Tajny spisek generałów. Jaki był prawdziwy powód upadku Władysława Gomułki?

Choć nie brakuje badań na temat wydarzeń z 1970 roku, wiele kwestii wciąż wymaga wyjaśnienia. Historycy głowią się między innymi nad tym, dlaczego decyzję o wprowadzeniu podwyżek władze ogłosiły w najgorszym możliwym momencie. Z jakiego powodu zrezygnowano z pokojowych rozwiązań i wybrano brutalną rozprawę z protestującymi? Skąd wziął się panujący wówczas chaos decyzyjny? Choć jest rzeczą dobrze wiadomą, że na szczytach władzy w PRL trwała walka o wpływy, brakowało twardych dowodów na spisek przeciwko Gomułce. Trudno było również wskazać, kto miałby być inicjatorem i przywódcą sprzysiężenia przeciwko pierwszemu sekretarzowi partii. Tak było przynajmniej aż do publikacji artykułu prof. Chojnowskiego.

Gen. Jaruzelski – odsunięty od dowodzenia, czy jeden z liderów spisku? (fot. Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, Wojskowa Agencja Fotograficzna, domena publiczna).

Sensacyjny dokument

Wspomniany historyk natrafił na nieznany dotąd dokument partyjny. Jest to protokół z posiedzenia w Komitecie Centralnym PZPR z 25 lutego 1969 roku. Co z niego wynika?

W wymiarze politycznym przedstawiony w dokumencie incydent ma posmak sensacji. Oto grono najważniejszych dygnitarzy partyjnych i państwowych zdecydowało bez wiedzy I sekretarza KC PZPR o podjęciu kosztochłonnej produkcji, wprowadzając ją częściowo w życie. […] Zdumienie budzi wynikająca z dokumentu informacja, że od lat sześćdziesiątych decyzje zbrojeniowe rząd podejmował „w węższym gronie, bez protokółu” (…).

Czy Władysław Gomułka przypłacił władzą sprzeciw wobec planów budowy licencyjnej wersji BWP-1? (fot. domena publiczna).

Chodziło o rozpoczęcie produkcji bojowego wozu piechoty TB-40, który miał być licencyjną wersją wozu BWP-1 – pojazdu, z którego do dzisiaj korzysta Wojsko Polskie. Władysław Gomułka dowiedział się o podjętym przedsięwzięciu dopiero po fakcie i podjął decyzję o zablokowaniu prac. Zdaniem uczonego niewykluczone jest, że w ten sposób pierwszy sekretarz podpisał na siebie polityczny wyrok.

Władysław Gomułka był niechętny zbrojeniom, czym przysporzył sobie zapewne niebezpiecznych wrogów (fot. domena publiczna).

Jaruzelski, Gierek, Moskwa

Prof. Chojnowski wskazuje, że na przełomie lat 60. i 70. XX wieku:

Wojsko oczekiwało (…) uznania swej rosnącej pozycji w systemie władzy, na pewno zaś domagało się środków na rozbudowę i unowocześnienie swych struktur. W obu dziedzinach napotykało opór Władysława Gomułki, przy czym zasadnicze znaczenie miała niechęć I sekretarza do zwiększania nakładów finansowych na zbrojenia.

I rzeczywiście, po ustąpieniu Władysława Gomułki fundusze popłynęły szerokim strumieniem do sił zbrojnych PRL. Wojsko otrzymało m.in. ponad 1000 czołgów.

Czy wojsko odegrało podwójną rolę w Grudniu ‘70? (Inscenizacja na planie filmu „Czarny czwartek”; fot. Starscream, CC BY-SA 3.0).

Fakty mówią same za siebie: z różnych grup interesów w PRL, żadnej nie zależało tak bardzo na usunięciu przywódcy partii, co kompleksowi przemysłowo-wojskowemu.

Kluczową rolę w spisku miał odegrać gen. Wojciech Jaruzelski, a twierdzenia o wyłączeniu jego osoby z dowodzenia w grudniu 1970 r. miały być elementem cynicznego zacierania śladów. Według cytowanego historyka to właśnie ówczesny minister obrony narodowej przesądził w czasie spotkania z 18 grudnia o zmianie na stanowisku I sekretarza.

Również Moskwa miała sprzyjać zmianie kierownictwa PZPR. W jej przekonaniu Edward Gierek gwarantował dbałość o radzieckie interesy w Polsce, w przeciwieństwie do starającego się zachować względną niezależność Gomułki.

News powstał w oparciu o artykuł naukowy opublikowany w periodyku „Dzieje Najnowsze”.

Trudno określić, jaka była rola spiskowców w podejmowaniu decyzji o podwyżkach, uzasadnione wydaje się natomiast przypuszczenie, że przygotowali się oni do siłowego rozwiązania sprawy spodziewanych protestów. Następnie obarczono Gomułkę odpowiedzialnością i zmuszono go do ustąpienia ze stanowiska.

Źródłem powyższego newsa jest:

Andrzej Chojnowski, Kto odsunął od władzy Władysława Gomułkę? Przyczynek do genezy Grudnia ’70, „Dzieje Najnowsze”, r. 46 (2014), nr. 1, s. 189–206.

Newsy historyczne. O co chodzi?

	Rubryka „newsów historycznych” to najnowsze doniesienia ze świata historii. Szukamy przegapionych i przemilczanych odkryć polskich (i nie tylko) naukowców. Pokazujemy, że w badaniach nad przeszłością nieustannie coś się dzieje.
	Nasze newsy są krótkie i przystępne. Na 2-3 tysiącach znaków streścimy dla Was odkrycia, które naukowcy zawarli na dziesiątkach stron hermetycznych prac. Piszemy tylko o tym, co naprawdę ma znaczenie. Bez przynudzania.
	Opieramy się na publikacjach naukowych z ostatnich 18 miesięcy. W świecie historii newsy rozchodzą się powoli, a prace akademickie trafiają do potencjalnych odbiorców z dużym opóźnieniem. To co w innych dziedzinach przestaje być newsem po 24 godzinach w historii może nim być nawet rok później.
	Przygotowując newsy kierujemy się listą najbardziej prestiżowych periodyków historycznych. Jeśli jesteś wydawcą lub autorem i chciałbyś, abyśmy sięgnęli do konkretnej publikacji – wyślij ją na adres naszej redakcji.