Ojciec chrzestny Piastów. Tyran, dzięki któremu powstało państwo polskie

Bolesław I Okrutny dorwał się do władzy w Czechach w 935 roku, mimo że z mocy prawy wcale mu się nie należała. Na tronie zasiadał jego starszy brat, Wacław. Dzisiaj znany przede wszystkim z ołtarzy, bo to ten sam święty, który jest patronem katedry na Wawelu. Męczennika zrobił z niego właśnie Bolesław: z pomocą kilku pachołków napadł na władcę, gdy ten zmierzał na poranną mszę świętą i wśród wyzwisk zarąbał go jak psa.

Bratobójca Bolesław ucieka z miejsca zbrodni. XIX-wieczny obraz Antona Pettera.

Wiele wskazuje na to, że Bolesław spłodził swoją najstarszą córkę Dobrawę gdzieś pomiędzy czystkami, walkami i egzekucjami towarzyszącymi przejmowaniu władzy po Wacławie. Teksty z epoki podają, że nowy książę bezwzględnie mordował stronników swojego brata. Przeżyli przede wszystkim ci, którym udało się zbiec za granicę.

Przyszła żona Mieszka od dziecka borykała się ze świadomością, że jej ojciec zabił własnego brata. Na ilustracji Bolesław morduje Wacława, a przekupiony duchowny odcina ofi erze drogę ucieczki. Iluminacja z jednej z najcenniejszych czeskich ksiąg – kodeksu z Wolfenbüttel.

Śmierć i ucieczka członków wrogiego stronnictwa nie wystarczyły jednak, by uciszyć gniew Bolesława. Podobno kazał topić ich dzieci w Wełtawie, a wdowy po nich lub porzucone żony przymusowo wydawał za mąż za innych mężczyzn.

Gniew nowego władcy

Na praskim dworze zapanowała atmosfera ciągłego strachu. Dowodów nie trzeba szukać daleko. Kronikarz Kosmas odmalował typowy, wręcz dość trywialny spór na szczytach władzy. Musiało dojść do niego na samym początku panowania Bolesława. Już po krwawej łaźni, jaką zgotował tym, którzy wybrali niewłaściwego suwerena, ale jednak zanim dla wszystkich stało się jasne, jakim sam zamierza być władcą.

W głowie księcia zrodził się pomysł, by przeszczepić do Czech niemieckie rozwiązania architektoniczne i „rzymskim sposobem” wzmocnić fortyfikacje jednego z głównych grodów. „Chcę i rozkazuję, abyście mi tu dookoła zbudowali mur bardzo wysoki” – stwierdził głosem nieznoszącym sprzeciwu podczas narady ze swoimi urzędnikami.

Podkomendni, przyzwyczajeni do łatwo ulegającego sugestiom i otwartego na dyskusje Wacława, natychmiast zaczęli krytykować zachciankę księcia. Wydawała im się zwyczajną fanaberią – obcą czeskim tradycjom, kosztowną, wymagającą ogromnego wysiłku, a chyba też zwyczajnie głupią.

Praski dwór był prawdziwym gniazdem żmij. Jeden nieostrożny krok oznaczał pewną śmierć. Na ilustracji podobizny jadowitych węży z X-wiecznego, bizantyjskiego kodeksu.

Mężowie bledsi od bukszpanu

Jednemu z możnych wyrwało się nawet stwierdzenie, że już wolałby położyć kark pod książęcy miecz, niż zgodzić się na zapędzenie w podobną niewolę. Słysząc to, czerwony ze złości Bolesław zerwał się, chwycił za miecz i wrzasnął: „O tchórze i synowie tchórzliwych ojców! Jeżeli nie jesteście półmężczyznami, potwierdźcie słowa czynami i spróbujcie, czy lżej jest poddać karki pod miecz, czy pod jarzmo niewoli!”. Książę doskonale widział, że jego wybuch wywołał oczekiwaną reakcję. Kosmas podkreślił, że już te dwa zdania wystarczyły, by „bledsi ze strachu od bukszpanu” urzędnicy zamarli w bezruchu.

Bolesław nie zamierzał jednak pozwolić, by mówiono, że rzuca słowa na wiatr. Chwycił za czuprynę pierwszego spośród protestujących starców, brutalnie przyciągnął go do siebie, zamachnął się mieczem i odrąbał głowę niczym – to ponownie określenie kronikarza – makówkę. Nikt więcej nie zgłaszał obiekcji.

Drugi Kain

Podobne sceny musiały rozgrywać się wielokrotnie. Kosmas nazywał zresztą władcę „drugim Kainem”, „tyranem okrutniejszym od Heroda, straszniejszym od Nerona, przewyższającym Decjusza niegodziwością zbrodni, Dioklecjana srogością”.

Czy tak wyglądało miasto Dobrawy? Praga z czasów Okrutnika według rekonstrukcji czeskich archeologów.

W założeniu była to lista obelg. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę realia polityki tej epoki, Bolesław zacznie się jawić niemal jako książę idealny. Bo prawdziwie potężne średniowieczne państwo mógł zbudować tylko „tyran straszniejszy od Nerona”.

I rzeczywiście za życia tego konkretnego księcia Czechy stały się prawdziwym imperium. Bolesław poskramiał sąsiednie plemiona, palił ich grody, eksterminował elity i zapędzał dziesiątki tysięcy niewolników na wielkie targowisko w Pradze. Stał się – i nie jest to w żadnym razie hiperbola – prawdziwym królem europejskiego niewolnictwa. A zarazem zapanował nad mocarstwem obejmującym nawet Małopolskę, Śląsk i pogranicze Rusi.

Na wzór ojca

Wszystko to działo się na oczach dorastającej Dobrawy. Gdy w sali tronowej z rozpłatanej szyi nieszczęsnego urzędnika tryskała krew, a pozostali członkowie rady książęcej jeden przez drugiego rzucali się do stóp władcy, błagając o łaskę, ukryta za kotarą kilkuletnia Dobrawa wyciągała nauki na przyszłość.

Bratobójca Bolesław ucieka z miejsca zbrodni. Całość obrazu Antona Pettera.

W 965 roku, wyruszając na północ do kraju swojego przyszłego męża, na pewno nie była zahukaną, nieśmiałą służebnicą Pańską, skupioną na ciągłych modlitwach. Jej pochodzenie i wychowanie nie pozostawiają wątpliwości.

To musiała być bezwzględna i chorobliwie ambitna polityczka. Mówiąc krótko: córeczka tatusia.

***

Nie ma dla nich miejsca w pracach naukowców, a autorzy encyklopedii uparcie powtarzają, że nic o nich nie wiadomo. Dobrawę, Odę i Emnildę niemal doszczętnie wymazano z naszych dziejów. Zupełnie niesłusznie. Kamil Janicki udowadnia, że gdyby nie te kobiety, Polska w ogóle by nie istniała. I że o ich życiu można powiedzieć naprawdę wiele bez uciekania się do gdybań i bajkopisarstwa. Oto fascynująca historia bezwzględnych, ambitnych i żądnych władzy partnerek pierwszych Piastów.

Źródła:

Artykuł powstał w oparciu o literaturę i materiały zebrane przez autora podczas prac nad książką „Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę”. Poniżej wybrane pozycje bibliograficzne:

1. Buko A., Małopolska „czeska” i Małopolska „polańska” [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków 2000
2. Kurnatowska Z., M. Kara, Wczesnopiastowskie Regnum. Jak powstało i jaki miało charakter? Próba spojrzenia od strony źródeł archeologicznych, „Slavia Antiqua”, t. 51 (2010).
3. Kuźmiuk-Ciekanowska A., Święty i historia. Dynastia Przemyślidów i jej bohaterowie w dziele mnicha Krystiana, Kraków 2007.
4. Matla-Kozłowska M., Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku), Poznań 2008.
5. Matla-Kozłowska M., Początki państw. Czechy, Poznań 2014.
6. Nastalska-Wiśnicka J., Dwie księżne. Walka kobiet o władzę w Czechach początku X wieku, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, t. 34 (2015).
7. Nastalska-Wiśnicka J., Rex martyr. Studium źródłoznawcze nad legendą św. Wacława (X–XIV w.), Lublin 2010.
8. Poleski J., Małopolska w VI–X wieku. Studium archeologiczne, Kraków 2013.
9. Sobiesiak J.A., Bolesław II Przemyślida (†999), Kraków 2006.
10. Třeštík D., Počátky Přemyslovců. Vstup Čechů do dějin (530–935), Praha 1997.