Jak Stanisław Poniatowski został kochankiem Katarzyny Wielkiej?

Przede wszystkim to nie był jego pomysł. Młody Stanisław – podobnie jak każdy syn szanującej się, magnackiej rodziny – wiele podróżował po Europie. Podczas tych obowiązkowych wojaży poznał brytyjskiego arystokratę, sir Charlesa Hanbury’ego-Williamsa. Zrobił na nim na tyle dobre wrażenie, że sir Charles zaproponował mu pracę.

Kiedy w 1755 roku został mianowany nowym ambasadorem Jego Królewskiej Mości w Petersburgu, zabrał Stanisława Poniatowskiego ze sobą w roli sekretarza. Chłopak miał wtedy dwadzieścia trzy lata i podobno połączyły ich więzy szczerej przyjaźni.

Sir Charles Hanbury Williams. To właśnie za jego sprawą młody Stanisław August Poniatowski został kochankiem pięknej Katarzyny.

W rosyjskiej stolicy obaj panowie poznali prawdziwą gwiazdę północy: księżną Katarzynę, żonę następcy tronu Piotra. Sir Charles momentalnie uświadomił sobie, że zdobycie względów dwudziestosześcioletniej księżnej – i przyszłej carycy – może być kluczem do uzyskania wpływów na petersburskim dworze.

Mocodawcy w Londynie sugerowali mu, że powinien wdać się w romans z Katarzyną i w ten sposób uczynić z niej najwierniejszego sojusznika brytyjskiej korony. Ambasador nie miał wobec takiego rozwiązania żadnych obiekcji moralnych, ale na drodze do uwiedzenia księżnej stanęło mu zdrowie.

Z pewnym wstydem wyjaśniał szefowi brytyjskiej dyplomacji: Człowiek w moim wieku może być bardzo dobrym przyjacielem, ale kiepskim kochankiem, gdyż moje berło nie sprawuje już rządów.

Mówiąc krótko, sir Charles był impotentem. Na szczęście miał pod ręką młodego Stanisława. Ten nie uskarżał się na żadne problemy ze zdrowiem, choć zarazem nie miał dotąd sposobności, by sprawdzić swą kondycję w praktyce.

Stanisław August Poniatowski jako wojownik miłości?

Mimo że żył w epoce nazywanej powszechnie wiekiem rozpusty, aż do dwudziestego trzeciego roku życia pozostał prawiczkiem. W pamiętniku chwalił się:

surowe wychowanie ustrzegło mnie od wszelkich rozpustnych stosunków, potem zaś (…) zbieg najrozmaitszych drobnych okoliczności (…) zdawał się zachować mnie całego dla tej, która później rozporządzała moim losem.

I piękna wybranka jego serca: przyszła caryca Katarzyna.

Niewinnego i niczego nie spodziewającego się Stanisława trzeba było tylko podsunąć Katarzynie. O to postarał się już jeden z członków jej dworu, Lew Naryszkin. Kulisy tej sprawy zdradza Robert. K. Massie w książce „Katarzyna Wielka. Portret kobiety”:

Lew z rozmysłem sprokurował sytuację w której Stanisław nie mógł zrejterować, jeśli nie chciał skompromitować wielkiej księżnej. Nieświadomy, iż wszystko zostało ukartowane, został zaprowadzony pod drzwi jej prywatnego apartamentu. Drzwi były uchylone. Katarzyna czekała wewnątrz.

Tak oto niezbyt przystojny, ale zapatrzony w księżną niczym w obrazek Stanisław jednocześnie stracił cnotę i został faworytem przyszłej carycy. Co zdarzyło się później? Sir Charles rzeczywiście znalazł w Katarzynie sojuszniczkę, natomiast Stanisław zapałał do niej zupełnie nieodwzajemnionym uczuciem. Wkrótce księżna porzuciła go dla kolejnego kochanka i tylko na pocieszenie kazała włożyć mu na głowę koronę Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Źródło:

• Robert K. Massie, Katarzyna Wielka. Portret kobiety, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak 2012.

Artykuł ukazał się pierwotnie w 2012 roku w biuletynie „Bestseller” dystrybuowanym podczas Targów Książki w Krakowie.