Najdziwniejsza kariera żołnierska w dziejach Polski. Jak Czarnieckiemu udało się przebić szklany sufit?

Czarniecki nie pochodził z magnackiej rodziny, nie odbył zagranicznych studiów i nie stawił się na pierwszą wyprawę wojenną z dobrze wyekwipowaną chorągwią. Urodził się w 1599 roku jako syn niebogatego szlachcica, posiadającego 2 łany ziemi i młyn w Czarncy nieopodal Włoszczowy.

fot.F. Szewczyk/domena publiczna

Jak to możliwe, że Stefan Czarniecki zaczynając jako prosty żołnierz zaszedł aż tak wysoko?

Wprawdzie ojciec Stefana później się dorobił (otrzymał nawet intratne starostwo żywieckie), lecz nie mógł mierzyć się z najpotężniejszymi polskimi i litewskimi rodami. Na dodatek miał aż dziesięciu synów, więc rodzinnego tortu siłą rzeczy nie starczyło dla wszystkich. Z tego powodu część z nich musiała zostać żołnierzami.

Wojna zamiast uniwersytetu

Kiedy magnaccy dziedzice odbywali dalekie podróże, odwiedzając zagraniczne uniwersytety i studiując traktaty poświęcone wojskowości, Stefan Czarniecki trafił do prawdziwej „akademii mordu i grabieży” – żołnierskie szlify miał zdobywać w okrytym złą sławą oddziale utworzonym przez Aleksandra Józefa Lisowskiego. Mowa oczywiście o lisowczykach.

fot.Konstanty Górski/domena publiczna

Czarniecki zaczynał swoją karierę w oddziale Lisowczyków.

W szeregach tej lekkiej jazdy, słynącej z zabójczej skuteczności i okrucieństwa, walczył po stronie cesarskiej w wojnie trzydziestoletniej. Jeszcze jako lisowczyk brał udział w 1621 roku w bitwie pod Chocimiem z Turkami. Później, już w regularnej armii koronnej, uczestniczył w kampaniach przeciwko Szwedom, Rosjanom, Tatarom i Kozakom.

Przy okazji mógł podejrzeć „warsztat” wybitnego wodza, jakim był hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski. Chciał go nawet gościć na weselu, ale historycy wątpią, czy potężny magnat skorzystał z zaproszenia.

Czarniecki na własnej skórze przekonał się, że bycie najdzielniejszym żołnierzem w służbie Rzeczpospolitej niekoniecznie gwarantuje przebicie szklanego sufitu i otwiera drzwi na szczyt. Musiały minąć lata, nim w końcu mu się to udało.

Co więcej, w normalnych okolicznościach zapewne pozostałby oficerem średniego szczebla, o którym pamiętałaby jedynie garstka miłośników militariów. Los miał jednak względem niego inne plany. Przypadła mu w udziale chyba najbardziej niezwykła kariera żołnierska w dziejach Polski.

Zadecydowały o tym dwa zdarzenia. Po pierwsze, Czarnieckiego nie było wśród ofiar bitwy pod Batohem w 1652 roku, gdzie Kozacy i Tatarzy pokonali armię koronną, a następnie wymordowali jeńców, poważnie przetrzebiając kadrę oficerską wojsk Jana II Kazimierza Wazy. Dzięki temu przed ambitnym wojakiem otworzyły się nowe możliwości. Niedługo po rzezi otrzymał godność oboźnego koronnego, a rok później debiutował w roli samodzielnego dowódcy.

Po drugie, kiedy w 1655 roku Rzeczpospolitej omal nie zatopił potop szwedzki, w przeciwieństwie do licznych magnatów entuzjastycznie garnących się pod skrzydła skandynawskich najeźdźców, pozostał wierny polskiemu królowi. A władca potrafił to docenić. Trzeciego stycznia 1656 roku mianował go regimentarzem. Innymi słowy, Czarniecki otrzymał pełnię władzy nad armią koronną i miał pokazać, czego nauczył się przez ponad trzy dekady żołnierskiego życia.

***

O tym gdzie krył się sekret sukcesów naszych największych wodzów przeczytacie w książce „Polscy bogowie wojny”. Powyższy tekst stanowi fragment rozdziału poświęconego Stefanowi Czarnieckiemu.

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia częstszego podziału akapitów.