Katarzyna Jagiellonka

Katarzyna Jagiellonka była ostatnią córką pary królewskiej – Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Urodziła się 1 listopada 1526 roku w Krakowie. Wychowywała się jednak również w Niepołomicach oraz Wilnie, a kiedy Zygmunt Stary zmarł, zamieszkała z matką oraz siostrami, które tak jak ona były jeszcze pannami: Zofią i Anną, w Warszawie.

W roku 1556 Bona zniknęła z otoczenia Katarzyny. A to dlatego, że po konflikcie z Zygmuntem Augustem w 1556 roku zdecydowała się wyjechać z Polski. O losach Katarzyny (i tworzonych z jej udziałem powiązaniach dynastycznych) zdecydować miał jej brat. Kandydatów do ręki królewny nie brakowało. Jednym z nich był Iwan IV Groźny. Lecz choć na pozór sojusz Polski i Moskwy mógł okazać się wyjątkowo silny (zresztą taki pomysł powróci później za panowania Wazów), u schyłku rządów Jagiellonów niósł pewne ryzyko. Otóż gdyby Zygmunt August zmarł nie pozostawiwszy prawowitego potomka płci męskiej (co faktycznie się stało), Iwan mógłby rościć pretensje do polskiego tronu. A to już nie byłoby dobre.

Polityczne małżeństwo

W poszukiwaniu męża dla Katarzyny zwrócono zatem oczy na północ, a konkretnie na Finlandię, którą władał wtedy książę Jan Waza (późniejszy król Szwecji), młodszy od Jagiellonki aż o 11 lat. Z politycznego punktu widzenia ich mariaż bardzo się Polsce opłacał. Tworzył bowiem podwaliny dla silniejszego sojuszu antymoskiewskiego. Co ciekawe, sporo wcześniej ojciec Jana, Gustaw I Waza, starał się o rękę starszej siostry Katarzyny – Jadwigi.

fot.Hugo Salmson /domena publiczna

fot.Hugo Salmson /domena publiczna O rękę Katarzyny starał się m.in. Iwan Groźny.

Ślub Jana i Katarzyny miał miejsce 4 października 1562 roku. Wesele zorganizowano w Wilnie. W posagu panna młoda otrzymała „spuściznę” Zakonu Kawalerów Mieczowych – siedem należących niegdyś do nich zamków. Według innej wersji twierdze stanowiły zastaw pod pożyczkę w wysokości 120 tys. talarów, jakiej udzielił polskiemu królowi fiński książę. Po weselu Katarzyna i Jan wyjechali do stolicy Finlandii Åbo. W orszaku przyszłej księżnej znalazła się m.in. słynna Dosieczka.

Z rodziną najlepiej wychodzi się na obrazie

Był jednak ktoś, kto od początku sceptycznie podchodził do tego małżeństwa dynastycznego. Mowa o bracie Jana Wazy, ówczesnym królu Szwecji Eryku XIV. Nie chciał on, aby jego brat za bardzo się wzmocnił. Tymczasem Jan próbował prowadzić własną politykę zagraniczną. Rodzeństwo rywalizowało również o kontrolę nad prowadzącymi do Rosji szlakami handlowymi. W końcu Eryk (którego podejrzewano, że jest cokolwiek niespełna rozumu) fałszywie oskarżył Jana o spiskowanie z wrogami państwa.

fot.Georg von Rosen /domena publiczna

Brat Jana i król Szwecji Eryk XIV (którego podejrzewano, że jest cokolwiek niespełna rozumu) fałszywie oskarżył Jana o spiskowanie z wrogami państwa.

W 1563 roku zwołano posiedzenie Riksdagu, na którym uznano fińskiego księcia go winnym zdrady stanu. Szwedzki monarcha wysłał swoje wojska do zamku w Åbo. Konieczne okazało się oblężenie, ale w końcu Katarzyna i Jan wpadli w ręce Eryka. W akcie łaski król zaoferował Jagiellonce bezpieczny powrót do Polski, ale odmówiła. Razem z mężem została uwięziona w zamku w Gropsholm.

Czytaj też: Królewna z bajki? Nic bardziej mylnego! Życie pierworodnej córki Bony i Zygmunta nie było usłane różami

Oczekiwana zamiana miejsc

Właśnie tam na świat przyszła pierworodna córka pary książęcej, Izabela (imię otrzymała po ciotce, siostrze matki). Niestety dziewczynka zmarła niedługo później. W roku 1566 Katarzyna urodziła syna, Zygmunta, przyszłego króla Polski. Tymczasem sytuacja wokół Jagiellonki zaczęła robić się niebezpieczna. Oto bowiem na horyzoncie ponownie pojawił się Iwan IV Groźny. Erykowi XIV zamarzył się bowiem silny sojusz wymierzony w… Polskę.

Wówczas do głosu doszła opozycja. Katarzynę i jej rodzinę uwolniono, a w 1568 roku obalono szalonego szwedzkiego władcy. Tym razem to on trafił pod klucz. Ze względu na stan psychiczny monarchy Jan został ustanowiony jego opiekunem i jeszcze w tym samy roku ogłoszono go królem Szwecji. Rok później również Katarzyna doczekała się koronacji.

Czytaj też: Zygmunt Stary – król błaznów

Katolicka żona protestanta

Koszmar nowej pary królewskiej się skończył. Ich trudne dzieje stały się w 1570 roku kanwą książki Marcina Kromera „Historia prawdziwa o przygodzie żałosnej książęcia finlandzkiego Jana i królewny polskiej Katarzyny”. Z tym etapem życia Katarzyny związany jest jednak pewien ciekawy epizod.

Otóż Jan Waza był protestantem. Rzym za pośrednictwem królowej postanowił spróbować nawrócić go na katolicyzm. Katarzyna prowadziła w tej kwestii regularną korespondencje z papieżem. Na dwór władczyni przybywali też w tym celu m.in. jezuici, w tym jej spowiednicy: Jan Herbert i Stanisław Warszewicki. Jan pozostał jednak nieugięty (choć nie przeszkadzało mu ani wyznanie żony, ani fakt, że jego syn Zygmunt jest wychowywany w wierze katolickiej). Jako pewnego rodzaju kompromis wydał jedynie ordynację kościelną dla Szwecji, która łączyła w sobie cechy protestantyzmu i katolicyzmu, ale dla Kościoła katolickiego była nie do zaakceptowania.

fot.Franz Streitt /domena publiczna

Janowi nie przeszkadzało ani wyznanie żony, ani fakt, że jego syn Zygmunt jest wychowywany w wierze katolickiej.

Katarzyna Jagiellonka zmarła 16 września 1583 roku w Sztokholmie. Po jej śmierci Szwecja w ogóle przestała utrzymywać kontakty z Rzymem. Królowa, o której mówiono jako o miłosiernej wobec ubogich i promieniującej cnotami, została pochowana w katedrze w Uppsali. Mąż nakazał później wznieść dla niej okazały grobowiec. Nad sarkofagiem umieszczony został obraz przedstawiający jej rodzinny Kraków. I tak w pewnym sensie jej pierwszy dom do niej powrócił…

Bibliografia

1. U. Borkowska, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
2. E. Later Chodylowa, Obecność Katarzyny Jagiellonki w Finlandii i Szwecji. Życie, dzieła i tradycje z nią związane, „Slavica Lundensia” vol. 26/2011.
3. M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.

Il. otwierająca tekst: Józef Simmler/domena publiczna