Przedwojenny GROM. Mieliśmy swoich komandosów, kiedy Brytyjczykom jeszcze się o tym nie śniło

Wiosną 1939 roku Oddział II Sztabu Głównego Wojska Polskiego opracował plan przerzucenia na teren Prus Wschodnich specjalnych grup dywersyjno-rozpoznawczych. Polskie oddziały miały prowadzić tam działania paraliżujące niemiecką administrację państwową i infrastrukturę terenową oraz eliminować dygnitarzy wojskowych i partyjnych. Ich transport na terytorium wroga zamierzano przeprowadzić drogą lotniczą.

Bydgoscy komandosi

W maju 1939 roku w Bydgoszczy otwarto Wojskowy Ośrodek Spadochronowy. To tam mieli szkolić się dywersanci. Dowódcą ośrodka został major Władysław Tuchółko. Podlegali mu kapitanowie Kulesza i Rybicki, odpowiedzialni za transport lotniczy. Sprzętem spadochronowo-desantowym opiekował się porucznik Kędzierski.

Z zakresu dywersji szkolenia prowadził porucznik Jerzy Górecki, działań saperskich uczył podporucznik Jerzy Siegenfeld, łączności zaś podporucznik Wacław Malinowski. Szkolenia spadochronowe prowadzili instruktorzy Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej: Antoni Grabowski, Julian Gębołyś i Feliks Zacharski. Ośrodkowi przydzielono trzy samoloty transportowe Fokker F-VII/3m z załogami i personelem technicznym.

Pierwszy dwumiesięczny kurs dywersyjny dla osiemdziesięciu oficerów i podoficerów ruszył na początku czerwca 1939 roku. Preferowano kandydatów posługujących się językiem niemieckim lub rosyjskim, co jednoznacznie określało przyszłe kierunki działań grup specjalnych. Ponadto każdy z nich musiał cieszyć się doskonałą kondycją fizyczną i być po podstawowym przeszkoleniu spadochronowym. Jak to obrazowo ujął jeden z kursantów, wszyscy to byli chłopy jak dęby.

Grupowy skok polskich spadochroniarzy na zdjęciu z lat 30. (źródło: domena publiczna).

W skład każdej grupy specjalnej wchodziło od ośmiu do dziesięciu żołnierzy o różnych specjalnościach, co miało zagwarantować przeprowadzenie dowolnego rodzaju misji. Podczas akcji taka drużyna dzieliła się na trzy zespoły: osłonowy, saperski-niszczący i łączności.

Szkolenie

Przy szkoleniu duży nacisk położono na zaprawę fizyczną, walkę wręcz i długie, wyczerpujące marsze z pełnym obciążeniem bojowym. Żołnierze uczyli się również pracy konspiracyjnej i organizowania ruchu oporu na zajętym przez wroga terytorium. Wszyscy kursanci przeszli doskonalące szkolenia spadochronowe, charakterystyczne dla elitarnych jednostek specjalnych.

Obejmowały one skoki w trudnych warunkach atmosferycznych, podczas silnego wiatru, w deszczu czy we mgle, oraz w zróżnicowanych warunkach terenowych – w lesie, w rejonach zbiorników wodnych i na bagnach. Przeszkolenie saperskie obejmowało naukę skutecznego niszczenia różnorodnych obiektów przemysłowych i komunikacyjnych przy wykorzystaniu małych ilości materiałów wybuchowych.

Sprzęt i uzbrojenie

W ośrodku w Bydgoszczy wdrażano i testowano sprzęt, który w przyszłości miał być na wyposażeniu nie tylko drużyn specjalnych, ale i planowanej większej jednostki spadochronowej. Według wymogów spadochroniarzy warszawska fabryka sprzętu łączności „Ava” wyprodukowała miniaturową radiostację o wadze zaledwie dwóch kilogramów.

Saperzy pod kierownictwem pułkownika Stelmachowskiego skonstruowali specjalną małą minę do niszczenia torów. Miała szerokość szyny kolejowej i wybuchała pod wpływem nacisku bądź próby podniesienia. Jednostka otrzymała ponadto do testów kilka pistoletów maszynowych „Mors” próbnej serii.

Popisowa akcja

Ukoronowaniem kursu były ćwiczenia przeprowadzone 2 sierpnia 1939 roku. Dwudziestu dywersantów, dowodzonych przez porucznika Góreckiego, miało zostać zrzuconych w rejonie linii kolejowej Mińsk Mazowiecki – Tłuszcz.

Każdy ze spadochroniarzy szkolonych w Bydgoszczy musiał oddawać skoki w trudnych warunkach atmosferycznych. Zdjęcie podglądowe przedstawiające kurs spadochronowy, lata 30. (źródło: domena publiczna).

Ich zadaniem było dokonanie rzeczywistych zniszczeń małego wiaduktu kolejowego, około trzystu metrów toru oraz napowietrznej linii telegraficznej. Uzbrojeniem oddziału były: cekaem (zrzucony w zasobniku), ręczny karabin maszynowy „Browning”, dwa pistolety maszynowe „Mors”, karabinki „Mauser”, pistolety „Vis” oraz granaty ręczne i materiały wybuchowe.

Porucznik Jerzy Górecki najpierw poleciał na rozpoznanie terenu samolotem szkolnym PWS-26 i wybrał docelowy rejon lądowania, między stacjami kolejowymi Cyców i Pustelnik. Następnie w godzinach popołudniowych desantowano z trzech Fokkerów skoczków. Aby uzyskać większy efekt zaskoczenia, spadochrony otwierano z pięciosekundowym opóźnieniem.

Zdziwiona mina generała – bezcenne

Uczestnik desantu, ówczesny podporucznik Malinowski, tak wspominał tamtą akcję:

Po ukryciu spadochronów na skraju lasu, natychmiast przystąpiliśmy do wykonywania zadań. Pod osłoną piechoty saperzy zniszczyli wiadukt, a następnie, biegnąc w wskazanym kierunku, kolejno, odcinkami, tor kolejowy. Posuwając się razem z saperami, grupa łączności niszczyła napowietrzną linię telegraficzną.

Drugiego sierpnia 1939 roku bydgoscy „dywersanci” mieli w końcu okazję pokazać ile są warci. Zdjęcie podglądowe. Druga połowa lat 30. (źródło: domena publiczna).

Zadanie zostało wykonane w ciągu pół godziny. Gdy miano meldować o zakończeniu akcji, dywersanci zostali niespodziewanie ostrzelani ślepą amunicją przez oddział piechoty, ochraniający linię kolejową. Spóźnionych i osłupiałych z wrażenia piechurów szybko jednak „uciszyły” serie ostrą amunicją cekaemu zespołu osłonowego i pistoletów maszynowych „Mors”.

Na spadochroniarzy czekała jeszcze jedna, tym razem miła niespodzianka. Do miejsca akcji przybyła grupa wysokich rangą oficerów, w tym generałów. Malinowski wspominał dalej:

Na ich oczach malowało się zdumienie – mijali powyginane, zerwane szyny kolejowe, zniszczoną linię telegraficzną. Z podziwem wpatrywali się w sprawców tak błyskawicznie wykonanego zniszczenia.

Pokazowy desant spadochronowy przeprowadzony w 1939 roku (źródło: domena publiczna).

Przerwane szkolenie

Po tej pokazowej akcji kursanci rozjechali się do swoich macierzystych jednostek. Niezrozumiałe jest, że przy tak znakomitych efektach szkolenia nie stworzono z nich regularnego oddziału specjalnego. Zmarnotrawiono ten potencjał. Zamiast tego od 7 sierpnia do 16 września 1939 roku zaplanowano kolejny turnus szkoleniowy dla dywersantów. Tym razem przewidziano miejsca tylko dla czterdziestu żołnierzy. Polska armia przygotowywała się już do wojny.

Szkolenie w Bydgoszczy zostało przerwane 28 sierpnia 1939 roku. Jego uczestników i cały personel ośrodka chciano transportem lotniczym i kolejowym przebazować na lotnisko Małaszewicze koło Brześcia nad Bugiem. Tam ostatniego dnia sierpnia major Władysław Tuchółko otrzymał rozkaz stworzenia z kursantów trzech grup dywersyjnych i przygotowania ich do przerzutu na teren Prus Wschodnich.

Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę Piotra Witkowskiego pod tytułem „Polskie jednostki powietrzno-desantowe na Zachodzie” (Bellona SA 2009).

Niestety, 1 września 1939 roku około godziny 5.30 silna grupa lotnicza Luftwaffe zbombardowała lotnisko i zniszczeniu uległy prawie wszystkie znajdujące się tam samoloty, w tym Fokkery ośrodka. Z uwagi na brak transportu, użycie dywersantów na wrogim terenie stało się niemożliwe.

Na domiar złego do Małaszewicz nie dotarł rzut kolejowy ośrodka, zbombardowany na torach koło Łowicza. W raz z nim przepadła część sprzętu. Ostatecznie 13 września major Tuchółko podjął decyzję o rozwiązaniu Wojskowego Ośrodka Spadochronowego.

Bibliografia:

1. Hubert Królikowski, Historia działań specjalnych, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2004.
2. Włodzimierz Parfieniuk, Z lotu ptaka (część 4), MMS Komandos nr 7-8 (106) 2001.
3. Jędrzej Tucholski, Powracali nocą, Książka i Wiedza, Warszawa 1988.
4. Piotr Witkowski, Polskie jednostki powietrzno-desantowe na Zachodzie, Bellona SA, Warszawa 2009.