Dyktator na emeryturze. Ostatnie lata Nikity Chruszczowa

Chruszczow w żadnym razie nie zamierzał ustępować ze stanowiska. Stracił władzę na skutek dość nieudolnego, ale skutecznego zamachu stanu. 14 października 1964 roku towarzysze partyjni pod fałszywym pretekstem ściągnęli go na nadzwyczajne posiedzenie Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Tam każdy z nich wylał na wodza wiadro pomyj, kwestionując jego umiejętności, chęci, kompetencje, wierność ideologii i podejście do współpracowników.

Jak widać na emeryturze Chruszczow niewiele się uśmiechał… (fot. z książki „Chruszczow. Człowiek i epoka”, Bukowy Las 2012).

Wymierzone w Chruszczowa tyrady trwały do późnej nocy. Pod naporem oskarżeń pierwszy sekretarz dobrowolnie zrzekł się wszystkich funkcji i stanowisk. Od 15 października był emerytem.

Chruszczow otrzymał przyzwoitą emeryturę, a także dożywotnią służbę i ochronę. Nadal przysługiwała mu zarówno dacza, jak i mieszkanie w stolicy, ale obydwie nieruchomości otrzymał z nowego przydziału. Były stosunkowo małe, skromne, a przede wszystkim położone na uboczu. Ochrona byłego sekretarza nie tyle chroniła jego, co cały świat przed nim. Do końca życia Chruszczow miał przebywać na dobrą sprawę w areszcie domowym.

Chruszczow pyta „jak żyć?”

Pierwsze miesiące były szczególnie trudne dla świeżo upieczonego emeryta. Już w dzień po „rezygnacji” powiedział swojemu szefowi ochrony: Nikomu już nie jestem potrzebny. Co ja będę robił bez pracy? Jak mam żyć? (s. 696).

Jak pisze William Taubman, autor biografii „Chruszczow. Człowiek i epoka”, przez następne pół roku człowiek, który przez 10 lat rządził Związkiem Radzieckim miał głęboką depresję. Rodzina robiła co mogła, żeby go pocieszyć, ale na próżno (s. 697).

Byłego dyktatora po paru stronach nudziła każda książka, gazety napawały wstrętem, rozmowy i polityce i dawnych czasach wpędzały w nostalgię. Całe dnie spędzał w bezruchu i ciszy.

Tylko czasem sam przerywał milczenie i powtarzał gorzko, że jego życie się skończyło, że miało sens, dopóki był potrzebny ludziom (s. 698). Niemal codziennie płakał. Kiedy jego wnuka zapytano w szkole czym dziadek zajmuje się na emeryturze, ten odpowiedział: Dziadek płacze. Także rodzinny kucharz Chruszczowów opowiadał po latach: [Nikita Chruszczow] siedział i płakał. Siedział i płakał.

Wesołe jest życie staruszka?

Członkowie rodziny dokładali wszelkich starań, by Nikita znalazł sobie jakieś nowe hobby. Najgorzej poszło z wędkarstwem. Chruszczow nigdy nie lubił łowić ryb, ale pod naciskiem syna Siergieja zgodził się raz jeszcze spróbować. Zaraz stracił cierpliwość: Człowiek siedzi i czuje się jak skończony idiota. Słyszy nawet, jak pod wodą ryby się z niego śmieją. To nie dla mnie (s. 701).

Dacza w Pietrowo-Dalnim. To tutaj Chruszczow spędził ostatnie lata życia (fot. z książki „Chruszczow. Człowiek i epoka”, Bukowy Las 2012).

Dużo bardziej do gustu przypadły mu długie spacery wokół nowej daczy w Pietrowo-Dalnim. Wspinał się na pobliskie wzniesienie (nazwane przez jego wnuki Górką Zaskrońcową), i z wielką pasją… rozpalał ogniska. Zdaniem jego syna była to ulubiona rozrywka Chruszczowa. Jak pisze William Taubman, były pierwszy sekretarz: Niezależnie od pogody, nawet w deszczu przywdziewał zielonkawobeżową pelerynę (…), zbierał chrust, rozpalał ogień i wpatrywał się weń całymi godzinami (s. 705-706).

Chruszczow zawsze kochał kukurydzę…

Niespełniony rolnik

Źródłem jednocześnie frustracji i radości było dla Chruszczowa… rolnictwo. Zaraz obok nowej daczy znajdował się niewielki sowchoz, a obalony dyktator miał swoje własne opinie na wszystko, co tylko wiązało się z uprawą:

Gdy patrzył, jak pracownicy zbierają żałośnie małe plony jęczmienia i owsa, kusiło go, żeby kazać im uprawiać warzywa (…). Zaczął śledzić prace na roli przez lornetkę, aż w końcu wypatrzył jakiegoś decydenta i popędził za nim, żeby udzielić mu rady. Sąsiedzi nie skorzystali z niej, powołując się na rozkazy z góry. Chruszczow był zły i „już nigdy więcej nie wtrącał swoich trzech groszy, choć przy nas [rodzinie] wciąż narzekał na skandaliczne zarządzanie” (s. 702).

Aż trudno uwierzyć, że ten jowialny staruszek to były dyktator krwawego imperium… (fot. z książki Williama Taubmana pt. „Chruszczow. Człowiek i epoka”, Bukowy Las 2012).

Wzgardzony przez sowchoźników, Chruszczow postanowił założyć… przydomową grządkę. Człowiek, który do niedawna zawiadywał gigantycznym imperium, a przed laty przyłożył rękę do zbrodni na milionach ludzi, teraz poświęcił całą swą uwagę warzywom: Położył rury nawadniające, posadził koper, rzodkiewkę, ziemniaki (…) i oczywiście kukurydzę. Wyczerpany ciężką pracą, werbował do pomocy bliskich, gości, a nawet młodszych członków ochrony (s. 705).

Poza tym Chruszczow stał się… atrakcją turystyczną. Zaraz obok daczy znajdował się ośrodek wczasowy. Jego bywalcy tak bardzo interesowali się sławnym sąsiadem, że w końcu w ogrodzeniu zrobiono furtkę i wczasowicze tłoczyli się wokół byłego premiera, fotografowali go i słuchali jego opowieści. (…) „Wizyty u Chruszczowa” stały się nieodłączną częścią „programu kulturalnego” ośrodka (s. 703).

Dyktator dysydentem?

Chruszczowowi wracał humor i zainteresowanie światem. Wykorzystał to jego syn Siergiej i zaczął podsuwać staruszkowi zupełnie niespodziewane lektury. Na przykład zakazanego przez niego samego Doktora Żywago Pasternaka, prace Sołżenicyna czy nawet Rok 1984 Orwella. Do tego Chruszczow sam z siebie zaczął słuchać zagranicznych stacji radiowych: BBC, Głosu Ameryki.

Artykuł powstał w oparciu o książkę Williama Taubmana pt. „Chruszczow. Człowiek i epoka”, Bukowy Las 2012.

Na daczy pojawiali się coraz bardziej egzotyczni goście. Artyści i pisarze, których przed laty Chruszczow wyklinał i wyzywał. Nawet ludzie, którzy za antysystemowość trafili do więzienia. Sam obalony dyktator stwierdził któregoś dnia na temat socjalizmu: Co to za gówniany ustrój, w którym trzyma się ludzi na uwięzi? (s. 706).

Wreszcie Chruszczow znalazł w sobie nowe powołanie. Na dobrą sprawę sam został… antyradzieckim dysydentem. W sierpniu 1966 roku zaczął dyktować swoje wspomnienia, w których krytycznie rozprawiał się ze Stalinem, radzieckimi realiami, polityką swoich następców i poprzedników.

Książka nie miała oczywiście szans na publikację w Związku Radzieckim. W końcu 76-letni emeryt polecił synowi, by ten przeszmuglował maszynopis do Zachodniej Europy i zadbał o jego wydanie drukiem. Tak oto pomagier Stalina, sprawca kryzysu kubańskiego i człowiek, który rozjechał czołgami powstanie na Węgrzech wszedł w konszachty z kapitalistami. Czego to emerytura nie robi z człowiekiem…

Źródło:

Ciekawostki to kwintesencja naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 3 minuty, oparta na pojedynczych źródłach. Ten konkretny materiał powstał w oparciu o:

• William Taubman, Chruszczow. Człowiek i epoka, Bukowy Las, 2012.