Góra Zyndrama

Gdy starożytnym Egiptem rządzili faraonowie, a w Babilonii władzę sprawował król Hammurabi, w dolinie Dunajca, w dzisiejszej Małopolsce, na malowniczym wzgórzu wśród lasów, zwanym górą Zyndrama, tajemniczy przybysze założyli osiedle. Wokół niego zbudowali masywny kamienny mur. Osada obronna z Sądecczyzny jest jednym z najstarszych przykładów kamiennej architektury użytkowej w Europie poza basenem Morza Śródziemnego. Uczeni do dziś zastanawiają się, jaki lud zbudował tę warownię sprzed ponad 3500 lat.

Pierwsze prace wykopaliskowe na wzgórzu w Maszkowicach koło Łącka w powiecie nowosądeckim przeprowadzono w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Zajmowała się nimi dr Maria Cabalska z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Później tzw. Górę Zyndrama badano wielokrotnie.

Góra Zyndrama bez Zyndrama

Nazwa 400-metrowego wzniesienia wywodzi się z lokalnej legendy. Zgodnie z nią swoją siedzibę miał tu rycerz Zyndram z Maszkowic herbu Słońce. Był zaufanym człowiekiem Władysława Jagiełły. Uczestniczył w bitwie pod Grunwaldem. Zajmował się ustawieniem hufców polskich przed starciem z Krzyżakami. Sam prowadził do boju chorągiew krakowską.

fot.Jan Matejko/domena publiczna

Zgodnie z nią swoją siedzibę miał tu rycerz Zyndram z Maszkowic herbu Słońce.

Przez dwa stulecia sądzono, że to właśnie na wspomnianym wzniesieniu, zwanym z tego powodu górą Zyndrama, znajdował się kasztel rycerza. W 1910 roku umieszczono tam nawet kamień upamiętniający 500-lecie bitwy pod Grunwaldem. Według lokalnych legend miejscowi rolnicy na wzgórzu mieli znaleźć miecz. Ponoć odkryto też fragmenty baszty. Na razie jednak nauka nie potwierdza, by kiedykolwiek stał tam średniowieczny zamek. Za to z całą pewnością ustalono, że istotnie były tam potężne mury. Tyle że powstały… ponad 2000 lat przed bitwą pod Grunwaldem!

Czytaj też: Bitwa pod Grunwaldem. Jak przebiegało legendarne starcie polsko-krzyżackie?

Warowne wzgórze

Badacze od kilkudziesięciu lat wiedzieli o pradawnych osadach w tym miejscu. Prawdziwym przełomem w badaniach okazał się jednak rok 2015, kiedy to natrafiono na warstwę prehistorycznych głazów. Okazało się, że to pozostałość potężnego, 200-metrowego muru, sięgającego nawet trzech metrów wysokości i dwóch grubości. Od północy, wschodu i południa okalał domostwa pierwszej osady na tzw. górze Zyndrama. Od zachodu wzgórze jest tak strome, że osłona była niepotrzebna. Fortyfikację wzniesiono bez zaprawy murarskiej. Kamienie były stawiane i dopasowywane jeden na drugim, na zasadzie techniki tzw. suchego muru.

fot.Maszko78/CC BY-SA 4.0

Wschodnia brama warowni z epoki brązu – stan po częściowej odbudowie w 2018 roku

Mur chronił kilkadziesiąt wykonanych z drewna i gliny domów, które znajdowały się w środku. Do wnętrza od wschodu prowadziła monumentalna, zdobiona stelami brama. Znalezisko nie ma odpowiednika w Karpatach i w całej Polsce. Pierwsze kamienne budowle użytkowe w naszym kraju pochodzą z czasów Mieszka I. Co więcej – generalnie w Europie (poza basenem Morza Śródziemnego) zachowało się bardzo mało podobnych konstrukcji.

Za potężną fortyfikacją mieszkali ludzie. Pierwsza osada nie była duża. Składało się na nią zapewne kilkadziesiąt domostw i zagród z drewna i gliny. Rozciągały się one wzdłuż muru, wokół głównego placu grodziska. Nie były to rezydencje. Domostwa miały nie więcej niż 50 metrów kwadratowych.

Czytaj też: Groby olbrzymów. Gdzie znajdują się „polskie piramidy”?

Przybysze z południa?

Osada, której założyciele zbudowali wielki kamienny mur, przetrwała około 200 lat. Jej dzieje były burzliwe. Osiedle prawdopodobnie dwukrotnie trawił pożar. Fortyfikacje i domostwa były przerabiane. Domy za murem opuszczono ostatecznie około 1500 r. p.n.e. Nieco ponad 500 lat później nowa grupa osadników, tym razem reprezentujących rozciągającą się na wielkich połaciach dzisiejszej Polski kulturę łużycką, rozbudowała i zasiedliła to miejsce ponownie. Później mieszkali tu ludzie w epoce żelaza oraz w tzw. okresie lateńskim (ok. 200–50 r. p.n.e.), gdy w Europie dominowali Celtowie. Najmłodsza warstwa zachowała się w najmniejszym stopniu.

Kto zbudował wielkie fortyfikacje najstarszej ludzkiej siedziby w tym miejscu? Badacze uważają, że mogli to zrobić przybysze z bardzo daleka – najpewniej z południa Europy. Mur okalający wioskę wygląda jak „żywcem” wciągnięty z któregoś ze stanowisk archeologicznych na Bałkanach czy w Grecji. Budowniczowie nie tylko użyli kamienia, co samo w sobie było ewenementem, ale także zastosowali tę samą technikę.

fot.JJMaszko/CC BY-SA 4.0

Prace na stanowisku archeologicznym na górze Zyndrama

Zdaniem archeologów ci, którzy wznieśli twierdzę, musieli więc przybyć z zewnątrz – z basenu Morza Śródziemnego lub wybrzeża Adriatyku. Podobne w konstrukcji budowle odkryto choćby w Chorwacji, na półwyspie Istria.

Faktoria handlowa z prehistorii?

Co robili daleko na północy goście z południa? Na takie pytanie nie sposób jednoznacznie odpowiedzieć. Badacze przypuszczają jednak, że osada mogła mieć charakter handlowy. Niewykluczone, że to tu dostarczano bursztyn znad Bałtyku i wymieniano go na inne towary, na przykład pochodzące z południa Europy. Drogocenny bursztyn wędrował dalej – w rejon Morza Śródziemnego. Z całą pewnością lokalizacja osady przy szlaku handlowym z północy na południe nie była przypadkowa. Na miejsce budowy warownego osiedla wybrano trudno dostępne, strome wzgórze, pozwalające dobrze obserwować okolicę.

Polecamy video: Najstarsze miasta na terenach Polski

Tyle o osadzie z Maszkowic wiadomo na dziś. Badania wykopaliskowe na tzw. górze Zyndrama ciągle jednak trwają. Niewykluczone więc, że wkrótce poznamy kolejne szczegóły z życia tajemniczych osadników sprzed ponad 3500 lat.

Bibliografia:

1. Góra Zyndrama w Maszkowicach, Badania archeologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego (dostęp: 23.03.2022).
2. Iga Michalec, Tajemnica Góry Zyndrama. Sensacja na skalę światową, Sądeczanin.info (dostęp: 23.03. 2022).
3. Archeologia UJ: osiedle obronne na Górze Zyndrama (dostęp: 23.03.2022).
4. Irena Styczyńska, Zyndram z Maszkowic, „Almanach Sądecki”, Wydawnictwo Katolickiego Stowarzyszenia Civitas Christiana w Nowym Sączu 1998.