Sulejman i Roksolana. Baśń jak z Tysiąca i jednej nocy

On – potężny padyszach, „Pan tego czasu”, potomek dynastii władców i zdobywców, przed którym drżała cała chrześcijańska Europa. Ona – młodziutka dziewczyna porwana z domu przez najeźdźców, zmuszona do przyjęcia obcej wiary i obyczajów.

On rządził imperium…

Sulejman, któremu na Zachodzie nadano przydomek „Wspaniały”, był wybitnym władcą, dyplomatą i dowódcą. Dzięki trzynastu osobiście prowadzonym kampaniom wojennym rozszerzył granice imperium Osmanów. Budził postrach w chrześcijańskiej Europie po zdobyciu Belgradu w 1521 roku, zwycięstwie pod Mohaczem w 1526 roku i oblężeniu Wiednia w 1529 roku.

Zawarł za to pokój z Zygmuntem Starym, który jako pierwszy władca europejski wyznania katolickiego zdecydował się na taki krok z władcą muzułmańskim. Obydwu władcom, którzy nazywali siebie nawzajem „braćmi”, zależało, by ten drugi nie popsuł planów politycznych pierwszego. Sułtan nie chciał, by Zygmunt angażował się w wojnę między Turcją a Habsburgami. Polski król, skupiony na konflikcie z Moskwą, nie musiał się martwić południową granicą.

fot.domena publiczna

Sulejman, któremu na Zachodzie nadano przydomek „Wspaniały”, był wybitnym władcą, dyplomatą i dowódcą

Mimo niepowodzenia pod Wiedniem Imperium Osmańskie było w pełni rozkwitu, a porażka nie położyła się cieniem na chwale padyszacha. Miał on wówczas 35 lat i był mężczyzną w sile wieku. Do kręgu najbliższych mu osób należeli – poza matką, Ayşe Hafsą, z której zdaniem bardzo się liczył – Wielki Wezyr Pargali Ibrahim Pasza, jego bliski przyjaciel, doradca i prawdopodobnie szwagier, a także Hürrem, która już wówczas urodziła mu kilkoro dzieci, w tym czterech synów, zyskując poważanie i pozycję.

Dla niej złamał niemal wszystkie zasady protokołu haremowego, wynosząc ulubienicę poza i ponad wszystkie kobiety z haremu poza matką. W wierszach i listach słanych podczas kampanii wojennych Sulejman nazywał ją „sułtanką swojego serca”, „swoim życiem”, „miłością o radosnej twarzy”, „wiosną”, „jaśniejącym księżycem” czy „królową”. Ona zaś wyrażała nieustającą tęsknotę i niecierpliwie wyczekiwała powrotu ukochanego.

Czytaj też: Nasi górą. Pięć bitew, w których spuściliśmy łomot Turkom

…a ona nim

„Pan nieprzystępny, srogi, wyniosły, jeden z naczelnych twórców potęgi osmańskiej, jeden z największych monarchów swojej epoki, u którego szukał opieki Franciszek I, z którym zgody szukał Karol V, daje nad sobą władzę wyzwolonej giaurowej nałożnicy” – pisał o Hürrem ponad sto lat temu w „Kwartalniku Historycznym” Szymon Askenazy.

Jak wyglądała ta, która zdobyła serce potężnego padyszacha? Trudno dziś ocenić z całą pewnością, ale z portretów i relacji ówczesnych wyłania się obraz dość zwyczajnej dziewczyny. Była niskiego wzrostu, „młoda, lecz nie klasycznie piękna, chociaż zgrabna i filigranowa”, jak ją opisał ambasador Wenecji Pietro Bragadin. Gdy około 1534 roku, prawdopodobnie po śmierci matki, sułtan poślubił swą faworytę, co szeroko opisywali zagraniczni dyplomaci, Hürrem triumfowała i wydawało się, że jej pozycji nic nie może już zagrozić.

fot.Tycjan/domena publiczna

Z portretów i relacji ówczesnych wyłania się obraz dość zwyczajnej dziewczyny.

Wielu historyków twierdzi, że wskutek jej spisku stracony został następca tronu Mustafa, co utorowało drogę do władzy jej synom, a także Wielki Wezyr Ibrahim, zdecydowanie przeciwny jej wpływom i pozycji. Dodatkowym smaczkiem jest fakt, że być może to sam Ibrahim zakupił młodą niewolnicę z Rusi na targu i podarował swojemu władcy.

Czytaj też: Chrześcijańska niewolnica, królowa Grenady, Zoraya… kim była Isabel de Solís?

Roześmiana niewolnica

Posiadamy w najgorszym razie szczątkową, a w najlepszym niepełną wiedzę na temat kobiet, które trafiały do sułtańskiego haremu jako branki z obcych ziem i prezenty od dygnitarzy. Sułtańskich nałożnic i faworyt pilnie strzeżono, ledwie pogłoski i plotki mogły przedostać się do uszu zachodnich dyplomatów czy podróżników. Nielicznym mieszkankom sułtańskiego haremu, które zajmowały w nim – choćby przez chwilę – ważną pozycję, stając się matkami książąt i księżniczek, owe plotki, skandale i intrygi przysporzyły rozgłosu.

Należy do nich słynna już w swoich czasach Hürrem. Nie wiemy dokładnie, kiedy ani gdzie przyszła na świat, być może pochodziła z Rusi Czerwonej. Według polskich przekazów była córką popa z Rohatyna, skąd została porwana przez Tatarów, kupiona przez Wielkiego Wezyra Ibrahima i podarowana Sulejmanowi około 1520 roku. Roksolana nie jest imieniem, lecz przydomkiem oznaczającym po prostu Rusinkę. Wiemy, że w 1521 roku urodziła Sulejmanowi pierwszego syna, otwierając sobie drogę na szczyt haremowej hierarchii.

fot.Haseki Hürrem Sultan – „Soliman le Magnifique” p.48/domena publiczna

List Roksolany do polskiego króla Zygmunta II Augusta

Francuski ambasador Busbecq twierdził, że utrzymywała miłość Sulejmana „za pomocą miłosnych sztuczek i magicznych procederów”. Jednak bardziej prawdopodobne wydają się inteligencja, spryt i pogodny charakter, któremu zawdzięczała swój przydomek, oznaczający „Radosna”, „Roześmiana”. Wykorzystując swoje talenty, wkrótce po dołączeniu do haremu Sulejmana zdołała wyeliminować Mâhidevrân zwaną Gülbahar („Wiosenna Róża”), ulubienicę sułtana i matkę Mustafy.

Wenecki ambasador opisał skandal, jaki wybuchł w haremie, gdy panie rzuciły się na siebie z pięściami i paznokciami. Podrapana na twarzy Hürrem odmówiła wówczas stawienia się przed sułtanem, tłumacząc się tym, że nie mógł jej oglądać w takim stanie. Sulejman oddalił Gülbahar, która wyjechała Manisy wraz z synem.

Czytaj też: „Niewolnica Isaura”

Zazdrosna kochanica sułtana

Ambasador wenecki Bragadin opisywał, że Hürrem była niewypowiedzianie zazdrosna i gdy sułtan otrzymywał w prezencie młode, piękne niewolnice, z obawy przed konkurencją wpadała w szał i wymuszała odsyłanie potencjalnych konkurentek. Trudno się dziwić – znała to z własnego doświadczenia. Ponoć z czasem namówiła sułtana, by najpiękniejsze nałożnice powydawać za mąż za dygnitarzy, aby ich uroda się nie zmarnowała, chroniąc się w ten sposób przed ewentualną konkurencją.

Po pożarze Starego Seraju w 1541 roku uzyskała zgodę Sulejmana na to, by przenieść się do nowego pałacu, znanego dziś jako Topkapı, w którym mogła realizować swoje ambicje polityczne, być blisko sułtana (nie wyjechała do prowincji z żadnym ze swych synów, jak to było w zwyczaju) i dbać o interesy swoich dzieci.

Czy słynna Hürrem była wyrachowaną i zimną żmiją, która rozkochała w sobie, a potem omotała jednego z najpotężniejszych władców epoki? Czy raczej ambitną, inteligentną dziewczyną, która trafiła do innego świata i urządziła się w nim najlepiej jak potrafiła? Cóż, ówcześni skłaniali się zapewne do pierwszej opinii, dziś możemy spojrzeć na to inaczej.

Pamiętajmy, że Sulejman nie był słabym, podatnym na manipulacje władcą, jak choćby jego syn i następca, Selim II zwany Pijakiem, zdominowany przez Nurbanu, swoją ulubioną nałożnicę, a następnie małżonkę. Z prawie pół wieku panowania Sulejman miał przy sobie ukochaną przez ponad trzydzieści lat, dzieląc z nią smutki i radości, wymieniając tysiące listów, poezji i wyznań miłosnych. Hürrem nie była jedynie matką jego dzieci – była powierniczką jego trosk, najbliższą mu osobą, u której szukał rady i pocieszenia.

Miłość albo polityka

Nie wiemy, czy tę unikatową pozycję osiągnęła dzięki sprytowi, czy najprościej mówiąc była idealną „bratnią duszą” dla ukochanego, który nie wyobrażał sobie bez niej życia. Warto podkreślić, że wbrew tradycji Hürrem żyła z sułtanem w trwałym związku, rodząc mu kolejne dzieci – gdy zwyczajowo po powiciu syna nałożnice były oddalane i zastępowane przez inne. Żadna nie wracała do sypialni sułtana po tym, jak wypełniła swoją rolę na rzecz dynastii. Jak podkreśla Leslie Peirce w biografii sułtanki:

Podczas całego panowania Sulejmana żadna inna konkubina nie urodziła mu dziecka. Jeżeli nawet sypiał z innymi kobietami podczas nieobecności w Stambule lub podczas kolejnych ciąż Roksolany, to zadbano o to, by te kontakty nie zaowocowały potomstwem. Pięcioro dzieci z jedną konkubiną w ciągu siedmiu lat i żadnego z inną nałożnicą – to było rewolucyjne odstępstwo od tradycji. Turecki sułtan stał się monogamistą!

fot.Anton Hickel /domena publiczna

Sulejman i Hürrem żyli ze sobą przez prawie czterdzieści lat.

Być może ambitna, przebiegła i nie cofająca się przed niczym Hürrem po prostu wykorzystała jak najlepiej położenie, w którym się znalazła? A może uczucie naprawdę było tak wielkie i trwałe, że związało parę ze sobą na wiele lat, wbrew zwyczajom i protokołom?

Sulejman i Hürrem żyli ze sobą przez prawie czterdzieści lat. Ona zmarła 15 kwietnia 1558 po długiej chorobie, jego śmierć dosięgła osiem lat później, podczas oblężenia Szigetváru na Węgrzech. Spoczęli w Stambule, w mauzoleum wybudowanym na dziedzińcu meczetu Sulejmana.

Literatura:

1. Askenazy, Sz., Listy Roxolany, „Kwartalnik Historyczny”, r. 10(1896), ss. 113-306.
2. Bukowczan-Rzeszut, A., Kuchnia królów, Kraków 2020.
3. Clot, A., Sulejman Wspaniały i jego wspaniałe stulecie, tłum. G. Majcher, Warszawa 2017.
4. Halman, Talat S., Suleyman the Magnificent Poet, Istanbul 1987.
5. Łątka, J.S., Sulejman II Wspaniały – zdobywca, władca, reformator, Warszawa 2004.
6. Peirce, L., Roksolana – władczyni Wschodu, tłum. M. Studencki, Kraków 2018.