Przymierze zakrapiane wódką. Kulisy podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow

Po południu 23 sierpnia 1939 r. na moskiewskim lotnisku Chodynka wylądowały dwa samoloty Focke-Wulf Fw 200 Condor. Maszyny te przywiozły członków niemieckiej delegacji z ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem na czele. Jego świta liczyła około 40 osób: dyplomatów, doradców, tłumaczy i fotografów.

Zdrawstwujtie, druzja!

Niemców zadziwiło gorące powitanie, jakie zgotowano im na Chodynce. Budynek portu lotniczego i jego okolice były uroczyście udekorowane sowieckimi i niemieckimi flagami. Zwłaszcza o te drugie było w Moskwie trudno. Ostatecznie po gorączkowych poszukiwaniach udało się takowe znaleźć w rekwizytorni stołecznego Mosfilmu.

Efektem paktu Hitler–Stalin była śmierć milionów niewinnych ludzi. Na ilustracji rysunek z października 1939 roku, doskonale oddający istotę tego porozumienia (źródło: domena publiczna).

Kiedy tylko Ribbentrop pokazał się w drzwiach samolotu, orkiestra wojskowa odegrała hymny obu państw, a chwilę później Niemcy i Sowieci padli sobie w objęcia. Dla niektórych zgromadzonych na lotnisku osób moment ten wyglądał dość osobliwie i nienaturalnie, zwłaszcza po latach wzajemnego obrzucania się wyzwiskami i oblewania wiadrami pomyj.

Brama lotniska w podmoskiewskiej Chodynce. Powitanie niemieckiej delegacji, które tam się odbyło, skończyłoby się klapą, gdyby nie pomoc rekwizytorni Mosfilmu (źródło: domena publiczna).

Roger Moorhouse przywołuje w książce „Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina” wspomnienia pilota Hansa Baura, który:

Przypatrując się, jak Ribbentrop dokonuje przeglądu kompani honorowej, złożonej z lotników elitarnych eskadr sowieckich sił powietrznych, nie mógł się nadziwić surrealistycznemu widokowi niemieckiego ministra spraw zagranicznych, przechodzącego dziarskim krokiem wzdłuż szeregu, z ramieniem wyciągniętym w hitlerowskim salucie. Autor relacji stwierdził wówczas, że Cuda ciągle się zdarzają.

Kilka scen z życia w sowieckiej stolicy

Niektórzy z Niemców tuż po przyjeździe udali się na przechadzkę po sowieckiej stolicy. Rzuciło im się w oczy, że w porównaniu do mieszkańców zachodnich miast moskwianie byli wyjątkowo mało radośni.

Spacer odbywał się w asyście sowieckich tajniaków, którzy informowali swoich zwierzchników o każdym kroku nazistowskich dyplomatów. W czasie zwiedzania doszło też do małego incydentu, kiedy to wspomniany już Hans Baur próbował wręczyć sowieckiemu szoferowi napiwek. Jego relację cytuje Roger Moorhouse w „Pakcie diabłów”:

Człowiek ten wściekł się (…). Pytał, czy tak mu dziękujemy za to, że się dla nas starał – czy chcemy, żeby trafił do więzienia. Wiedzieliśmy doskonale, że nie wolno im było przyjmować napiwków.

Zakrapiane negocjacje

Rozmowy w sprawie niemiecko-sowieckiego porozumienia rozpoczęły się na Kremlu po południu 23 sierpnia. Niemców reprezentowali Joachim von Ribbentrop i Friedrich-Werner von der Schulenburg, ambasador Niemiec w ZSRS. Ze strony sowieckiej pierwsze skrzypce grał oczywiście Józef Stalin oraz jego protegowany, Wiaczesław Mołotow, w najbliższym otoczeniu Wodza znany jako „Kamienny Tyłek”.

Joachim von Ribbentrop z wizytą w Moskwie. Ciekawe, ilu tajniaków uwieczniono na tym zdjęciu (źródło: domena publiczna).

Rokowania przeciągały się, a w ich trakcie Ribbentrop dzwonił nawet do Hitlera, aby uzgodnić proponowany przez Sowietów podział stref wpływów w Europie. Około północy, kiedy uzgodniono wszystkie sporne kwestie i nadano ostateczny kształt tekstowi porozumienia, przygotowano małe przyjęcie.

Jak podaje Roger Moorhouse, najpierw:

na stołach pojawiły się samowary z czarną herbatą, a potem także kawior, kanapki, wódka i wreszcie „szampan” – wino musujące z Krymu (…). Napełniono kieliszki, zapalono papierosy, a atmosfera zrobiła się (…) „przyjacielska i miła”. Zgodnie z rosyjską tradycją zaczęło się nieprzerwane wznoszenie toastów.

Jako pierwszy wzniósł kielich Stalin i powiedział pamiętne słowa: Wiem, jak bardzo naród niemiecki wielbi swojego Führera. Piję więc za jego zdrowie. Następnie po kolejce toastów wszyscy zgodnie wypili za pakt o nieagresji, nazywając go symbolem nowej ery w stosunkach między obu państwami.

Stalin w szampańskim humorze. Trudno powiedzieć, czy niemieckim gościom również grał na nosie, ale na pewno szokował ich swoim zachowaniem (źródło: domena publiczna).

Niemcy i Sowieci wprost prześcigali się w prawieniu sobie komplementów, co było zapewne wywołane krążącym we krwi alkoholem. Ribbentrop wyznał np. że: czuje się podobnie jak wśród towarzyszy partyjnych Parteigenossen w Berlinie.

Mocna głowa towarzysza Stalina

Podczas tej późnej kolacji Stalin wprost tryskał humorem. O imprezach na Kremlu pisaliśmy już przy okazji innego artykułu, natomiast wart opisu jest sposób zachowania Wodza na podobnych uroczystościach. Sowiecki gensek zdecydowanie nie znał umiaru w jedzeniu i piciu, a jego maniery przy stole szokowały zachodnich oficjeli.

Generał de Gaulle np. z niesmakiem zauważył podczas oficjalnego przyjęcia, że Stalin zachowywał się jak wieśniak – nakładał sobie pokaźne porcje jadła, które popijał krymskim winem, opróżniając kieliszek jednym haustem. Dyktator najpierw wzniósł toast za Francuzów, a następnie przepijał do każdego z obecnych przy stole. Wywołany w ten sposób delikwent musiał wstać, podejść do Stalina i stuknąć się z nim kieliszkiem. Podobnych toastów wzniesiono ponad 30!

Świński łeb największym przysmakiem Wodza

Z kolei Winston Churchill, który w sierpniu 1942 r. gościł w Moskwie, wspominał nieoficjalny obiad ze Stalinem i Mołotowem. Wg słów brytyjskiego premiera:

Obiad zaczął się w prosty sposób, od paru rzodkiewek, a następnie przekształcił się w bankiet: prosiak, dwa kurczaki, wołowina, baranina, różnego rodzaju ryby. Wystarczyłoby dla 30 ludzi.

Stalin (…) zaproponował mi głowę prosiaka, a kiedy odmówiłem, sam zaatakował ją z upodobaniem. Za pomocą noża obrał mięso, wkładając je nożem do ust. Potem wycinał kawałki mięsa z policzków prosiaka i jadł je palcami.

Dowcip był u Stalina równie prosty i niewyszukany jak jego maniery. A to pociągnął towarzysza Kalinina za brodę, to podłożył pomidora na krzesło właśnie siadającego Woroszyłowa.

Tak brytyjski karykaturzysta David Low wyobrażał sobie miesiąc po podpisaniu paktu spotkanie na zgliszczach Polski. Rysunek pochodzi z gazety „Evening Standard”.

Całe towarzystwo oczywiście obowiązkowo chichotało, a kiedy Wódz już sobie wypił, to jeszcze chętnie popisywał się wokalnie. Podobno najbardziej lubił złodziejską przyśpiewkę: „Raz z kicia w Odessie drapnęli dwaj kolesie”.

Przymierze krwi

Choć przyjęło się, iż oficjalną datą zawarcia porozumienia jest 23 sierpnia, to tak naprawdę przedłużające się negocjacje i bankiet sprawiły, że pakt podpisano dopiero nad ranem następnego dnia. Moment ten uwiecznili niemieccy i sowieccy fotografowie.

Na zdjęciach nie widać na stołach pustych kieliszków. Niemiecki fotograf Heinrich Hoffmann wspominał, że Stalin naciskał aby je uprzątnąć: najwyraźniej nie życzył sobie, aby ktokolwiek pomyślał, iż podpisywał pakt, będąc pijany.

Panie Ribbentrop, ma pan moje słowo (Bundesarchiv, Bild 183-H27337 / CC-BY-SA 3.0 de).

Na dokumencie nie ma oczywiście podpisu sowieckiego dyktatora. Z ramienia rządu ZSRS sygnował go Wiaczesław Mołotow. W imieniu Niemiec swój podpis złożył Joachim von Ribbentrop. Gdy około 3.00 zmęczone towarzystwo zaczęło się rozchodzić, Stalin ponownie podszedł do Ribbentropa i rzekł: mogę zaręczyć słowem honoru, że Związek Radziecki nie zdradzi swojego sojusznika.

Układ między III Rzeszą i ZSRS zadecydował o losach wielu milionów ludzi w Europie. Nazywany przewrotnie paktem o nieagresji (wbrew swojemu zaborczemu charakterowi), ostatecznie położył kres ładowi wersalskiemu i przyczynił się do wybuchu II wojny światowej. Kilka tygodni później jego sygnatariusze przypieczętowali swoje przymierze krwią. Ale była to krew polskich kobiet, mężczyzn i dzieci.

Bibliografia:

1. Gregor Dallas, Zatruty pokój. 1945 – wojna, która się nie skończyła, Wydawnictwo Bukowy Las, Wrocław 2012.
2. Lord Moran, Wojna Churchilla 1940-1945, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2005.
3. Roger Moorhouse, Pakt diabłów. Sojusz Hitlera i Stalina, Znak Horyzont, Kraków 2015.
4. Aleksander Nikonow, Uderz pierwszy! Hitler i Stalin: kto kogo przechytrzył?, Bellona, Warszawa 2011.