Napalm. Chrzest ognia i historia zemsty

„Uwielbiam zapach napalmu o poranku. Raz nasi bombardowali jedno wzgórze przez dwanaście godzin. Kiedy było po wszystkim, nie znaleźliśmy ani jednego trupa. Ten zapach: jak zapach benzyny. Całe wzgórze pachniało zwycięstwem”. Ten słynny cytat z kultowego filmu „Czas Apokalipsy” F.F. Coppoli oddaje śmiercionośną siłę napalmu. Na ironię losu zakrawa fakt, że do jego powstania przyczyniły się moralne rozterki jego wynalazcy.

Anonimowy projekt badawczy nr 4

Twórcą tej budzącej grozę substancji był prof. Louis F. Fieser. Ten wybitny chemik z Uniwersytetu Harvarda, twórca metod syntezy witaminy K i kortyzonu, zajmował się na początku lat 40. gazami bojowymi. Idea użycia trującego gazu jako broni budziła jego niechęć, postanowił więc przekonać swych zwierzchników, że więcej pożytku przyniosą badania nad jego dawnym pomysłem, czyli bombami zapalającymi wypełnionymi zagęszczoną benzyną.

Idea trafiła na podatny grunt, powołano „Anonimowy Projekt Badawczy nr 4” i prace ruszyły pełną parą. Początkowo Fieser dodawał do benzyny paski naturalnego kauczuku, dzięki temu eksplozja rozsiewała wokół kawałki płonącej gumy. Pierwsze próby nie wypadły wprawdzie zbyt imponująco, jednak wkrótce powstała testowa seria bomb, wysłana natychmiast na Filipiny.

Ofiary gazów bojowych na płótnie Johna Singera Sargenta. Czy takie obrazy stały się inspiracją do powstania napalmu? (domena publiczna).

Potrzeba matką wynalazku

Na dalszy los badań wpłynęły wydarzenia odległe o tysiące kilometrów od bezpiecznego Harvardu. 7 grudnia 1941 roku Japończycy zaatakowali Pearl Harbor, a kilka dni później statek wiozący testowe bomby został storpedowany i zatonął. Co więcej, na początku 1942 roku w rękach Japończyków znalazły się niemal wszystkie plantacje kauczuku.

Fieser stanął przed koniecznością znalezienia dostępnej i taniej substancji, która będzie mogła zastąpić gumę. Po sprawdzeniu wielu różnych składników trafił wreszcie na kombinację dwóch mydeł glinowych – naftalenowego i palmitynowego. Mieszankę nazwał „napalm” od pierwszych sylab ich nazw.

Napalm miał postać proszku, który po zmieszaniu z benzyną zamieniał ją w galaretowatą, kleistą substancję. Paliła się w temperaturze ok. 1000° C i przywierała do wszystkiego, na co spadła: metalu, drewna czy ludzkiego ciała. Była tania i prosta w produkcji, a jej mieszanki jeszcze prostsze w przygotowaniu i odporne na czynniki zewnętrzne.

Współczesna symulacja lotniczego ataku napalmem. W 1942 roku jego niszczycielska siła nie była jeszcze tak oczywista (fot. Andrew Pendracki, United States Marine Corps, domena publiczna).

W amerykański Dzień Niepodległości, 4 lipca 1942 roku, w niewielkim stawie harvardzkiego kampusu, zdetonowano pierwszą bombę napalmową. Narodziła się broń, która miała zabić wielokrotnie więcej ludzi niż ładunki atomowe. I to za ułamek kosztów tych ostatnich.

Chrzest ognia

Choć napalm powstał jako ładunek do bomb lotniczych, po raz pierwszy użyto go w miotaczach płomieni. Broń ta, znana od starożytności, przypomniała o swoich złowrogich możliwościach podczas walk pozycyjnych I wojny światowej.

Louis Frederick Fieser w 1965 r. (fot. Peter Geymayer, domena publiczna)

Oczywiście miała też wady. Najpoważniejszymi były mały zasięg i bardzo krótki czas działania. Większość benzyny wypalała się w locie, a reszta po dotarciu do celu spalała się w kilka sekund. Próbowano spowolnić ten proces, dodając do paliwa olej napędowy lub inne substancje, jednak efekty były mizerne.

Do czasu pojawienia się napalmu. Okazało się, że kilkuprocentowa mieszanka napalmowa zwiększa skuteczny zasięg miotaczy nawet czterokrotnie. Na dodatek przyklejała się do celów i paliła jeszcze przez jakiś czas, co zwiększało zniszczenia przedmiotów i obrażenia u ludzi. Oddziaływanie psychologiczne miotaczy – i tak już całkiem spore – jeszcze wzrosło.

Pierwsze miotacze dostosowane do nowego paliwa – amerykańskie M1A1 – pojawiły się na Pacyfiku w 1943 roku, siejąc spustoszenie wśród Japończyków i tropikalnej roślinności. Zespół Fiesera doskonalił tymczasem mieszanki, które miały stać się standardowym wypełnieniem bomb zapalających w planowanych nalotach na Niemcy i Japonię. Wybudowano nawet specjalne makiety typowych niemieckich i japońskich domów, aby testować na nich różne rodzaje mieszanek.

Amerykański czołg uzbrojony w miotacz ognia atakuje japońskie umocnienia na Iwo Jimie (fot. Mark Kauffman, U.S. Marine Corps, domena publiczna).

Rozczarowujący debiut

Pojawienie się bomb M47 i M69 uczyniło z produkcji napalmu dochodowy interes, który praktycznie zmonopolizowała firma Standard Oil. Jednym z dostarczycieli ładunków zapalających starego typu, który omal nie upadł przez pojawienie się nowej substancji, była Permanente Metal Corporation (PMC). Jej dział naukowy szybko opracował jednak recepturę pirożelu PT-1.

Do tradycyjnego napalmu dołożono jeszcze utleniacz, sproszkowany glin i flagowy produkt PMC – magnez. Mieszanka ta osiągała temperaturę spalania 1600° C, nie tracąc nic z lepkości wynalazku Fiesera.

Fabryki Standard Oil i PMC pracowały więc na pełnych obrotach dostarczając setki tysięcy a może nawet miliony bomb, które wkrótce miały spaść na nieprzyjacielskie cele: czołgi, fabryki, ale i zwykłe domy mieszkalne.

B-24 Liberator zrzuca bomby z napalmem na niemieckie fortyfikacje w pobliżu portu w Bordeaux, 1945 r. (fot. U.S. Air Force, domena publiczna).

Pierwsze bombardowanie z użyciem napalmu, a dokładniej pirożelu PT-1, miało miejsce 6 marca 1944 roku, kiedy amerykańska 8 Armia Lotnicza po raz pierwszy zaatakowała Berlin za dnia. Spośród 814 latających fortec i liberatorów, część przenosiła bomby AN-M76 wypełnione substancją zapalającą.

Nalot został zapamiętany raczej ze względu na ciężkie straty Amerykanów, a nowa bomba przyniosła rozczarowanie. Duże ilości AN-M76 trafiły z powrotem do składów amunicji, gdzie leżałyby pewnie do końca wojny, gdyby ich zalet nie docenili Brytyjczycy.

Historia zemsty

14 lipca 1944 roku o godzinie 21.00 z bazy RAF Thorney Island wystartowało 14 lekkich bombowców Mosquito ze 140 skrzydła RAF, kierując się w stronę francuskiego wybrzeża. Większość maszyn przenosiła zwykłe bomby burzące, jednak sześć z nich miało na pokładzie amerykańskie wypełnione pirożelem AN-M76.

Celem formacji były koszary 17 Dywizji Grenadierów Pancernych SS oraz zameczek Château de Marieville, w którym mieszkali oficerowie.

Nie była to zwykła misja, ale przemyślany i zaplanowany z morderczą precyzją odwet. Kilka dni wcześniej do kwatery głównej Special Air Service (SAS) dotarły niepokojące informacje. Jedna z grup komandosów realizujących zadania dywersyjne na głębokim zapleczu wroga została zaskoczona przez oddziały 17 Dywizji SS.

Części żołnierzy udało się wymknąć, jednak do niewoli trafiło 34 żołnierzy SAS, czterech francuskich partyzantów oraz amerykański pilot. Dowódca pojmanej grupy, por. Tomos Stephens, został według relacji świadków zatłuczony na śmierć kolbą karabinu. Dalszy los jeńców był nieznany, ale można się było spodziewać najgorszego.

Boeing B-29A-45-BN Superfortress w czasie bombardowania Osaki bombami zapalającymi, 1 czerwca 1945 r. (fot. U.S. Air Force, domena publiczna).

Bombowce znalazły się nad celem dokładnie w porze kolacji. Najpierw bomby burzące „otworzyły” budynki, potem przyszła kolej na ładunki zapalające. Zamek oraz wszystkie baraki zostały trafione i rozpętało się prawdziwe piekło. Pirożel kleił się do wszystkiego tak, że nie dało się go usunąć. Przepalał mundury i ludzkie mięśnie.

Ogień broni maszynowej oraz bomby burzące zrzucone przez cztery ostatnie samoloty były niemal aktem łaski. W ataku zginęło od 80 do 200 esesmanów.

Porucznik Stephens został pomszczony. Jak miało się okazać później, nie tylko on. Tydzień przed odwetowym nalotem RAF-u wszyscy jeńcy już nie żyli. Rannych zabito zastrzykami, resztę rozstrzelano.

Artykuł został oparty m.in. na książce Robera M. Neera, „Napalm: An American Biography”, Belknap Press 2013.

Dobre intencje… sprowadzają piekło na ziemię

Napalmu i pirożelu używano na coraz większą skalę. Niszczono nimi bunkry i czołgi, a kolejny precyzyjny atak mosquitów ze 140 skrzydła spalił archiwum Gestapo w Hadze za cenę jednej ofiary śmiertelnej na ziemi.

Coraz częściej jednak bomby napalmowe spadały na dzielnice mieszkalne niemieckich i japońskich miast. Stanowiły niemal połowę ładunków zapalających zrzuconych na Drezno. W jednym tylko nalocie na Tokio zabiły więcej ludzi niż bomby atomowe zrzucone na Hiroszimę i Nagasaki.

Dwadzieścia lat później Wietnam uczynił z napalmu symbol okrucieństwa wojny. Profesora Fiesera do końca życia prześladowały cienie jego wynalazku. W 1980 roku zakazano używania napalmu przeciwko cywilom. Przeciwko żołnierzom i partyzantom używa się go do dziś.

Bibliografia:

1. Rober M. Neer, Napalm: An American Biography, Belknap Press, Harvard 2013.
2. Paul McCue, SAS Operation Bulbasket. Behind the Lines in Occupied France”, Pen & Sword Military, Barnsley 2009.
3. Mark R. Wilson, Making “Goop” Out of Lemons: The Permanente Metals Corporation, Incendiary Bombs, and the Costs of Industrial Overexpansion during World War II, [w:] Rutgers School of Arts and Sciences. Department of Economics, [dostęp: 22 marca 2015].