Słowa „Jaki znak twój? Orzeł Biały!” znają wszyscy. Ale nie wszyscy wiedzą, skąd wzięło się godło Polski. Jego losy były równie zawiłe, co nasza historia.
Gdzie powinniśmy doszukiwać się początków polskiego godła? Czy już w czasach legendarnych? Szereg kronikarzy wskazuje, że w zamierzchłej przeszłości żył niejaki Lech, który założył Gniezno w miejscu, gdzie ujrzał orle gniazdo. W „De origine et rebus gestis Polonorum libri XXX” Marcina Kromera czytamy: „Stądże herb […] obrawszy Lech sobie, namiestnikom go swym, książętom i królom polskim zostawił, Orła Białego rozpiętymi skrzydłami w górę wyniesionego”. Z tą wersją są jednak dwa problemy. Po pierwsze, Lech zapewne nie istniał. Po drugie, nawet jeżeli istniał, to żył w czasach, kiedy nie istniało jeszcze formalnie coś takiego jak godło czy herb. A zatem nie mógł go „obrać” i zostawić polskim królom.
fot.domena publicznaLech z braćmi przy gnieździe orła.
Gdzie zatem znajdziemy orła po raz pierwszy w udokumentowanej historii? Niektórzy twierdzą, że za czasów Bolesława Chrobrego, a nadać mu go miał sam cesarz Otton III. Jest to jednak wątpliwe. Na dodatek trudno jednoznacznie stwierdzić, co dokładnie przedstawia denar naszego pierwszego króla. Niewątpliwie jest to jakiś ptak, ale wcale niekoniecznie orzeł. Pojawiają się głosy, że mógł to być… paw królewski!
Od Piastów do Jagiellonów
Orła jako swojego herbu używało kilku książąt dzielnicowych, m.in. Leszek Biały, Kazimierz Opolczyk czy Henryk Pobożny. Jednak często ze śmiercią władcy znikał i jego orzeł. Na dobre „rozgościł się” wśród polskich symboli narodowych dopiero pod koniec XIII wieku. 26 czerwca 1295 roku odbyła się koronacja Przemysła II, na którego pieczęci majestatycznej znalazł się właśnie orzeł w tarczy. Sama pieczęć miała dwie strony. Na awersie był wizerunek Przemysła II z całym zestawem insygniów królewskich: koroną, berłem i jabłkiem, na rewersie – Orzeł Piastowski. Znalazł się na niej również napis: „Pieczęć Przemysła z Bożej łaski króla Polaków i księcia Pomorza / Sam Bóg przywrócił Polakom zwycięskie znaki”. Aczkolwiek nie o orła tutaj chodziło.
fot.domena publiczna (2)Pieczęć majestatyczna Przemysła II na awersie miała jego wizerunek, na rewersie – Orła Piastowskiego.
Następca Przemysła, Wacław II, również „honorował” orła białego jako swoisty znak państwa polskiego. Taki stan rzeczy trwał zresztą za panowania Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego, Andegawenów czy pierwszych Jagiellonów. Zresztą dla tych ostatnich orzeł nabrał zupełnie nowego znaczenia – został ich herbem dynastycznym.
Historyczne zmiany
W kolejnych dziesięcioleciach stopniowo herb ulegał przeobrażeniom przez coraz ściślejsze związki Polski i Litwy. W końcu nadszedł rok 1569 i unia lubelska. Oba kraje stały się jednością. Musiało to znaleźć odzwierciedlenie w herbie/godle państwowym. Do Orła Białego dołączyła zatem litewska Pogoń. Do tego za czasów Zygmunta Starego na herbie pojawił się monogram „S” – od Sigismundus.
fot.Workshop of Jan van Tieghem/domena publicznaArras z herbami Polski i Litwy oraz postacią Cerery.
Ale nie był to koniec zmian wymuszonych historią. Oto nastał czas królów elekcyjnych, którzy wykorzystywali herb państwowy do swego rodzaju… autopromocji, nakładając na niego tarczę sercową z ich herbem rodowym. Moda ta utrzymała się aż do panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.
fot.Лобачев Владимир / CC BY-SA 3.0Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów po unii lubelskiej 1569
fot.Avalokitesvara / CC BY-SA 3.0Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów za panowania Jana III Sobieskiego
fot.Popik / CC BY-SA 4.0Herb Korony czasów stanisławowskich – orzeł biały w koronie z insygniami w szponach
Czytaj też: Ile zwrotek liczył oryginalny hymn polski?
Orzeł Biały pod zaborami
W okresie zaborów, gdy nasz kraj zniknął z map Europy, Orzeł Biały również musiał zniknąć. Powracał jednak, kiedy pojawiały się jakieś namiastki lub szczątkowe formy państwowości polskiej. I tak np. wraz z herbem saksońskim „pokazał się” za czasów Księstwa Warszawskiego. Widniał też w godłach Królestwa Polskiego (w granicach Rosji) oraz Wielkiego Księstwa Poznańskiego (w granicach Prus), ale w obu przypadkach został „zdegradowany”. Umieszczano go bowiem na piersiach znacznie większych czarnych orłów zaborców. Jedynym wyjątkiem z tamtych czasów było Wolne Miasto Kraków, w przypadku którego Orzeł Biały widniał po prostu jako element herbu.
fot.Popik / CC BY-SA 4.0Herb Księstwa Warszawskiego (1807–1815)
fot.Bernhard Karl von Koehne/domena publicznaHerb Królestwa Polskiego.
W czasie powstania listopadowego posługiwano się dwudzielną tarczą z Orłem Białym oraz Pogonią, nad którymi widniała korona. Nieco inaczej wyglądał herb z czasów powstania styczniowego. Został on wprowadzony 10 maja 1863 roku decyzją Rządu Narodowego i przedstawiał nie tylko Orła Białego i Pogoń, ale i Michała Archanioła jako symbol Rusi, o której wolność powstańcy również mieli walczyć.
fot.Ziegenpl / wikipediaOrzeł w czasie powstania listopadowego (1831–1832)
fot. Ziegenpl / wikiepdiaHerb Rzeczypospolitej Trojga Narodów w czasie powstania styczniowego (1863–1864)
Czytaj też: Czy polskie powstania narodowe miały jakikolwiek sens?
Bez korony
W końcu odzyskaliśmy niepodległość. Nadszedł czas, aby Orzeł Biały odzyskał należne mu miejsce. 1 sierpnia 1919 roku na mocy ustawy przyjęto wzór nowego godła/herbu, na którym znalazł się orzeł ze złotą zamkniętą koroną. Osiem lat później opracowany został nowy projekt, który – z niewielkimi zmianami – znamy do dzisiaj. Jego autorem był profesor Zygmunt Kamiński z Politechniki Warszawskiej. Jako godło państwowe nowy orzeł (już z otwartą koroną) został wprowadzony na mocy rozporządzenia prezydenta z 13 grudnia 1927 roku.
fot.Ziegenpl / wikipediaHerb Polski z lat 1919–1927
fot.domena publiczna
Herb PRL wprowadzony dekretem z dnia 7 grudnia 1955 roku.
Kolejna formalna modyfikacja miała miejsce już po II wojnie światowej. W 1947 roku ogłoszono konkurs na projekt godła Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, ale prac nie wzięto pod uwagę (podobnie było w 1919 roku). Na mocy Dekretu Rady Państwa z 7 grudnia 1955 roku orła pozbawiono korony. Zniknęła również złota obwódka tarczy herbowej. Nawiasem mówiąc, to wtedy właśnie użyto sformułowania „godło”, które towarzyszy nam po dziś dzień. Koronę Orzeł Biały odzyskał dopiero w 1989 roku dzięki Ustawie o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. I oby już nic nigdy mu nie zagroziło…
fot.Mareklug / wikiepdiaObecna wersja Godła zgodna z ustawą z 22 lutego 1990 roku. Widoczne są znaczne modyfikacje autorstwa Andrzeja Heidricha w porównaniu do orła przedwojennego, którego stworzył Zygmunt Kamiński
Bibliografia
- K. Churska-Wołoszczak, P. Wiejak, Polskie symbole narodowe, Instytut Pamięci Narodowej, dostęp: 12.11.2024.
- R. Grabowski, Polskie symbole narodowe i państwowe. Geneza, ewolucja, stan prawny, „Przegląd Prawa i Administracji”, tom LXXXVII/2011.
- P. Ł. Krajewski, Dziesięć wieków ewolucji czyli historia polskiego herbu, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego /Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, Trzcianka 2023.
- Orzeł Polski, Muzeum Okręgowe w Białymstoku, Białystok 1979.
Il. otwierająca tekst: Jan Matejko/domena publiczna; Zygmunt Kamiński/domena publiczna
KOMENTARZE (6)
„…ołtarz Zeusa Likajosa miał znajdować się na szczycie góry, skąd można było obejrzeć większość Peloponezu. Przed ołtarzem po wschodniej stronie stały dwa filary, na których znajdowały się złocone ORŁY.” (Polskie Radio 24 2008)
…
Wg jednych to z Grecji przyszedł orzeł jako znak „totemiczny” bezpośrednio do pra-Słowian, wg innych dopiero za pośrednictwem – od Awarów, do już Słowian. Oczywiście orzeł grecki dotarł także jako atrybut Zeusa – Jowisza, do Rzymu i stąd do herbów większości krajów zachodnioeuropejskich, ale chyba nie – tą (germańską) drogą – do nas…
Inni uważają go bowiem za pre-idoeuropejski znak władzy, herb „od zarania wieków” królewski (z tutaj „wyłącznością” – no bo niezależny i najwyższy – jak władca), taki – jak i lwy, czy gryfy – będący pochodzenia… presemickiego.
Żydowskie motywy orłów i gryfów symbolicznie wyrażałyby bowiem także sferę niebiańskości, a władza królewska od zawsze, nie tylko w wierzeniach praindoeuropejskich, ale zwłaszcza indoirańskich, miała pochodzić od boga, bogów… Stąd orzeł był i głównym sarmackim symbolem (od-) boskiej władzy.
Najprawdopodobniej zatem polski BIAŁY orzeł miał głęboko rodzime, po-indoeuropejskie tradycje i to właśnie ten jego biały kolor, mógł być tym najbardziej typowym śladem po tej ww. najstarszej, czysto słowiańskiej tradycji (czerwony kolor tła herbu ustalił się znacznie później).
„Odkurzony”, wzmocniony symbolicznie i kulturowo, zapewne przez kontakty z „cywilizacją” (post)łacińską, pod wpływem wcześniejszych stylizacji sarmacko, semicko, hellenistyczno-rzymskich, ukształtował swój ostateczny, wczesnośredniowieczny wizerunek heraldyczny.
Pierwsi Grecy to Helenowie. Helenowie natomiast byli blondynami o jasnych oczach. Część przodków Polaków dotarło nad Bałtyk ze starożytnej Grecji i kilku innych podbijanych przez semitów południowych cywilizacji. Blondynami byli Etruskowie, Helenowie, pierwsi Chaldejczycy, Elamici. Kroniki wspominają o blond włosych pierwszych faraonach.
Hmm niewielkie zmiany, zamiast krzyża w koronie w skrzydłach orła znalazła miejsce żydowsko-masońsko-bolszewicka pięcioramienna gwiazda Salomona. Ówczesny prymas Hlond bezskutecznie protestował. Podobnie jest z hymnem ten też jest pieśnią masońską – Dąbrowski Wybicki Napoleon wszyscy byli masonami.
To orzeł Piastów wrocławskich był masoński przed powstaniem masonerii? Co Mazurek Dąbrowskiego pod względem treści ma wspólnego z wolnomularstwem?
W heraldyce otwarta korona symbolizuje poddaństwo -> bycie wasalem. Resztę dośpiewajcie sobie sami :)
Lech nie istniał. Dlaczego w niektórych krajach na Polaków do dzisiaj mówią Lach, Lachy, Lech?
Skąd na południu Niemiec miejscowości Lech, Lach, oraz Rzeka Lech?
W kronice Prokosza jest wszystko opisane. Kronika, która została całkowicie zniszczona i zachował się jedyny egzemplaż znaleziony na targu.
Bardzo interesujące jak Niemcy (NIE MIEĆ), zatuszowali naszą historię i zapisali w podręcznikach podczas rozbiorów Polski, że Słowianie w Europie są od V wieku.