Jak przesłuchiwano templariuszy i do czego się przyznali?

W latach sześćdziesiątych XII wieku w Kościele zapanował strach przed heretykami; dostojnicy i pobożni królowie zachodniej Europy wzięli się odtąd za obsesyjne zwalczanie nieprawomyślności. Z  początkiem następnego stulecia papież Innocenty III zorganizował tak zwaną krucjatę przeciwko albigensom, czyli masowe prześladowania członków nonkonformistycznego chrześcijańskiego ruchu katarów w południowej Francji.

Począwszy od lat trzydziestych XIII stulecia, inkwizycja stała się rozwiniętą instytucją, podlegającą Kościołowi, ale działającą ramię w ramię z władzami świeckimi. Do jej prerogatyw należało wymierzanie kar zatwardziałym odszczepieńcom. Formalnie rzecz biorąc, miała za zadanie sprowadzać zbłąkane owieczki na dobrą drogę, w praktyce jednak ciemiężyła tych, którzy porzucili oficjalną doktrynę lub narazili się w inny sposób. Kto przyznał się do herezji i wyraził skruchę, mógł po odbyciu wyznaczonej pokuty powrócić na łono Kościoła. Kto odmawiał, często był poddawany męczarniom, póki nie zmienił zdania.

W 1252 roku papież Innocenty IV oficjalnie usankcjonował stosowanie tortur. Najsurowiej traktowano osoby, które wracały do heretyckich poglądów. Inkwizytor mógł przekazać takiego człowieka świeckim władzom, by wykonały karę śmierci, często przez spalenie na stosie. Do walki z kacerstwem papież wykorzystywał zakony kaznodziejskie, między innymi dominikanów i franciszkanów. Znakomicie orientowali się oni w nauczaniu Kościoła, przywiązywali dużą wagę do umartwiania się i wszelkich cierpień fizycznych, niekiedy wręcz rozkoszowali się przemocą. Nim przyszedł rok 1307, zdążyli nabrać wprawy: wiedzieli, co robią i co chcą uzyskać.

Nie prawda, a przyznanie się do winy

Zadanie inkwizytorów polegało na wydobyciu zeznań potwierdzających zarzuty przedstawione w listach Filipa IV. Nie prowadzili dochodzeń, by ustalić prawdę. Pragnęli jedynie potwierdzić, że w zakonie lała się trucizna bezbożnictwa. Musieli dowieść herezji, bo karę za nią wymierzały świeckie władze. Gdyby okazało się, że templariusze faktycznie są winni nieprawomyślności, oznaczałoby to, że król będzie mógł zlikwidować zakon i przejąć jego majątek.

W dzień aresztowań Jakub de Molay przebywał w Paryżu, gdzie dopiero co uczestniczył w pogrzebie cesarzowej Konstantynopola. 24 października złożył zeznania przed inkwizytorami w Temple. Ich obrady trwały dwa tygodnie, przesłuchano stu trzydziestu ośmiu braci. Mistrz templariuszy stanął przed Wilhelmem z Paryża, jego skrybami i świadkami. Położył dłoń na Ewangeliach i przysiągł mówić „całą prawdę o sobie i innych w sprawie dotyczącej wiary”.

fot.François Fleury-Richard/domena publiczna

Jakub de Molay przyznał się, że wstępując do zakonu wyrzekł się Chrystusa.

Opowiadał, że jest członkiem zakonu od czterdziestu dwóch lat, a przyjęto go w domu w Beaune (między Dijon i Lyonem). W ceremonii uczestniczył brat Humbert z Pairaud oraz inne osoby, których imion w większości nie pamiętał. Jak podaje protokół z przesłuchania:

Gdy złożył wiele przysięg dotyczących przestrzegania zasad rzeczonego zakonu, założono mu szatę. Przyjmujący kazał sprowadzić krucyfiks z brązu, przedstawiający Ukrzyżowanego, a wówczas on [Jakub] musiał wyrzec się Chrystusa, którego obraz miał przed sobą. I uczynił to wbrew swej woli. Następnie przyjmujący polecił mu splunąć na krzyż, lecz [Jakub] jeno splunął na ziemię, a zapytany, ile razy splunął, oznajmił pod przysięgą, że raz tylko i że dobrze to pamięta.

Jakub zarzekał się, że nigdy nie spółkował z braćmi, lecz twierdził, że inni byli przyjmowani do zakonu w podobny sposób, gdyż sam nakazał to jako mistrz. Pozostali wysocy rangą templariusze, których przesłuchiwano w tamtym czasie, odpowiadali bardzo podobnie. Sugeruje to, że po prostu kazano im przyznać się do określonych występków; mogli co najwyżej czynić drobne zastrzeżenia dla ratowania twarzy.

Pocałunek w pępek i plucie na krzyż

Gotfryd z Charney, preceptor Normandii, twierdził, że tylko raz wyparł się Jezusa, i nie pamiętał, czy splunął na jego wizerunek, bo „rzeczy te dokonywały się trzydzieści siedem albo i trzydzieści osiem lat temu”, w dodatku w wielkim pośpiechu. Owszem, ucałował „przyjmującego go mistrza w pępek” i pewnego razu słyszał na spotkaniu kapituły słowa, że lepiej, gdyby bracia współżyli ze sobą, „niż gdyby z niewiastą mieli dać upust żądzy”. Pewnego razu przeprowadził ceremonię przyjęcia nowego zakonnika podobną do tej, w której sam uczestniczył, pojął jednak, „jak bardzo jest to występne, wstrętne i sprzeczne z wiarą katolicką”.

Hugon z Pairaud, wizytator Francji, został przesłuchany 9 listopada. Inkwizytorzy interesowali się jego zeznaniami dużo żywiej niż tym, co miał do powiedzenia Jakub de Molay. Mistrz spędził niemal całą karierę na Wschodzie, podczas gdy Hugon służył w zakonie od czterdziestu czterech lat i to głównie w Europie. Piastował najwyższe stanowiska w Anglii, Francji i Prowansji, odgrywał ważną rolę we francuskiej polityce, wspierał króla w konflikcie z papieżem Bonifacym. Zeznania Hugona miały wyjątkową wartość, mogły bowiem obciążyć templariuszy w całym kraju.

Na początek Hugon opowiedział o tym, jak sam został przyjęty do zakonu w 1263 roku. Twierdził, że owszem, wyparł się wówczas Chrystusa, ale tylko raz, a ponadto nie splunął na krzyż i ucałował mistrza ceremonii jedynie w usta, co de facto można uznać za zwyczajowy pocałunek na znak pokoju. Kiedy sam przyjmował nowych braci, zabierał ich „do tajnej kryjówki” i kazał odbywać cały występny rytuał: pocałunek w plecy i pępek, trzykrotne odrzucenie Pana, plucie na krzyż.

Najwyraźniej wyciągnięto z niego tę informację obietnicą, że uzyska przebaczenie. Mówił, że żałuje swych czynów. W protokole z przesłuchania napisano: „Wydawał te polecenia, lecz nie ze szczerego serca”. Podobnie w przypadku jego wyznania, jakoby pozwalał braciom zaspokajać „żądze natury” z innymi braćmi: robił to, bo „tak zalecały statuty zakonu”.

Do tego momentu Hugon mówił, co mu kazano. Jego zeznania były zgodne z oskarżeniami z królewskich listów, przedstawiały obraz sodomii i bluźnierstwa, popieranych przez samą górę templariuszy. Jednak w połowie przesłuchania Hugon stracił zapał. Najpierw zaczął się wykręcać. Zapytany, czy zakonnicy wysokiej rangi przeprowadzali ceremonie przyjęcia nowych członków wedle takiego scenariusza, odrzekł, że „nie wie, gdyż to, co działo się podczas kapituł, nie może być ujawnione innym osobom”, i nie przychylił się do opinii, jakoby „wszyscy bracia rzeczonego zakonu taką ceremonię odbyli”.

fot.Roque Gameiro/domena publiczna

Większość templariuszy zmuszono do przyznania się do takich samych zarzutów.

Inkwizytor – dominikanin Mikołaj z Ennezat, zastępca Wilhelma z Paryża – uznał, że to wystarczy, i zarządził przerwę w przesłuchaniu. Wykorzystano ją najpewniej, by przemówić Hugonowi do rozsądku, gdy bowiem znów stanął przed śledczymi, mówił, że „każdy z braci ceremonię taką odbył, przeto musi wcześniejsze swe słowa wycofać”. Dodał też pewne szczegóły do innej linii dochodzenia, która otwarła się już po rozpoczęciu przesłuchań i dotyczyła oddawania czci bożkom (Jakub de Molay i Gotfryd z Charney o tym nie wspominali).

Hugon gotów był teraz wyznać cokolwiek. Opisał, że w Montpellier przechowywany jest posążek przedstawiający „głowę opartą na czterech stopach, z czego dwie są pod brodą, dwie zaś pod potylicą”. Oddawał mu cześć „ustami swemi, lecz nieszczerze i udając jedynie”.

Z opisu „bożek” przypominał relikwiarz, szkatułkę – często rzeźbioną w kształcie części ludzkiego ciała – w której trzymano szczątki świętych. Ale oczywiście owe podobieństwa były bez znaczenia. Po tym, jak usatysfakcjonował inkwizytorów i złożył przysięgę, że „żadnych kłamstw nie podał i nie przemilczał niczego (…) z lęku przed torturą i więzieniem”, Hugon trafił z powrotem do celi.

„W ustalaniu prawdy należy dochować skrupulatności”

Przesłuchania trwały całą jesień i zimę 1307 roku. Odbywały się w  paryskiej Temple oraz w  prowincjonalnych ośrodkach na terenie kraju. Wszystko toczyło się wedle podobnego scenariusza. Zakonników więziono w fatalnych warunkach, zakuwano w kajdany, trzymano o chlebie i wodzie. Byli torturowani, przy czym śledczy nie musieli tego ukrywać, tortury bowiem stanowiły zupełnie zwyczajny środek zwalczania herezji. Instrukcje przesłane baliwom i seneszalom we wrześniu 1307 roku stawiały sprawę jasno:

Umieścić trza każdego osobno pod strażą i przesłuchać, zanim jeszcze wezwie się śledczych. W ustalaniu prawdy należy dochować skrupulatności, tortury w razie konieczności stosując (par gehine, se mestier est).

Wedle tych samych instrukcji podczas przesłuchań templariusze mieli usłyszeć:

Król i papież od wielu wiarygodnych świadków z zakonu usłyszeli o błędnych czynach i pederastii, zwłaszcza przy wstępowaniu w zakonne szeregi. Każdemu trza obiecać przebaczenie, jeśli tylko prawdę wyzna i wróci do wiary prawdziwego Kościoła, a jeśli nie, na śmierć zostanie skazany.

Nieliczni próbowali się opierać. Należał do nich sześćdziesięcioletni Raimbaud z Caron, preceptor Cypru, który najwyraźniej uważał się za twardszego od francuskich braci, czyli podstarzałych buchalterów i zarządców rolnych.

Przesłuchano go w  Paryżu, dzień po Hugonie z  Pairaud. Z początku zaprzeczył wszelkim oskarżeniom. Ślubował ubóstwo, czystość i posłuszeństwo, „nigdy nie słyszał o złych czy niegodnych uczynkach podczas przyjmowania nowych członków”. Z lakonicznego protokołu wynika, że owo wielce niesatysfakcjonujące oświadczenie złożył w obecności Mikołaja z Ennezat. „Lecz jeszcze tego samego dnia” wyznał całą prawdę. Najwyraźniej inkwizytorzy znali tortury zdolne złamać nawet twardego krzyżowca. Skoro tak, dla innych nie było nadziei.

Nastoletni młodzikowie i starcy, templariusze wysokiej rangi i skromni robotnicy ujawniali swe grzechy. Stawali przed inkwizytorami odzianymi w czerń i jeden po drugim opowiadali o heretyckich postępkach: o zakazanych pocałunkach, tajemnych ceremoniach, opluwaniu krzyża, wyrzekaniu się Jezusa, spółkowaniu z braćmi i oddawaniu czci idolom. Niemal wszyscy powiedzieli dokładnie to, co oprawcy chcieli usłyszeć.

Polecamy video: Ile jest prawdy w mitach o templariuszach?

Źródło:

Powyższy tekst stanowi fragment książki Dana Jonesa Templariusze. Rozkwit i upadek zakonu świętych wojowników, wydanej nakładem wydawnictwa Znak Horyzont