Imperium politycznej poprawności kontratakuje

Szczególnie pechowe pod tym względem było „Mroczne widmo” (1999), czwarta pod względem daty premiery część „Gwiezdnych wojen”. Jar Jar Binks, jeden z płazopodobnych mieszkańców galaktyki, wydał się krytykom… rasistowską karykaturą czarnoskórych mieszkańców Karaibów. Jak na miłość boską można porównywać pomarańczowego płaza do mieszkańca Jamajki? – grzmiał George Lucas.

Innym krytykom irytujący stwór przypominał homoseksualistę albo Afroamerykanina. – Jest w jego zachowaniu coś, co sugeruje, że jest czarnym, stereotypowym czarnym – twierdził Michael Eric Dyson, profesor socjologii, który doktorat obronił w Princeton. – Sposób mówienia, sposób chodzenia…

Ciekawe, co by na takie porównania do Jar Jar Binksa powiedział jamajski sprinter Usain Bolt (zdjęcie z Mistrzostw Świata w Lekkiej Atletyce w 2009 roku w Berlinie, autor: Erik van Leeuwen – https://www.erki.nl/, lic. GFDL).

Niepokój naukowca wzbudziła cała rasa Gunganów, z której wywodził się Jar Jar. Jego przywódca był pajacowatym tłuściochem o dudniącym głosie. – Wygląda na karykaturę stereotypowego afrykańskiego wodza – komentował.

Yoda Żydem był

Prawdziwą bombą okazał się inny drugoplanowy bohater, Watto. Miał krzywy nos, lubił pieniądze, handlował złomem i niewolnikami. Prawdziwy biznesmen, który stwierdza: Bawisz się w rycerza Jedi? Trafiłeś na Toydariana! Sztuczki na mnie nie działają. Tylko pieniądze.

Od razu zawrzało wśród krytyków. Skoro cała nacja Toydarianów jest chciwa, to nie ma wątpliwości: Watto to Żyd, w dodatku przedstawiony stereotypowo niczym w nazistowskiej propagandzie! Od tych wywodów odcięła się nawet żydowska Liga Przeciwko Zniesławieniu. W oficjalnym oświadczeniu stwierdziła, że nie widzi w postaci Watty treści antysemickich.

Mistrz Yoda wprowadza młodego Anakina w swe żydowskie interesy? Figurka woskowa na wystawie poświęconej Gwiezdnym Wojnom (fot. Miguel Mendez from Malahide, Ireland, lic. CC BY 2.0, wikimedia commons).

Wątków żydowskich w „Gwiezdnych wojnach” doszukiwano się zresztą nieraz, widząc nawet w Yodzie swego rodzaju rabina. Temat doczekał się opracowań naukowych, a najnowszym podsumowaniem tych dociekań może być artykuł o tytule, którego nie da się dobrze oddać w polskim tłumaczeniu: „May the Force Be with Jew. The Jedi-Hebraic Connection” („Niech moc będzie z Żydami. Związki dżedajsko-żydowskie”) Andrew Blake’a.

Szczęśliwi niewolnicy?

Inni znawcy dostrzegli w „Gwiezdnych wojnach” zakamuflowany przekaz zwolenników niewolnictwa! Stwierdzono, że niektóre rasy czy ludzie pokazani w sadze są szczęśliwi, mimo iż żyją w niewoli. W tym kontekście przywołuje się nawet przykład Chewbacki, drugiego pilota Sokoła Millenium, i jego towarzysza Hana Solo! Od tego był już tylko krok do XIX-wiecznej Ameryki, gdzie obrońcy niewolnictwa wysuwali argument: Przecież oni są zadowoleni.

Co więcej, w pierwszej zrealizowanej części „Gwiezdnych wojen”, „Nowej nadziei” (1977), występuje tylko jeden jedyny czarnoskóry aktor, który nie pojawił się jednak ani w żadnym kadrze, ani w napisach końcowych! Już czujni strażnicy politycznej poprawności wiedzieli, co zrobić z tym faktem. Tymczasem nie wynikało to z żadnych uprzedzeń George’a Lucasa, ale z jego koncepcji artystycznej.

Początkowo w filmie miał pojawić się czarnoskóry bohater – przemytnik Han Solo. Jednak twórca Gwiezdnych Wojen zmienił zdanie i zaczął szukać do tej roli białego aktora. W przerwie między przesłuchaniami dał szansę znajomemu stolarzowi, który właśnie wymieniał drzwi w biurze. Tym stolarzem był Harrison Ford.

Darth Farmer

Wspomnianym wyżej jedynym Afroamerykaninem w „Nowej nadziei” jest James Earl Jones. W filmie nie pojawia się on sam, ale tylko jego charakterystyczny głos (słyszymy go również jako Mufasę w „Królu lwie”). Tak więc czarny – nomen omen – charakter, Darth Vader, mówił głosem czarnoskórego aktora.

James Earl Jones został „głosem” Dartha Vadera nie z powodu politycznej poprawności, ale wręcz na przekór niej (fot. Eva Rinaldi from Sydney Australia, lic. CC BY-SA 2.0, wikimedia commons).

Najbardziej zdumiony tym faktem był Brytyjczyk David Prowse, odtwórca roli Vadera. I to z jego strony padł pod adresem Lucasa zarzut o uleganie politycznej poprawności. Jak napisał Chris Taylor w książce „Gwiezdne wojny. Jak podbiły świat?”:

Prowse twierdzi, że Lucas obiecał, że dogra z nim dialogi później. Jednakże jego akcent z Devonshire, silniejszy niż mu się zdawało, po prostu nie pasował do roli. Ekipa nazywała go „Darth Farmer”. W zastępstwie Jones został sprowadzony na jeden dzień za ustalone z góry wynagrodzenie w wysokości 7,5 tys. dolarów. Prowse gorzko stwierdził później, że wybór Jonesa był powodowany tym, iż Lucas zdał sobie sprawę z braku czarnoskórych aktorów w obsadzie.

Było jednak wręcz odwrotnie. Lucas nie chciał, aby jedyny czarnoskóry aktor udzielał głosowi złoczyńcy – domyślał się krytyki takiego rozwiązania. To reżyser castingu uparł się na niego i to z bardzo prostego powodu: James Earl Jones miał po prostu najlepszy baryton spośród znanych im aktorów.

Niedawno temu w nieodległym Wietnamie

Genezy szajby – bo inaczej tego nie można nazwać – na punkcie wątków rasistowskich, antysemickich i wszystkich, które się kończą na słowie „fobiczny”, trzeba szukać w amerykańskiej historii. Z jednej strony pełna pięknych idei o ludziach wolnych, którzy stworzyli najpotężniejsze mocarstwo na Ziemi, ale z drugiej niemal od początku historia pełna przemocy i wyzysku innych.

Eksterminacja Indian, niewolnictwo czarnych, a potem ich dyskryminacja aż do lat 60. XX wieku… Nawet z prawami wyborczymi kobiet USA nie szły w awangardzie, dając się wyprzedzić m.in. Armenii, Azerbejdżanowi, Białorusi i Polsce.

Z takim bagażem historycznym wielu naukowców skręca w drugą stronę i staje się przewrażliwionymi na punkcie politycznej poprawności. Przekraczane są kolejne granice śmieszności i absurdu, jakby mogło to w jakiś sposób zmazać grzechy przeszłości.

Tymczasem, jeżeli doszukiwać się nawiązań do rzeczywistych wydarzeń w „Gwiezdnych wojnach”, to wcale nie chodzi o Żydów, Murzynów i homoseksualistów, ale o… wojnę w Wietnamie. Jak pisze Chris Taylor:

Czarny charakter tej baśni, Imperium, narodził się z inspiracji wojskami amerykańskimi w Wietnamie, Ewokowie powstali dzięki Wietkongowi, Imperator zaś był oparty na osobie prezydenta Nixona.

Prezydent Nixon czyli… prawdziwa twarz Imperatora? (źródło: domena publiczna)

Sam George Lucas mówił o tym zresztą otwarcie, zwracając uwagę na różne smaczki umieszczone w filmach. Chociażby taki, że gabinet Imperatora ma owalny kształt.

Bibliografia:

1. Andrew Bank, May the Force Be with Jew, [w:] Sex, politics, and religion in Star Wars. An Anthology, ed. by Douglas Brode, Leah Deyneka, Scarecrow Press, Lanham, Md. 2012.
2. Jonathan L. Bowen, Anticipation. The real life story of Star Wars, Episode I, the Phantom Menace, iUniverse , New York 2005.
3. Okwu Michael, Jar Jar jarring, [w:] CNN.com, 14 czerwca 1999.
4. Pianka John Paul, The Power of the Force: Race, Gender and Colonialism in the Star Wars Universe [praca magisterka], Office of Graduate Student Services, Wesleyan University, Middletown, Connecticut 2013.
5. Taylor Chris, Gwiezdne wojny. Jak podbiły wszechświat?, Znak Horyzont, Kraków 2015.