Śmierć i zmartwychwstanie. Czy wiesz, że ten powszechnie kojarzony z postacią Jezusa Chrystusa motyw, pojawia się w wielu innych kulturach?

W starożytności obecność w mitologii boga natury, który umiera i odradza się była dość powszechna. W ten sposób ludzie tłumaczyli sobie cykl przemian zachodzących w przyrodzie, a także wyrażali swoje nadzieje na to, że życie nie kończy się wraz ze śmiercią ciała. Przyjrzyjmy się zatem niektórym z nich.

Egipski model nieśmiertelności

Ozyrys jest bóstwem kręgu słonecznego w panteonie egipskim. Był jednym z czworga dzieci Geba i Nut (Ziemi i Nieba). Jego postać silnie związana była z wegetacją roślin – tak jak ziarno złożone w ziemi nie ginie, a wegetuje, aby następnie wydać z siebie plony; tak Ozyrys pomimo swojej śmierci powraca do życia. Bóg wiązany był także z fazami księżyca, ze względu na jego cykliczność w symbolicznym zanikaniu i odradzaniu się. Czyni go to niezwykle podobnym do postaci greckiego Dionizosa.

Jednym z bogów, który powrócił z martwych był Odyn. Autor: Lorenz Frølich, domena publiczna

Mit Ozyrysa opowiada o konflikcie ze spiskującym przeciwko niemu bratem Setem. Set, wymierzywszy potajemnie ciało swojego brata, przygotował piękną skrzynię, którą następnie zaprezentował podczas jednej z uczt. Bóg obiecał skrzynię temu, kto będzie do niej pasować i w ten sposób, kiedy Ozyrys położył się, spiskowcy natychmiast zatrzasnęli wieko i zapieczętowali. Skrzynię z bogiem wrzucono następnie do rzeki.

Ozyrys został przywrócony do życia przez Izydę. Fragment powstałego ok. 3,7 tys. lat temu papirusu Aniego, którego oryginał przechowywany jest w British Museum. Mający 23,6 m papirus jest najważniejszym zabytkiem piśmienniczym starożytnego Egiptu, domena publiczna.

Zrozpaczona małżonka Ozyrysa – Izyda udała się na poszukiwanie ciała ukochanego. Odnalazła go dopiero po latach na dworze królewskim w Byblos. Zabrała ciało zmarłego męża do domu i przywróciła do życia. Kiedy Set dowiedział się o tych wydarzeniach, ponownie odszukał ciało Ozyrysa i tym razem pociął je na 14 kawałków, a następnie rozrzucił wzdłuż Nilu.

Izyda ponownie odszukała wszystkie części, a na miejscu ich odnalezienia ustanawiała kult Ozyrysa. Bogini wraz ze swoją siostrą Neftydą przywróciły ponownie do życia ciało boga na tyle, że Izyda mogła zajść w ciążę. Narodzony z tego związku Horus wypowiedział następnie walkę Setowi. Ozyrys jednak nie brał już udziału w dalszych wydarzeniach na ziemi. Od tego czasu bowiem panował w Krainie Umarłych.

Bardzo interesującym aspektem postaci Ozyrysa jest także jego działalność jako króla podczas panowania na ziemi. Według mitu miał on bowiem odmienić życie Egipcjan, pozbawiając ich prymitywnych i brutalnych zwyczajów. Następnie zaś ucywilizował cały świat. Dokonał tego w czasie podróży, podczas których nawracał ludzi swoimi mowami, pieśniami i poezją.

Podwójnie narodziny

Grecki Dionizos czy też później rzymski Bakhus to bóstwo szczególne. Powszechnie znany jest jako bóg wina i wegetacji, ale to tylko jeden z aspektów, którym patronował. Poza błogim upojeniem Dionizos potrafił zsyłać też szaleństwo, żądzę krwi. Był powiernikiem i towarzyszem zmarłych dusz, a także opiekunem prześladowanych i cierpiących.

fot.Szilas/domena publiczna

Hera skazała Dionizosa na szaleństwo i wieczną tułaczkę po świecie

Dionizos był synem Zeusa i Semele, która jeszcze przed porodem zmarła w ogniu wywołanym uderzeniem zesłanego przez Zeusa pioruna. Dziecko jednak zostało uratowane. Zeus wyciągnął Dionizosa z brzucha matki i owinął w bluszcz, a następnie schował we własnym ciele, aby płód mógł dojrzeć i ponownie się narodzić.

Jak możemy się domyślić narodziny Dionizosa oznaczały kolejną zdradę Zeusa w stosunku do jego małżonki Hery, ta więc nie zapałała miłością do nowo narodzonego dziecka. W czasach młodości zesłała na niego Tytanów, którzy pochwycili go, rozdarli na kawałki, a następnie ugotowali w kotle. Jednak został on przywrócony do życia przez swą babkę Reę, a następnie zamieniony przez ojca w barana, aby ukryć go przed wściekłością Hery. Boska małżonka przejrzała jednak sztuczkę, zesłała na niego szaleństwo i skazała na wieczną tułaczkę po świecie.

Jednooki bóg mądrości

Odyn był najwyższym i najstarszym nordyckim bogiem epoki wikingów, twórcą wszechrzeczy, panującym nad światem i biegiem wszelkich wydarzeń. Pewnego dnia wiedziony głodem wiedzy wyruszył na wędrówkę do podziemi, aby stanąć przed najgłębszym korzeniem utrzymującego świat Drzewa Yggdrasill. W drzewie tym zawarta była wszelka mądrość, którą pragnął posiąść bóg. Po pewnym czasie jakiś głos podpowiedział mu, że, aby zdobyć wiedzę której pragnie, Odyn będzie musiał poświęcić siebie samego.

Posłuszny bóg pomodlił się do siebie samego o siłę i wytrwałość, a następnie powiesił się na zawieszonej na konarze pętli. Jego ciało umarło, ale jego dusza krążyła dookoła i wyczekiwała odpowiedniego momentu na powrót do swojego pierwotnego miejsca zamieszkania. Po dziewięciu dniach nastąpiła pierwsza ku temu okazja, jednak Odyn odzyskawszy przytomność wiedział, że jest dopiero w połowie drogi do poznania. Złapał zatem za opartą o konar włócznię i przebił własny bok. Tym razem jednak umarł w inny sposób, ponieważ dusza nie opuściła jego ciała.

Odyn poświęcający swoje życie. Autor: Lorenz Frølich, domena publiczna

Będąc zatem świadomym tego, że jest martwy, Odyn wisiał dalej wpatrując się w ziemię, aż oczyma duszy dotarł do ukrytego Źródła Mądrości. Strzegł go olbrzym Mimir, który zażądał zapłaty za dostęp do studni wiedzy. Odyn oddał mu złote naszyjniki, pierścień Herföd, ale oprócz nich olbrzym zażądał jego oka.

Odyn napił się ze źródła i posiadł wiedzę, której pragnął, a następnie powstał z martwych i zszedł z drzewa potężniejszy niż kiedykolwiek wcześniej.

Tęsknota za nieśmiertelnością, czy też życiem po życiu była obecna we wszystkich kulturach świata. Motyw śmierci i odradzania się obecny jest w wierzeniach i obyczajach różnych narodów i kultur do dziś. Umierający i odradzający się bóg mógł przynieść odkupienie, wiedzę, czy przywrócić porządek rytmu natury, a co najważniejsze dawać nadzieję, na życie po śmierci, a także dobrobyt w życiu codziennym na ziemi.

Literatura:

1. M. Dixon-Kennedy, Encyklopedioa of Greco-Roman Mythology, Oxford 1998.
2. M. Jordan, Dictionary of Gods and Goddesse, New York 2004.
3. J. Lipińska, M. Marciniak, Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 2002.
4. W. Otto, Dionizos. Kult i mit, Warszawa 2017.
5. L. Słupecki, Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2011.
6. A. Szrejter, Mitologia Germańska. Opowieści o bogach mroźnej Północy, Gdańsk 2011.