Skąd wziął się rum?

Zacząć należałoby od tego, co to w ogóle jest rum. Najprostsza odpowiedź brzmi: jest to destylat uzyskany na bazie trzciny cukrowej. W szczegółach jednak sprawa się komplikuje. Najczęściej pożywką dla drożdży wytwarzających alkohol jest melasa, która z kolei stanowi produkt odpadowy, powstający w procesie pozyskiwania cukru z trzciny. W dalszym ciągu jest jednak bardzo słodka i występuje w dużych ilościach, więc świetnie nadaje się do produkcji mocnego alkoholu.

Jest jednak jeszcze druga możliwość. Jako pożywkę dla drożdży można wykorzystać także surowy sok z trzciny cukrowej. Ta metoda jest na ogół wykorzystywana w Brazylii do produkcji lokalnej odmiany rumu nazywanej cachaça lub na wyspach, będących departamentami zamorskimi Francji (np. Martynice czy Gwadelupie). Rumy wyprodukowane przy użyciu tej techniki zazwyczaj się droższe z uwagi na wyższą cenę surowca i mniejszą wydajność samego procesu. Co do ich jakości – jak zazwyczaj w podobnych przypadkach – zdania są podzielone.

Alkohol Nowego Świata

Trzcina cukrowa była znana w Europie od starożytności, choć początkowo jako egzotyczna ciekawostka. Kiedy Kolumb dotarł do Nowego Świata, na Wyspach Kanaryjskich i Maderze istniały całkiem nieźle prosperujące plantacje. Jednocześnie technologia destylacji alkoholu przestała być tylko domeną alchemików. Właśnie z połączenia trzciny cukrowej, która świetnie rosła w tropikalnych regionach obu Ameryk, i destylacji alkoholu narodził się rum.

Trudno powiedzieć, kto i gdzie wpadł na pomysł wyprodukowania destylatu z melasy, jednak dość prawdopodobne, że stało się to w Brazylii. Ta portugalska kolonia szybko rozwinęła uprawę trzciny cukrowej, a do pracy na plantacjach zaczęła sprowadzać niewolników. W 1552 r. gubernator Tomé de Sousa donosił, że niewolnicy są spokojniejsi i bardziej chętni do pracy, jeśli otrzymują napitek nazywany cachaco. Nietrudno się domyślić, że chodzi o jakąś wczesną formę wspomnianej cachaçy.

fot.William Dobson Valentine /domena publiczna

Niewolnicy na plantacji trzciny cukrowej.

Czytaj też: Krew, chłosta i odcięte kończyny – życie niewolników na plantacjach trzciny cukrowej

Jednak w Brazylii przez długie stulecia rum pozostał produktem gorszej jakości – przeznaczonym dla niewolników i biedoty. Podobnie sprawy się miały w koloniach Hiszpanii i Francji. Arystokraci i kupcy w obu krajach czerpali spore zyski z produkcji wina i brandy. Importowany z kolonii rum stanowiłby dla nich konkurencję, a tego nikt nie chciał. Pozostał on więc towarem drugiej kategorii, wytwarzanym na miejscowy użytek. A było tego użytku całkiem sporo. Francuski Code Noir (opublikowany w XVII w. kodeks regulujący m.in. kwestie niewolnictwa) zakazywał dawania niewolnikom rumu zamiast jedzenia. Nietrudno się domyślić, że przepisy były notorycznie łamane.

Angielski entuzjazm

Inaczej sprawy miały się w angielskich koloniach. Anglicy dołączyli do kolonialnego wyścigu z opóźnieniem, jednak szybko nadrabiali straty. Pierwsza wzmianka o rumie pochodzi od podróżnika, który odwiedzał Barbados w 1651 r. W przeciwieństwie do Francuzów czy Hiszpanów, Anglicy nie wytwarzali wina i brandy, więc produkcja rumu mogła kwitnąć.

Początkowo głównym ośrodkiem produkcji był właśnie Barbados. Po przejęciu Jamajki od Hiszpanów duża część produkcji przeniosła się właśnie tam. Rum chętnie przyjmowały też angielskie kolonie w Ameryce Północnej, acz chętniej niż gotowy produkt importowały melasę, a trunek był wytwarzany na miejscu. Proces był bardzo efektywny: z jednego galonu melasy można było uzyskać mniej więcej jeden galon rumu. Podobnie jak w Brazylii jakość pozostawiała wiele do życzenia, ale bynajmniej nie przeszkadzało to w konsumpcji.

fot. Royal Navy official photographer/domena publiczna

Anglicy mieli zgoła inne podejście do rumu niż Hiszpanie czy Francuzi.

Rum sprzedawano także rdzennym mieszkańcom angielskich kolonii, co prowadziło do masowego alkoholizmu i rozpadu więzi społecznych. Zresztą spożywanie czystego trunku stanowiło domenę osób uzależnionych lub pochodzących z niższych warstw społeczeństwa. Zazwyczaj rum dodawano jako składnik drinków  – aczkolwiek zupełnie niepodobnych do współczesnych. Dość popularnym składnikiem były np. jajka, cydr czy ocet. Nieco lepszej jakości był rum produkowany na Barbadosie i Jamajce. Tropikalny klimat wysp powodował, że trunek dojrzewał szybciej i miał łagodniejszy smak.

Czytaj też: Ciężka droga do drinka. O sposobach na upicie się w czasach prohibicji

Idealny dla marynarzy

Skala miejscowej produkcji i importu z Karaibów była tak duża, że rum stał się rodzajem miejscowej waluty. Koloniom cały czas brakowało kruszcowego pieniądza, a mocny alkohol okazał się świetnym zamiennikiem. W rumie często zapłatę otrzymywali rzemieślnicy. Wspominał o tym nawet Adam Smith w „Bogactwie narodów”. Trunek był zresztą najważniejszym źródłem przychodów z brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej.

fot.PO Jack Hawes / Canada. Dept. of National Defence / Library and Archives Canada / PA-166428/ domena publiczna

Grog serwowano na statkach Royal Navy aż do 1970 r.

Wspomniane przejęcie Jamajki miało jeszcze jeden istotny skutek. Rum zastąpił brandy w racjach serwowanych marynarzom. Uzasadnienie tego kroku było proste: brandy trzeba było kupować za granicą, a alkohol z trzciny cukrowej można było wydestylować we własnych koloniach. Marynarze nie otrzymywali jednak czystego trunku, ale rozwodniony – by nie upijali się zbyt szybko. Aby zamaskować smak wody długo przechowywanej w beczkach, do tego specyficznego drinka dodawano sok z cytryny. To z kolei powodowało, że marynarze, pijąc grog (bo tak nazywała się ta mikstura), przyjmowali większą dawkę witaminy C i nie zapadali na szkorbut. Grog serwowano na statkach Royal Navy aż do 1970 r.

Czytaj też: Okrutne rabunki, szał destrukcji i… morze rumu. Czy „złoty wiek” piractwa faktycznie był złoty?

Światowy sukces

Sprawy zaczęły się zmieniać na przełomie XVIII i XIX w. Stany Zjednoczone Ameryki ogłosiły niepodległość, a obywatele młodego państwa woleli pić produkowaną na miejscu whisky. Spadł zatem popyt na rum z Barbadosu i Jamajki. Z drugiej strony wiele hiszpańskich kolonii wywalczyło sobie wolność i rozpoczęło produkcję dochodowego trunku. Poza tym na skalę przemysłową zaczęto wytwarzać cukier z buraków cukrowych, przez co trzcinowy przestał być aż tak pożądany. Dzięki temu część produkcji można było przekierować na produkcję alkoholu. W efekcie rum stał się popularnym drinkiem właściwie na całym świecie. W wielu miejscach zaczęto produkować lokalne (nawet europejskie) odmiany.

Do wzrostu popularności rumu przyczyniła się także prohibicja w USA. Bogaci Amerykanie podróżowali na Kubę gdzie mogli się raczyć doskonałym trunkiem na miejscu. Biedniejsi z kolei mogli liczyć na przemytników, którzy jednak na ogół sprowadzali produkt gorszej jakości. Współcześnie rum jest nieodłącznym składnikiem koktajli, a najdroższe butelki konkurują jakością (i ceną) z najlepszą whisky. Warto pamiętać, że ma ciekawą, choć niekoniecznie bardzo prestiżową historię.

Bibliografia:

1. Richard Foss, Rum: A Global History, Reaktion Books Ltd, Londyn 2012.
2. Ian Williams, Rum: A Social and Sociable History of the Real Spirit of 1776, Nation Books, Nowy Jork, 2005.
3. Jorge Del Rosal, The Rise of Bacardi: From Cuban Rum to a Global Empire, an Insider’s Story, LID Publishing, Madryt, 2016.

Polecamy video: Jak byli uzbrojeni Aztekowie?