fot.domena publicznaKazimierz Wielki na obrazie Leopolda Löfflera.
Kazimierz III Wielki (1310-1370) – król Polski z dynastii Piastów, syn Władysława Łokietka i Jadwigi Kaliskiej. Urodził się jako prawdopodobnie ostatnie dziecko tej pary. W młodości ciężko chorował. Nie odebrał też szerszego wykształcenia, a rodzice późno zaczęli go wdrażać w kulisy polityki. Istnieją nawet źródła sugerujące, iż był jednym z bardzo nielicznych na polskim tronie władców-analfabetów. W 1331 roku, być może na polecenie ojca, uciekł z pola toczonej z Krzyżakami bitwy pod Płowcami.
Po śmierci Władysława Łokietka w 1333 roku koronowany na nowego polskiego króla. Uporządkował relacje z Czechami, roszczącymi sobie prawa do polskiego tronu oraz z Krzyżakami, z którymi jego ojciec prowadził długie i w większości kończone niepowodzeniem boje. Z sukcesem wyprowadził kraj z izolacji, zdzierając z Polski łatkę państwa sezonowego. Z pomocą Węgrów, a zwłaszcza swojej siostry, królowej Elżbiety Łokietkówny, dokonał stopniowej ekspansji w kierunku Rusi Czerwonej, która pozwoliła radykalnie wzmocnić i wzbogacić państwo. Usiłował też unormować kontakty z pogańską Litwą i w tym celu poślubił księżniczkę Aldonę Annę Giedyminównę. Zawarty sojusz okazał się jednak nietrwały i szkodliwy wizerunkowo.
Sławny z uwagi na kodyfikację prawa, ufundowanie uniwersytetu w Krakowie i wielką akcję budowlaną, wspominaną w znanym powiedzeniu: „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Określano go również mianem „króla chłopów”. Na sylwetce Kazimierza Wielkiego ciążą też jednak niejasne czy wręcz haniebne epizody: domniemany gwałt na węgierskie arystokratce Klarze Zach, uwięzienie i przegnanie drugiej żony Adelajdy Heskiej, nielegalny ślub z czeską mieszczką i agentką wrogiego mocarstwa Krystyną Rokiczaną czy wreszcie wielokrotna bigamia, o którą toczyły się długie i burzliwe procesy przed sądami papieskimi.
Kronikarz Jan Długosz zarzucał Kazimierzowi rozpustne i rozpasane życie, utrzymywanie prywatnych domów publicznych, a nawet morderstwo księdza, który śmiał skrytykować monarsze obyczaje. Władca zmarł na skutek rany odniesionej na polowaniu. Mianem „wielkiego” zaczęto go określać na przełomie XV i XVI wieku.
