Grabież ZSRR po 1945 roku

W Jałcie Roosevelt i Churchill zgodzili się na żądania Rosjan domagających się reparacji wojennych w kwocie 10 miliardów dolarów, które Niemcy mieli uiścić w gotówce, naturze i pracy niewolniczej. Po ograbieniu Reichsbanku z gotówki i pozyskaniu prawie dwóch milionów niemieckich robotników przymusowych Stalin zażądał teraz swojego udziału w niemieckiej własności handlowej i przemysłowej. Wyposażenie przemysłowe zagrabione z niemieckich fabryk i wywiezione do ZSRR w ciągu półtora roku, jaki upłynął od Dnia Zwycięstwa, zostało oszacowane na kwotę 10 369 000 000 marek (4 120 000 000 dolarów, czyli prawie pół biliona dzisiejszych dolarów).

Bataliony i brygady szabrownicze

Tę największą w historii zorganizowaną operację grabieży nadzorowała „armia szabrowników” funkcjonująca w strukturach Armii Czerwonej od stycznia 1943 r., kiedy to Stalin utworzył 15 „batalionów szabrowniczych”, każdy po 500 ludzi, oraz „brygady szabrownicze”, każda po 2500 ludzi, składające się z 5 batalionów. W kwietniu 1943 r. zostały one podporządkowane Ludowemu Komisariatowi Obrony, który nadzorował 6 „batalionów szabrowniczych”, liczących łącznie 15 000 żołnierzy, oraz 39 „samodzielnych batalionów szabrowniczych”, liczących łącznie 19 500 żołnierzy.

fot.RIA Novosti archive, Alpert / CC-BY-SA 3.0

Największą w historii zorganizowaną operację grabieży nadzorowała „armia szabrowników” funkcjonująca w strukturach Armii Czerwonej od stycznia 1943 r. (zdj. poglądowe).

W 1945 r. jednostki szabrownicze Armii Czerwonej dysponowały pięcioma pełnymi składami kolejowymi przeznaczonymi wyłącznie do przewożenia łupów do ZSRR, a także kilkudziesięcioma ciężkimi traktorami, holownikami i różnorodnymi dźwigami (wiele Rosjanie otrzymali od Amerykanów w ramach Lend-Lease). W lutym 1945 r. do oddziałów szabrowniczych przydzielono dodatkowo 80 000 ludzi podzielonych na 500-osobowe bataliony pracy przymusowej, a także samochody osobowe i ciężarówki (z Lend-Lease).

Aby ułatwić pozyskiwanie specjalistycznego sprzętu, chemikaliów, poufnych materiałów, planów i własności intelektualnej, co wymagało bardziej skomplikowanych zabiegów, bataliony szabrownicze po Dniu Zwycięstwa zostały wzmocnione 432 radzieckimi inżynierami, 184 technikami, 206 majstrami budowlanymi i 1092 wykwalifikowanymi robotnikami.

Grabież błyskawiczna

Wobec takiej skali przygotowań organizacyjnych nie jest zaskoczeniem, że bataliony szabrownicze Stalina były w stanie do końca 1946 r. wywieźć z Niemiec 4 150 000 ton własności przemysłowej, handlowej, artystycznej i naukowej w 519 000 wagonów kolejowych – operacja ta przyniosła Stalinowie ostatecznie 9 991 000 ton dóbr przemysłowych. Nie chcąc się narażać na protesty aliantów, Stalin rozkazał szabrownikom, aby od razu w początkowej fazie grabieżczej operacji zabrali tyle, ile się da. Do 2 sierpnia 1945 r., czyli w ciągu niecałych dwóch miesięcy od oficjalnego zakończenia wojny w Europie, prawie połowa z 4 680 000 ton wojennych łupów zagrabionych w Niemczech przez Rosjan wjechała już do Związku Radzieckiego.

Lista dóbr wysłanych po 1945 r. koleją i transportem drogowym z Niemiec do Rosji wykazuje interesujące podobieństwo do tych wysyłanych do ZSRR w ramach Lend-Lease w latach 1941–1945, z tą różnicą, że w przypadku dóbr zagrabionych w Niemczech Rosjanie musieli płacić za transport, który Amerykanie, dostarczając swoje towary, zapewniali im za darmo.

fot.mat. pras.

Tekst stanowi fragment książki Seana McMeekina „Wojna Stalina” (Znak Horyzont 2024).

Stalin rościł sobie prawo do wielu rodzajów dóbr przemysłowych w Niemczech, podobnych do tych, które zamawiał u Amerykanów, takich jak gotowe wyroby stalowe, zwłaszcza szyny i tabor kolejowy (260 024 tony), metale nieżelazne, z aluminium i cynkiem włącznie (49 600 ton).

Do listopada 1946 r. zagarnięte przez szabrowników Stalina mienie niemieckie obejmowało: 3024 kompletne fabryki, 1323 lokomotywy, 20 432 różnego rodzaju „urządzenia dźwigowe” (w tym 5500 dźwigów przemysłowych), 394 754 obrabiarki, 4667 odlewni, centrale telefoniczne, kable, druty, gruszki Bessemera do wytopu stali (konstrukcja Siemensa-Martina), koksownie, silniki wysokoprężne i prądnice, silniki elektryczne i generatory, piece i turbiny wodne, fabryki chemiczne i włókiennicze, drukarnie i samochody osobowe.

Czytaj też: „Krew płynęła strumieniami, a części ciał latały w powietrzu” – cofający się przed Niemcami enkawudziści urządzili rzeź Polakom

Supermocarstwo zbudowane na kradzieży

Rosjanie łupili nie tylko Niemców. Ludzie Stalina plądrowali także Polskę (z wyłączeniem terytorium anektowanego przez ZSRR), wywożąc z niej 211 500 wagonów kolejowych wypełnionych łupami, z  Austrii wysłali 31 200 wagonów, z  Węgier 2800 wagonów i  6500 wagonów z Czechosłowacji. Podobnie jak w Niemczech, także w tych krajach ich łupem padało wszystko, od żelaza i stali (610 000 ton) poprzez metale kolorowe (200 000 ton) po dźwigi, silniki, pompy, motory, prądnice, turbiny i lokomotywy, urządzenia telefoniczne (354 centrale telefoniczne z 456 300 „połączeniami telefonicznymi”), urządzenia do obróbki drewna, a nawet papier (10 100 ton).

fot.Fortepan — ID 32051/CC BY-SA 3.0

Rosjanie łupili nie tylko Niemców (na zdj. czerwonoarmiści w Budapeszcie).

Jeśli uwzględnimy kraje niemieckie, to do końca 1947 r. radzieckie łupy wojenne objęły łącznie wyposażenie, zapasy magazynowe, własność intelektualną i dokumentację 1 200 000 fabryk i przedsiębiorstw, w tym Siemensa, BMW i firmy ubezpieczeniowej Allianz. W ten sposób, jak dowodzi Bogdan Musiał w swojej znakomitej książce z 2011 r., to właśnie „grabież Niemiec” i innych krajów podbitych przez Stalina w 1945 r. przyczyniła się do przekształcenia biednego i niekonsekwentnie uprzemysłowionego ZSRR w supermocarstwo.

Czytaj też: Tysiące czołgów „zmagających się gąsienica w gąsienicę”? Jak NAPRAWDĘ wyglądała największa bitwa pancerna wszech czasów?

Wagony książek

Jak przekonali się mieszkańcy Rosji udręczeni wydarzeniami z lat 1917–1918 oraz obywatele wszystkich krajów okupowanych i splądrowanych przez Stalina w latach 1939–1941, grabież wiązała się nie tylko z pozbawieniem mienia, ale także masowym niszczeniem dóbr kultury i profanacją obiektów kultu. Oprócz szabrowniczych oddziałów Armii Czerwonej Stalin w lutym 1945 r. powołał specjalny komitet, który miał nadzorować „selekcję zdobyczy dla [radzieckich] organizacji kulturalnych i ich transport do Moskwy”. Jego działalność po części przynajmniej miała cel patriotyczny i naukowy, Stalin bowiem zażądał, aby „cenne materiały” związane z rosyjską literaturą i historią zostały przejęte z niemieckich bibliotek i „repatriowane”.

Chociaż w selekcję materiałów nie włożono zbyt wiele wysiłku, to łup pod względem objętościowym był imponujący. Uniwersytet Moskiewski wzbogacił się o 13 wagonów książek, Ludowy Komisariat Ochrony Zdrowia otrzymał 24 wagony łupów, a Biblioteka Lenina (istniejąca do dziś) 760 000 tomów. Do 1948 r. w zbiorach lub ekspozycjach 279 moskiewskich instytucji kulturalnych znajdowało się ponad 2 500 000 „książkowych trofeów”.

Większość żołnierzy Armii Czerwonej, grabiąc podbite terytoria, nie kierowała się jednak potrzebami kulturalnymi. Setki muzeów i bibliotek w Polsce oraz Prusach Wschodnich puszczono z dymem, zanim stalinowskie komisje szabrownicze mogły w nich wykonać swoją pracę. Jak na ironię, to właśnie w Dreźnie – które padło ofiarą nalotów dywanowych RAF-u i amerykańskiego lotnictwa, przeprowadzonych między 13 a 15 lutego 1945 r., wywołujących pożary i burzę ogniową, która zniszczyła miasto i spowodowała śmierć 25 000 cywilów – stalinowska komisja do spraw grabieży dóbr kultury dokonała największego łupiestwa dzieł sztuki, wywożąc do Moskwy 70 obrazów mistrzów dawnego malarstwa europejskiego, w tym 14 dzieł pędzla Rembrandta.

Zbombardowany Berlin również przyniósł spore łupy artystyczne, gdy NKWD sprowadziło ciężki sprzęt, aby wywieźć niektóre co bardziej okazałe antyczne greckie rzeźby zgromadzone w znanej na całym świecie kolekcji znajdującej się na Wyspie Muzeów. Bogdan Musiał zauważa, że w okupowanych wschodnich Niemczech wojska radzieckie zniszczyły znacznie więcej dzieł kultury i obiektów artystycznych, niż bataliony szabrownicze Stalina zdołały wywieźć do Rosji.

„My będziemy zabijać”

Łupiestwu i grabieżom dokonywanym na tak masową skalę towarzyszyły przerażające akty przemocy. W Jugosławii do 1945 r. miejscowe władze odnotowały 1204 przypadki grabieży z użyciem przemocy oraz 121 gwałtów dokonanych przez żołnierzy Armii Czerwonej, z czego 111 przypadków stanowiły gwałty połączone z zamordowaniem ofiary. Jak zauważył jeden z partyzantów Tity: „Jesteśmy świadkami powrotu metod rządzenia Attyli i Czyngis-chana”. Zaznaczmy, że te metody zastosowano w Jugosławii, kraju przyjaznym wobec ZSRR i rzekomo wspólnie z Armią Czerwoną wyzwolonym przez partyzantów Tity, który był klientem Stalina.

fot. United States Information Agency /domena publiczna

Ilja Erenburg (pierwszy od lewej) – radziecki odpowiednik Goebbelsa.

Horror, jaki czekał Niemcy pod radziecką okupacją, nietrudno było przewidzieć. Ilja Erenburg, radziecki odpowiednik Goebbelsa, przez niego samego nazwany „ulubionym propagandzistą Stalina”, którego krwiożercza kolumna w gazecie Armii Czerwonej „Krasnaja zwiezda” była powszechnie czytana przez żołnierzy oddziałów frontowych, osiągnął szczyty swoich możliwości w zapadającym w pamięć akapicie, w którym napisał:

„Nie będziemy więcej przemawiać. Nie będziemy się ekscytować. My będziemy zabijać. Jeśli nie zabiliście dziś przynajmniej jednego Niemca, to zmarnowaliście ten dzień. Jeśli zabiliście jednego Niemca, zabijcie drugiego – nie ma dla nas nic przyjemniejszego niż stos niemieckich trupów”.

W innym trudnym do zapomnienia ustępie swojego tekstu Erenburg nawoływał: „Wieszajcie ich i patrzcie, jak szamoczą się na stryczkach. Spalcie doszczętnie ich domy i radujcie się płomieniami”.

Bestie w służbie Stalina

Służący w Armii Czerwonej przeciętny Iwan zrozumiał przesłanie. Aleksandr Sołżenicyn, wówczas kapitan radzieckiej artylerii, z przejęciem wspominał: „Żołnierze zamienili się w nieujarzmione bestie. Na polach zalegają setki zastrzelonych sztuk bydła, a na drogach świnie i kury z odrąbanymi łbami. Domy splądrowano i podpalono. To, czego nie da się zabrać, jest rozbijane i niszczone”. Radziecki lekarz stacjonujący w pobliżu Nemmersdorfu w Prusach Wschodnich opisał następującą scenę:

kolumna uchodźcza (…) rozjechana przez rosyjskie czołgi, nie tylko wozy i zaprzęgi, ale także spora grupa cywilów, głównie kobiet i dzieci, została przez nie wgnieciona w ziemię. (…) Na skraju jezdni siedziała skulona stara kobieta zabita strzałem w tył głowy. Niedaleko leżało na ziemi kilkumiesięczne dziecko, zabite strzałem w czoło, oddanym z małej odległości. (…) Kilku mężczyzn (…) zabito uderzeniami saperek lub kolb karabinów, ich twarze zostały całkowicie roztrzaskane zadanymi ciosami.

Na wieść o podobnych okrucieństwach, kiedy to działonowi czołgów Armii Czerwonej bezlitośnie ostrzeliwali kolumny uchodźców składające się głównie z kobiet i dzieci, Stalin miał podobno powiedzieć: „Za bardzo pouczamy naszych żołnierzy, pozwólmy im wykazać nieco inicjatywy!”.

Gwałciciele z Armii Czerwonej

Jednak to, co większość Niemców najbardziej zapamiętała z okresu podboju rosyjskiego w 1945 r., to gwałty, podsycane nie tylko przez skumulowaną wściekłość i żądzę zemsty żywione przez żołnierzy, którzy byli świadkami tego, jak ich kraj jest najeżdżany i brutalnie niszczony, ale także przez rozpasane pijaństwo. Nieomal w każdej wsi od Bałtyku do Alp niemieckie córki, matki i babki były napastowane seksualnie, a następnie bite, dźgane nożami, zabijane lub pozostawiane na pastwę losu. Los młodych Niemek okazał się chyba najgorszy, gdyż wiele z nich było gwałconych wielokrotnie przez dziesiątki żołnierzy. Pewien radziecki oficer spotkał dziewczynę, którą zgwałcono aż 250 razy.

Major Armii Czerwonej powiedział brytyjskiemu korespondentowi wojennemu, że w 1945 r. czerwonoarmiści byli „tak bardzo spragnieni seksu, że gwałcili kobiety po sześćdziesiątce, siedemdziesiątce, a nawet osiemdziesiątce – ku zaskoczeniu tych starszych”. Liczne relacje naocznych świadków potwierdzają jego słowa, a przedstawiciel Watykanu w Niemczech, monsignore Giovanni Battista Montini, dodał, że będące w starszym wieku zakonnice, ubrane w „swoje zakonne habity”, były gwałcone w środku Berlina.

fot.Willibald Krain/ domena publiczna

Gwałcone były nie tylko Niemki, ale także Polki, Węgierki, Rumunki i Czeszki.

Pewien berlińczyk wspominał: „Nie było prawie wieczoru ani nocy, abyśmy nie słyszeli żałosnego wołania o pomoc kobiet, które zostały zaatakowane na ulicach lub w stale otwartych domach”. Jeden z działonowych radzieckiego czołgu, powołując się na szacunki współczesnych historyków dotyczące liczby Niemek zgwałconych przez radzieckich żołnierzy po zakończeniu wojny, chwalił się: „W Niemczech urodziło się ponad dwa miliony naszych dzieci”. Jak wspominał Sołżenicyn: „Gdy dziewuchy były Niemkami, to można było je zgwałcić, potem rozstrzelać i uchodziło to niemal za wyczyn bojowy”.

Czytaj też: Czerwonoarmiści! Niemieckie kobiety są wasze! Sowieckie gwałty w Prusach i Berlinie

Logika zemsty

Do dziś są tacy, którzy twierdzą, że Niemcy ze względu na Holokaust i wszelkiego rodzaju straszliwe okrucieństwa popełniane na froncie wschodnim zasłużyli na to, co ich spotkało. Stalin, który doskonale wiedział o wszystkich gwałtach, powiedział po wojnie do jednego z dowódców partyzantów Tity, Milovana Djilasa: „Wyobraźcie sobie człowieka, który bił się od Stalingradu do Belgradu – przez tysiące kilometrów własnego zniszczonego kraju, który maszerował po martwych ciałach swoich towarzyszy i swoich najbliższych! Jak taki człowiek może reagować normalnie? I cóż jest takiego strasznego w tym, że po takich okropnościach zabawi się z kobietą?”.

Problem z usprawiedliwianiem zachowań radzieckich żołnierzy polega na tym, że w 1945 r., gdy Armia Czerwona wdarła się do Europy, gwałcone były nie tylko Niemki, ale także Polki, Węgierki, Rumunki i Czeszki. W Berlinie, w trzewiach nazistowskiej bestii, czerwonoarmiści gwałcili nawet Żydówki, w tym dziewczynki przetrzymywane w obozie przejściowym zlokalizowanym przy Schulstrasse. Dla większości żołnierzy karmionych agitpropem autorstwa Erenburga, wzbudzającym niepohamowaną żądzę krwi, kwestia sprowadzała się do stwierdzenia „Frau ist Frau” – „kobieta to kobieta”.

Taki sposób myślenia był zgodny z bezwzględną logiką zemsty, okrucieństwa i odwetu za okrucieństwo, która charakteryzowała sytuację na skrwawionych ziemiach Europy Wschodniej od chwili, gdy we wrześniu 1939 r. pakt Hitlera ze Stalinem zatarł istniejące w tej części Europy granice. Apogeum osiągnął on podczas operacji wypędzenia ponad sześciu milionów etnicznych Niemców, w większości kobiet, dzieci i starców, z ich domów znajdujących się na terenach Prus przyłączonych do Polski, aby ułatwić stalinowską aneksję Polski, a następnie wypędzenie kolejnych sześciu milionów osób należących do mniejszości niemieckiej zamieszkującej Czechosłowację, Węgry, Rumunię i Jugosławię. Podczas tej zapomnianej masowej deportacji zginęło co najmniej pół miliona, a może nawet półtora miliona cywilów.

Źródło:

Tekst stanowi fragment książki Seana McMeekina „Wojna Stalina” (Znak Horyzont 2024).