczesnych Europejczyków!

W obliczu masowej śmierci wiara i Kościół przeżywały poważny kryzys. Kanibalizm stał się codziennością. Ludożercy nie zawsze czekali przy tym na zgon towarzyszy niedoli. W każdej chwili można było zostać „obiadem” czyhającego w zaułku sąsiada lub oszalałego z głodu członka rodziny. Śmierć czaiła się dosłownie wszędzie.

Nic dziwnego, że z ambon krzyczano wtedy o upadku ludzkości. Zaistniałą sytuację interpretowano zwykle jako karę za grzechy. Gdy Bóg zobaczył, że świat jest zbyt wyniosły, zesłał głód na ziemię – pisał jeden ze świadków tych wydarzeń.

Głód zrodzony w ogniu

Przełom XVI i XVII wieku był początkiem kolejnej tragedii na ogromną skalę. W 1600 roku na peruwiańskiej wyżynie miała miejsce silna erupcja wulkanu Huaynaputina. Wyrzucone do atmosfery pyły zanieczyściły powietrze, co doprowadziło do nastania tak zwanej zimy wulkanicznej. Obniżenie temperatury spowodowało zatrzymanie wegetacji roślin. Skutki były odczuwalne na drugim końcu świata. Dosłownie.

W latach 1601-1603 w samej tylko Moskwie z powodu głodu zmarło sto tysięcy ludzi. Powyżej XIX-wieczna ilustracja, przedstawiająca dantejskie sceny rozgrywające się w stolicy Rosji.

Zmiany najdotkliwiej uderzyły w ludność Rosji. W kraju carów rozgrywały się iście dantejskie sceny. Po Moskwie zaczęły krążyć przerażające pogłoski, że na targach można kupić specjalne pierożki nadziewane mięsem… niemowląt i małoletnich dzieci. Skala dzieciobójstwa osiągnęła tak zatrważające rozmiary, że stało się ono zjawiskiem w pełni akceptowalnym społecznie.

Niektóre szacunki mówią, że w latach 1601-1603 zmarły blisko dwa miliony Rosjan, co stanowiło jedną trzecią mieszkańców kraju! W samej tylko Moskwie było to ponad sto tysięcy ludzi.

Morderca Irlandii

Kolejny naród, który doświadczył zabójczej klęski głodu, to Irlandczycy. Gehenna rozpoczęła się w 1845 roku i trwała przez następne cztery lata. Przyczynę tragedii stanowiła zaraza ziemniaczana, niszcząca na masową skalę uprawy rośliny, będącej podstawą jadłospisu miejscowej ludności.

Zaraza ziemniaczana dla ludności ubogiej Irlandii była właściwie wyrokiem śmierci (źródło: domena publiczna).

Najbardziej szokująca w tym wszystkim była postawa niektórych członków brytyjskiego rządu. Panowało przekonanie, że Irlandia jest i tak przeludniona, głód zaś stanowi karę za nieustanne buntowanie się przeciwko królowej Wiktorii.

Charles Edward Trevelyan, asystent sekretarza skarbu odpowiedzialny za koordynację rządowej pomocy dla Irlandii, takimi oto słowami skwitował tę tragedię: Wyrokiem Boga spadła ta katastrofa na Irlandczyków po to, by dać im lekcję. Dlatego też katastrofie owej nie należy zbytnio przeciwdziałać.

W wyniku plagi zmarło przynajmniej milion ludzi, co stanowiło jakieś dziesięć procent ówczesnej populacji. Drugie tyle opuściło wyspę. Tragedia, która spotkała Irlandczyków, bledła jednak w zestawieniu z głodem, który był dziełem totalitarnych dyktatorów.

Klęska głodu z lat 1845-1849 kosztowała życie około miliona Irlandczyków, drugie tyle musiało opuścić wyspę, emigrując głównie do Stanów Zjednoczonych (źródło: domena publiczna).

Zaplanowane ludobójstwo?

Józef Stalin bardziej czynem aniżeli słowem zamierzał wprowadzać komunistyczny porządek. Państwo potrzebowało setek tysięcy ton żywności. Nie po to, by rozsądnie ją dystrybuować, ale po to, by ją eksportować. Masowa kolektywizacja miała pozwolić czerwonemu carowi na osiągnięcie tego celu.

Planując reformę rolnictwa dyktator zdawał sobie sprawę, że obowiązkowe kontyngenty dostaw żywności przekroczą możliwości produkcyjne wsi. Aby spełnić normy, trzeba było odebrać ludziom środki zapewniające im egzystencję.

Wprowadzono surowe kary – za zerwanie pięciu kłosów zboża groziło dziesięć lat łagru. Na efekty takiej polityki nie trzeba było długo czekać. Według różnych szacunków Wielki Głód na Ukrainie pochłonął w latach 1932-1933 od ponad trzech do nawet siedmiu milionów ludzkich istnień.

Cyniczna polityka Stalina pochłonęła życie milionów mieszkańców sowieckiej Ukrainy (źródło: domena publiczna).

Nadija Tokarenko ze wsi Czupachiwka w obwodzie charkowskim tak wspomina grozę tamtych dni:

We wsi utworzyli coś w rodzaju sierocińca. Dzieci były opuchnięte, całe w ranach, w strupach, ciała ich pękały.(…) Pewnego razu dzieci nagle zamilkły, odwróciliśmy się żeby zobaczyć co się dzieje, a one najmniejszego Petkę jedzą. Strupy na nim wyrywają i jedzą. Zabraliśmy dziecko od głodnych gęb i płakaliśmy.

Świadek z obwodu żytomierskiego wspomina z kolei procedurę wywożenia zwłok z wiosek, które były następnie składane w zbiorowych jamach. Za każdego zabranego trupa dawano im chleb oraz butelkę wódki (dziennie). (…) Były przypadki gdy zabierali jeszcze żywych, żeby jutro znów nie przyjeżdżać do tego samego miejsca – relacjonował.

Mao głodzi Chiny

Kolejny komunistyczny przywódca jest przykładem na to, jak nieprzemyślane decyzje jednego człowieka mogą przyczynić się do dramatu setek milionów ludzi. W 1958 roku Mao Zedong zaczął wprowadzać w życie program określony mianem Wielkiego Skoku.

Dyktator był przekonany, że nowe założenia uczynią z Chin gospodarczą potęgę. W rzeczywistości sprowadziły na naród jedną z największych katastrof w dziejach. Chłopi mieli być odtąd skupieni w wielkich komunach ludowych. Praktyki forsowane przez Mao sprawiły, że szybko zaczęło brakować pokarmu. Chińczycy żywili się zupą z trawy, zmielonymi łodygami, czy plewami zbóż.

Szalone pomysły Mao Zedonga doprowadziły do śmierci głodowej dziesiątek milionów ludzi. Na ilustracji portret chińskiego dyktatora autorstwa Zhang Zhenshi.

Głód spowodowany przez politykę Mao mógł w ciągu czterech lat pochłonąć nawet ponad czterdziestu milionów ludzi. Niektóre szacunki są jeszcze bardziej zatrważające – część historyków mówi bowiem o sześćdziesięciu milionach. Wyliczenia te są zbliżone do niektórych danych dotyczących łącznej liczby ofiar II wojny światowej.

Głód współcześnie

W XXI wieku głód wciąż zabija w sposób seryjny. Największe klęski dotykają Niger i Sudan Południowy. Na całym świecie głoduje obecnie ponad 795 milionów ludzi. Codziennie z powodu braku pożywienia umiera 25 tysięcy osób, co w skali roku daje ponad 9 milionów zgonów.

Jak przekonuje w swojej książce Martín Caparrós fakt, że co roku dziesiątki milionów mężczyzn, kobiet i dzieci umierają z głodu, jest skandalem naszego stulecia. Dziennikarz zauważa również, że dziś nie ma w zasadzie powodów, by ludzie głodowali. Tym bardziej, że w obecnym stanie rozwoju rolnictwo światowe zdolne byłoby wyżywić bez problemu dwanaście miliardów ludzi. To prawdziwy paradoks naszych czasów.

Bibliografia:

1. Judith M. Bennett, Warren Hollister, Medieval Europe: A Short History, New York 2006.
2. Piotr Biziuk, Babilon 729-648 p.n.e., Warszawa 2005.
3. Martín Caparrós, Głód, przekł. Marta Szafrańska-Brandt, Kraków 2016.
4. Stanisław Grzybowski, Historia Irlandii, Wrocław 1977.
5. Robert Kuśnierz,Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929–1933), Toruń 2005.
6. Sid Perkins, Disaster goes global: The eruption in 1600 of a seemingly quiet volcano in peru changed global climate and triggered famine as far away as Russia, “Science News”, tom 174, nr 5, 30 sierpnia 2008
7. Jakub Polit, Chiny. Warszawa 2004.
8. Symonye and Covetise, or On the Evil Times of Edward II, (w:) Medieval English Political Writing, redakcja James M. Dean, Kalamazoo 1996.
9. Wielki Głód na Ukrainie 1932-1933. Multimedialna wystawa IPN [dostęp: 28.03.2016].