Ciekawostki Historyczne
Nowożytność

Po co husarze nosili skrzydła?

Chyba nic nie kojarzy się z husarią bardziej, niż ten niezwykły element wyposażenia. Wśród naukowców budzi on jednak wiele kontrowersji. Czas wreszcie rozstrzygnąć: gdzie i po co legendarni jeźdźcy nosili skrzydła?

Nikt nie ma wątpliwości, że husaria używała skrzydeł na paradach. Natomiast od dawna toczy się debata dotycząca tego, czy były one używane w boju. Po latach studiów nad tą tematyką, wbrew sceptycznym opiniom niektórych historyków, nie mam dzisiaj wątpliwości, że skrzydła noszono także i w walce.

Czy husarze używali w walce skrzydeł? A może były one tylko dekoracją?fot.Stanisław Batowski Kaczor/domena publiczna

Czy husarze używali w walce skrzydeł? A może były one tylko dekoracją?

Liczba i jakość przekazów źródłowych, które mówią o bojowym zastosowaniu skrzydeł, jest po prostu zbyt wielka, a są one wiarygodne, więc nie można ich wszystkich odrzucać.

Postrach nieprzyjaciela

Pióra – w tym ich szczególna forma, którą były skrzydła – noszone przez jeźdźców oraz ich konie służyły zarówno dla ich własnej „okazałości”, jak i dla „postrachu nieprzyjaciela”. Skrzydła, pióra, opierzenie sprawiały, że ci, którzy je nosili, wydawali się potężniejsi.

W traktacie militarnym Stanisława Łaskiego, spisanym w latach 1544–1545, czytamy: „Acz to za hetmańską wolą i baczeniem przychodzi, iż czasem trzeba hufy zdobić, rozciągnąć, opierzyć, aby z małego pocztu zdał się więtszy”. O tym samym pisał w 1575 r. poseł wenecki Girolamo Lippomano:

[Polacy] używają w trakcie działań wojennych wszelkich środków by pokazać, [że jest ich] tak wielu, jak to tylko możliwe, by przestraszyć wroga, mają sami, jak i na koniach, nieskończone [ilości] piór, [noszą] orle skrzydła, skóry lampartów i niedźwiedzi.

Aby przestraszyć wroga husarze zakładali skóry drapieżnych zwierząt oraz doczepiali sobie skrzydła. Widać to między innymi na tym fragmencie XVII-wiecznego obrazu Marcina Altomonte "Bitwa pod Wiedniem".fot.domena publiczna

Aby przestraszyć wroga husarze zakładali skóry drapieżnych zwierząt oraz doczepiali sobie skrzydła. Widać to między innymi na tym fragmencie XVII-wiecznego obrazu Marcina Altomonte „Bitwa pod Wiedniem”.

Gdy przeciwnik wydaje się większy lub liczniejszy, ludzie podświadomie niżej oceniają swoje szanse na zwycięstwo. Innymi słowy – bardziej się boją. A jak już wspomniano, „czynniki moralne” podczas starcia były jednymi z najistotniejszych. Skrzydła nie straszyły jednak tylko i wyłącznie żołnierzy. Przede wszystkim płoszyły rumaki nieprzyjaciela.

Konie to zwierzęta z natury płochliwe. Gdy stykają się z nowym, nieznanym dotąd zjawiskiem, bardzo często ich reakcją jest ucieczka. Bywało, że Polacy wykorzystywali to w dość szczególny sposób. Według relacji przebywającego w 1681 r. w Polsce Francuza:

Służący [pocztowi] tych ludzi [tj. towarzyszy husarskich] poprzedzają chorągiew konno z kopią w ręku; i co jest dość szczególne, to to, że mają za plecami przymocowane skrzydła, gdy jest okazja przenikają w szeregi nieprzyjaciela i płoszą konie nieprzyjacielskie, które nie są przyzwyczajone do takich widoków, i robią miejsce dla swych panów, którzy posuwają się tuż za nimi (…).

Dodać tu wypada, że noszenie skrzydeł właśnie przez pocztowych sankcjonował regulamin hetmański z 1746 r. (…). I jak w wieku XVII, tak i w wieku XVIII skrzydła pocztowych miały swoim widokiem płoszyć konie nieprzyjaciela. W 1735 r. Johann B. Steinhäuser pisał:

Każdy towarzysz, lub husarz, ma za sobą swego zbrojnego służącego z muszkietonem [bandoletem/ karabinem], jest on również w zbroi i nosi skórę wilka na ramieniu, i wielkie skrzydło orła między ramionami, wszystko to aby straszyć konie, które nie są wcale przywykłe do takiego spektaklu i hałasu jaki podobny oddział powoduje pędząc.

Dalsza część artykułu pod ramką
Zobacz również:

Dla ochrony?

Czasami twierdzi się, że skrzydła miały chronić husarzy przed cięciem pałaszem. Źródłem tego jest spisana pod koniec XVI w. relacja kardynała Hipolita Aldobrandiniego.

Uskrzydlony jeździec polski (zapewne Tatar) w 1627 r. (Abraham van Booth, Journael van de Legatie in Jaren 1627 en 1628,Amsterdam 1632). Ilustracja i podpis z książki „Husaria. Duma polskiego oręża”,fot.materiały promocyjne

Uskrzydlony jeździec polski (zapewne Tatar) w 1627 r. (Abraham van Booth, Journael van de Legatie in Jaren 1627 en 1628,Amsterdam 1632). Ilustracja i podpis pochodzą z książki „Husaria. Duma polskiego oręża”,

Pisał on jednak o Tatarach polskich, a nie o husarzach:

Spotkaliśmy potem znaczny oddział jazdy tatarskiej, złożonej z ludzi walecznych i nieustraszonych, i w rzeczy samej widać im było z twarzy, że takimi byli. Mieli u boku szablę, na barkach zawieszone łuki i sajdaki, broń, której zwyczajnie używają, gdy w rozsypce ucierają się z nieprzyjacielem. Byli zresztą przystojnie ubrani, wielu z materyą jedwabną, ze skrzydłami na plecach dla straszenia koni, gdy wpadną w szeregi nieprzyjacielskie i które im służą także za obronę od cięcia pałaszem.

Zauważmy, że i on na pierwszym miejscu stawia sprawę płoszenia koni za pomocą skrzydeł. Ochronę przed pałaszem traktuje jako dodatkową zaletę, która była istotna dla jeźdźców nienoszących zbroi. A takimi właśnie byli Tatarzy. Gdy jeździec takowej zbroi używał, skrzydło nie było mu potrzebne, aby chronić plecy.

Czy więc dla husarzy ochronna rola skrzydeł nie miała żadnego znaczenia? Przecież husarze mieli nosić zbroje. I nosili, tyle że nie zawsze i nie każdy. Françoise Paulin Dalerac, przebywający w Polsce przez kilkanaście lat (z przerwami) francuski dworzanin Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery, zanotował, że:

[…] Pacholcy, albo Pocztowi; stroyni nakształt Panow, ktorzy maią podobnesz kopiie, y Szyszaki, y Zbroie; ale bez kiryssie, y bez skory Lampartowey. Zamiast ktorego maią futro, z Wilka białego, zrobione na kształt kaftana, a w tyle wielkie bardzo skrzydło, z piór Orlich akkomodowane. Y toć to iest, co Jch tak strasznymi, y Okrutnymi czyni. Przedtym mieli dwa Skrzydła, iako się daią widzieć malowani, na Obrazach, dawnych Woien.

Jak widać, skrzydła mogły chronić także husarzy przed cięciem pałaszem od tyłu – tych husarzy (pocztowych), którzy zbroi nie nosili. Co jednak ciekawe, Dalerac cel użycia skrzydeł tłumaczył w inny sposób niż przytoczone źródła.

Nie wszyscy husarze nosili zbroje. Na zdjęciu husarskie zbroje ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.fot.Rafał Kuzak

Nie wszyscy husarze nosili zbroje. Na zdjęciu husarskie zbroje ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.

Co prawda i on pisze, że miały one straszyć konie, lecz nie swoim widokiem, a szumem:

Używanie takich Skrzydeł, zdaie mi się bydz nie pozyteczne; ale tylko maią ich dla tego, zazywac; iż szelest[em], ktory te skrzydła na powietrzu czynią, przestraszają konie Nieprzyiacielskie, przez ktore mięszaią się Szyki.

Hałaśliwe anioły

O hałasie czynionym przez husarskie skrzydła pisał również Włoch Sebastiano Cefali w 1665 r.: „Z tyłu [towarzysze husarscy] zwykli byli nosić dwa wielkie skrzydła sępa, które w pędzie [powodowały] wielki szum”.

Bodźce wzrokowe i dźwiękowe mogły się bardzo dobrze uzupełniać, choć zastanawia, czy szum czyniony przez skrzydła mógł się przebić przez tętent galopujących koni, furkot proporców mocowanych do kopii i szczęk zbroi.

Czemu jeszcze miały służyć skrzydła? Tu i ówdzie pojawiają się twierdzenia, jakoby skrzydeł używano po to, aby husarze swoim wyglądem przypominali anioły, czy też po to, aby chroniły przed arkanami tatarskimi. Nie udało mi się jednak odnaleźć źródeł z XVI–XVIII w., które by te twierdzenia uzasadniały (…).

„Dziwnie piękny widok”

[Warto też przy okazji wyjaśnić, jak dokładnie skrzydła wyglądały]. Po pierwsze, skrzydła nie tylko noszono na plecach, lecz także troczono przy siodłach, przyczepiano do szyszaków i do tarcz. Po drugie, gdy noszono je na plecach, nie zawsze do umocowania potrzebny był naplecznik, gdyż skrzydeł używali także jeźdźcy nienoszący uzbrojenia ochronnego. Po trzecie, skrzydła nie musiały być używane w parze. Często były one pojedyncze. Po czwarte w końcu, ich konstrukcja również była bardzo różnorodna.

Mogły to być drewniane listwy (różnej długości i o różnych kształtach) z wetkniętymi w nie piórami. Mogły to być skrzydła zoomorficzne, przypominające kształtem prawdziwe skrzydła ptaków (…).

Różnorodności, która w tej dziedzinie panowała, dał świadectwo Paweł z Aleppo, który w latach 50. XVII w. podróżował po terenach Rzeczypospolitej, pisząc: „Do dziś jeszcze [Polacy] przyozdabiają swoją zbroję i konie skrzydłami wielkich ptaków”.

Czy to możliwie, że skrzydła poza straszeniem koniem koni przeciwnika skrzydła mogły również chronić przed cięciem pałasza. Na ilustracji szarża husarii pod Kircholmem według Wojciecha Kossaka.fot.domena publiczna

W połowie XVII wieku również Paweł z Aleppo pisał o husarskich skrzydłach. Na ilustracji szarża husarii pod Kircholmem według Wojciecha Kossaka.

Zaświadczył również o niej nieoceniony Jędrzej Kitowicz, który zanotował, że w czasach panowania Augusta III Sasa (w latach 1733–1763), gdy w Polsce „komendant” husarski stroił się w strusie pióra przymocowane do szyszaka:

Zamiast strusich piór szeregowi husarscy [tj. pocztowi] mieli z tyłu do zbroi przyśrubowane drewno od pasa nad wierszch głowy wysokie, nad tęż głowę zakrzywione, piórami długimi od końca do końca rzędem natchnięte, rozmaitymi kolorami wraz z piórami malowane, gałąź laurową lub palmową naśladujące, co czyniło dziwnie piękny widok.

Źródło:

Powyższy tekst ukazał się pierwotnie w ramach książki Radosława Sikory „Husaria. Duma polskiego oręża” (Znak Horyzont 2018).

Tytuł, lead, ilustracje wraz z podpisami, wytłuszczenia oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce redakcyjnej, w celu wprowadzenia częstszego podziału akapitów.

Zobacz również

Nowożytność

Bitwa pod Hodowem 1694

Bitwę pod Hodowem z 1694 roku nazywa się czasem „polskimi Termopilami”. Ale – w odróżnieniu od Spartan – Polacy wyszli z nierównej walki obronną ręką.

21 sierpnia 2022 | Autorzy: Marcin Moneta

Nowożytność

Połonka 1660. Zapomniany triumf

Bitwa pod Połonką, rozegrana 28 czerwca 1660 roku, pokazała prawdziwą moc husarii. I dowiodła, jak skuteczna była husarska kopia. Ilu piechurów mogła przebić?

4 listopada 2021 | Autorzy: Radosław Sikora

Nowożytność

Husaria. Symbol zwycięstwa i duma polskiego oręża

„Husarskich chorągwi jak najwięcej mieć życzę, ponieważ i teraźniejsza, i dawniejsza pokazała to na oko doświadczenie, że to jest to siła wojska, bo z nich...

16 marca 2019 | Autorzy: Redakcja

Nowożytność

Ciekawostki na temat husarii, o których nie uczyli Cię w szkole

Husaria przez 200 lat broniła Rzeczpospolitej. To jej mordercza skuteczność decydowała o najwspanialszych polskich zwycięstwach. Wrogowie się jej panicznie bali, sojusznicy podziwiali. Wiele razy stawiała...

17 stycznia 2019 | Autorzy: Radosław Sikora

Nowożytność

Upadek husarii. Co sprawiło, że najlepsza jazda Europy stała się bezużyteczna?

W czasach świetności husarzy podziwiała cała Europa. W pewnym momencie ich bojowy czar zaczął się jednak wyczerpywać. Jak doszło do tego, że z wzbudzających lęk...

12 stycznia 2019 | Autorzy: Radosław Sikora

Nowożytność

Husaria. Najważniejsze fakty i liczby, które powinieneś znać na temat najlepszej jazdy w naszej historii

Kiedy husaria pojawiła się w Polsce? Ile kosztował koń husarski? Jak długie były kopie, których używali husarze? Znasz odpowiedź na te pytania? Jeżeli nie, to...

9 stycznia 2019 | Autorzy: Anna Winkler

KOMENTARZE (57)

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Boruta

Ech. Skrzydła przede wszystkim słuzyły do ochrony przeciwko arkanowi, powszechnie stosowanemu przez Tatarów. Wszystko inne ma drugorzędne znaczenie.

    ŁUKASZ GARSTA

    jesteś kompletnie w błedzie to akurat jest wierutna bzura. jak to wogóle brzmi tatarzy zarzucający arkan na husarię:) 2 główne powody to straszenie koni przeciwnika które często nie były przyzwyczajone do takich widoków. oraz wizulany efekt powiększenia roty. zatem wszytsko miało wymiar psychologiczny. odgłosu czy szumu żadnego nie było.

Alef

Włoch w XVI w używał miana Polacy?
Przez takich kretynów nasza historia jest tak zakłamana , przeklamana.Takie samemetidy zastosowano przy ” tłumaczeniach na polski Biblii..Polprawdy i bezczelne kłamstwa..

    Anonim

    Wiesz co oznacza nawias kwadratowy?

    ŁUKASZ GARSTA

    znalazł się widzę historyk :)

Michał

Skrzydła u husarzy przede wszystkim miały na celu wzbudzać panikę u wierzchowca właśnie husarza, który to spłoszony galopował z niesamowitą siłą i tratował wszystko przed sobą i nie bał się nawet wycelowanych w niego pików piechoty. Ot i cała prawda na temat skrzydeł husarzy.

A...

Na stronie Ciekawostek do wcześniejszych artykułów R. Sikory dot. husarii (np. „Obalamy 10 najpopularniejszych mitów dotyczących husarii….”), napisano wiele cennych, dodam bardzo dobrze udokumentowanych, analitycznych komentarzy, zapewne autorstwa głównie „młodych” – nowego pokolenia badaczy dziejów – być może ledwie (lub aż :)) studentów historii…
Widać wpływ tychże komentarzy powyżej w poglądach autora zawartych w jego artykule – z czego się można tylko cieszyć!
Co do skrzydeł, to oglądałem z jakieś rok temu, na którymś z kanałów historycznych, eksperyment a raczej eksperymenty, przeprowadzone przez brytyjskich lub amerykańskich, zafascynowanych husarią, historyków. Otóż mierzono poziom „hałasu” husarii bez skrzydeł i z tymiż. W zależności od przyjętych założeń eksperymentatorów, poziom rzeczonego „hałasu” uskrzydlonych jeźdźców (versus tego oczywiście tych nieuskrzydlonych) wzrastał nawet pięciokrotnie…
A z tatarskimi arkanami radzono sobie specjalnymi nożami, które były na powszechnym wyposażeniu każdego rodzaju jazdy, a nie skrzydłami. No bo Tatarzy często zarzucali arkany właśnie na husarskie skrzydła, po to aby zrzucić (lub utrudnić mu walkę) ciężkozbrojnego jeźdźca z konia…

Mnie zastanawia natomiast i „dręczy” od lat naprawdę wielu, pytanie: tj. to dlaczego inne obce armie nie tworzyły podobnych formacji co husaria? – dość ciężkozbrojni byli a i owszem kirasjerzy ale stosowali oni od husarii przecież diametralnie odmienną taktykę szarży.
Czy husarzy, trywializując, byli za drodzy (rzadko się wspomina, że byli np. także doskonale uzbrojeni w bardzo drogą broń palną, zwykle – co szokujące [!] – wręcz lepiej od stosujących karakol szwedzkich rajtarów), bo wymagali naprawdę b. drogiego uzbrojenia i wielu lat forsownych szkoleń, a…
A może w stosunku do tychże wysokich „kosztów utrzymania” byli za mało skuteczni?

Oj naprawdę niecierpliwie czekam aż kurier dostarczy mi najnowszą książkę R. Sikory…

    Anonim

    ok
    zapamietaj to

    zły porucznik

    Ta teoria o skrzydłach chroniących przed arkanem wyszła chyba od Szymona Kobylińskiego. Prawdopodobnie husaria skrzydła zapożyczyła właśnie od Tatarów. Jedyne, oryginalne skrzydło husarskie z okresu „klasycznego” (tzw. „czarne”), a właściwie sama listwa, o pewnej proweniencji, jest na zamku Skokloster w Szwecji. Pochodzi z kolekcji Wrangla, z okresu bitwy warszawskiej 1656 r. Problem w tym, że nie wiadomo do końca czy jest ono husarskie czy tatarskie.
    Jeśli chodzi o to ściąganie husarzy za skrzydła to się to kupy nie trzyma. Nie ma żadnych dowodów naukowych na to, że husaria używała bojowo skrzydeł mocowanych do pleców. Oryginalne zaczepy do skrzydeł jakie się zachowały (z 2 poł XVIII w.), mają taką konstrukcje, że ich się bojowo po prostu nie da wykorzystać. Skrzydła w boju troczono do siodeł. Myślę, że przeciw Tatarom ich w ogóle nie używano bo i po co? Był to element dobrze Tatarom znany.
    Ewentualnie skrzydła mogły chronić przed uderzeniem w plecy. Jednak w tej roli znakomicie sprawdzały się skóry zwierząt.

    To, że husaria powstała akurat w RON to był zbieg wielu okoliczności, bo ta formacja ewoluowała w naszych specyficznych warunkach, przez dekady. Z pewnością na powstanie tej formacji i jej wysoką skuteczność miał wpływ wschodnioeuropejski teatr wojenny – prymat kawalerii nad piechotą w XVI w a więc w okresie kryzysu kawalerii na Zachodzie, wykształcenie się specyficznego typu konia i baza do jego hodowli. A także spora zamożność szlachty w okresie gdy ta formacja się kształtowała. Bo jej zmierzch rozpoczął się w poł. XVII wraz z pauperyzacja szlachty – z krótkim okresem renesansu za Sobieskiego – ale on też był stymulowany odgórnie.

    Ps. Nie posądzał bym R. Sikorę o to, aby sugerował się komentarzami. Jeśli już to wpływ miała zażarta kiedyś dyskusja na forum historyków.

      Bartek Nićka

      Przecież, jeżeli miałbyby chronić przed arkanem, to musiałyby być troczone wyłącznie do siodeł. Najlepiej sięgać (i zawijać się do przodu) ponad głowę. Chodzi o to, żeby nie można było chwycić samego jeźdźca. Jeżeli już się by ta sztuka zarzucenia pętli udała, to po chwyceniu husarza i skrzydła, zespolonego z siodłem, to taki Tatar ma przerąbane, bo musi się siłować z prawdopodobnie większym i cięższym zespołem, który wcale nie musi od razu liny ciąć, bo jest w stanie go zwalić na ziemię razem z koniem.
      Ma to sens, naprawdę – skoro wiemy, że Tatarzy faktycznie stosowali tego typu zabezpieczenie przed arkanem, to z pewnością, przynajmniej część husarzy również robiła to z tego powodu, nie umniejszając roli psychologicznej (dla ludzi i koni).

zły porucznik

Ta teoria o skrzydłach chroniących przed arkanem wyszła chyba od Szymona Kobylińskiego. Prawdopodobnie husaria skrzydła zapożyczyła właśnie od Tatarów. Jedyne, oryginalne skrzydło husarskie z okresu „klasycznego” (tzw. „czarne”), a właściwie sama listwa, o pewnej proweniencji, jest na zamku Skokloster w Szwecji. Pochodzi z kolekcji Wrangla, z okresu bitwy warszawskiej 1656 r. Problem w tym, że nie wiadomo do końca czy jest ono husarskie czy tatarskie.
Jeśli chodzi o to ściąganie husarzy za skrzydła to się to kupy nie trzyma. Nie ma żadnych dowodów naukowych na to, że husaria używała bojowo skrzydeł mocowanych do pleców. Oryginalne zaczepy do skrzydeł jakie się zachowały (z 2 poł XVIII w.), mają taką konstrukcje, że ich się bojowo po prostu nie da wykorzystać. Skrzydła w boju troczono do siodeł. Myślę, że przeciw Tatarom ich w ogóle nie używano bo i po co? Był to element dobrze Tatarom znany.
Ewentualnie skrzydła mogły chronić przed uderzeniem w plecy. Jednak w tej roli znakomicie sprawdzały się skóry zwierząt.

To, że husaria powstała akurat w RON to był zbieg wielu okoliczności, bo ta formacja ewoluowała w naszych specyficznych warunkach, przez dekady. Z pewnością na powstanie tej formacji i jej wysoką skuteczność miał wpływ wschodnioeuropejski teatr wojenny – prymat kawalerii nad piechotą w XVI w a więc w okresie kryzysu kawalerii na Zachodzie, wykształcenie się specyficznego typu konia i baza do jego hodowli. A także spora zamożność szlachty w okresie gdy ta formacja się kształtowała. Bo jej zmierzch rozpoczął się w poł. XVII wraz z pauperyzacja szlachty – z krótkim okresem renesansu za Sobieskiego – ale on też był stymulowany odgórnie.

Ps. Nie posądzał bym R. Sikorę o to, aby sugerował się komentarzami. Jeśli już to wpływ miała zażarta kiedyś dyskusja na forum historyków

Andrzej Makacewicz

Dziękuje autorowi i wszystkim komentującym za możliwość poszerzenia wiedzy historycznej o husarii. Jestem trenerem koni i wykładam zarówno w Polsce jak i za granicą techniki treningowe oparte o behawioryzm koni i zachowania naturalne. Jedną z podstawowych technik szkoleniowych koni jest habituacja-odczulenie konia na dowolne czynniki zewnętrzne. Była to podstawowa technika wyszkolenia konia bojowego czy kawaleryjskiego. Można odpowiednim treningiem zgasić reakcję ucieczki konia na dowolny bodziec jak np strzały, wybuchy, łopot flag czy wiele innych które stosujemy w treningu koni policyjnych czy używanych w filmach ale też sportowych i rekreacyjnych. Ale konie posiadają też naturalny strach przed dźwiękiem jaki wydają drgające pióra. Podejrzewamy, że to atawizm związany być może z tym , że drobne ssaki koniowate były kiedyś atakowane przez ptaki ale to niesprawdzona teoria. Fakt faktem, iż bez specjalizowanego treningu nie da się dzisiaj wsiąść na dowolnego konia ze skrzydłami i ruszyć galopem nie zaliczając gleby. Ba, tysiące ludzi zalicza ciężkie wypadki od furkoczącej na wietrze torebki plastikowej. Zatem test nasilenia hałasu furkoczących piór do pięciokrotnego w stosunku do galopującego jeźdźca nie upstrzonego w pióra jest potwierdzeniem tego jak dużą rolę odgrywał ten dźwięk w płoszeniu koni przeciwnika. Wydaje mi się również , że husaria specjalnie ustawiała skrzydła pod pewnym kątem nasilając ten furkot i po to też husarz mocował wiele piór na sobie i koniu. Trening takiego gaszenia płoszenia się konia husarza, (choć nie znano wtedy słowa habituacja ani jego mechanizmu) nie był pewnie ani długotrwały ani skomplikowany, nie wspominając o hodowli i doborze koni. Dla konia nieodczulonego na ten bodziec był on potencjalnie tak silny, że każdemu jeźdźcowi trudno by było zapanować nad koniem w panice ucieczki. Dziś doskonale wiemy, że w procesie treningowym konia odczulenie powinno być na każdy bodziec oddzielnie i nawet doskonale wyszkolony koń a nie odczulony np na szelest folii może być nie do opanowania. Podobnie nie da się dziś wsiąść na dowolnego, nie wyszkolonego do tego własnie konia, z flagą na wyciągniętej kopii łopoczącej w galopie przed końskim nosem. Własnie wróciłem z treningu kilkunastu jeźdźców gdzie jednym z zadań było nauczenie nieodskakiwania koni od flagi ruszanej na poziomym sznurku a podążanie za nią. I nieźle jeźdźcy się napocili aby nie zaliczyć gleby na odskakujących koniach. Myślę , że także specyfika końskiego wzroku i widzenia (zasadniczo różna od ludzkiego przez poziomą budowę soczewki końskiego oka) miała wpływ na reakcje koni przeciwnika na wyniesione nad husarzem skrzydła i proporce. Wykładając w świecie teorie habituacji i jej związek z husarią spotykam kompletny brak wiedzy o husarii ale dociera do wszystkich żart, że gdyby nie husaria to wykładałbym być może w języku tureckim. pozdrawiam

Samuelwfg

Hi, here on the forum guys advised a cool Dating site, be sure to register – you will not REGRET it [url=https://clck.su/MzK6M]Cool Dating site[/url]

Ronaldkag

[url=https://steamauthenticator.net/]download steam desktop authenticator[/url]

WilliamGom

[url=https://safeyogi.com/]먹튀검증[/url]

Georgebip

[url=https://e-w-e.one/7-osobennostej-haraktera-vodoleya/]характер водолея[/url]

DavidJab

[url=https://www.crazy-time.link/]https://www.crazy-time.link/[/url]

Craigrop

[url=https://luckyjet-1win.com/]https://luckyjet-1win.com/[/url]

JavierQuona

[url=https://best-brokers.top/broker/21/]foreign security fee td ameritrade[/url]

IgnacioUrith

[url=https://expert-dtp.ru/juristauto]юрист после ДТП[/url]

LouieUnomb

[url=https://loyalen.com/]https://loyalen.com/[/url]

ArmandoFit

[url=http://nevainstrument.ru/produkciya/26-kupit-izmeritelnyj-instrument-v-sankt-peterburge.html]нутрометры[/url]

Kennethinard

Дизайнерские светильники – купить эксклюзивное интерьерное освещение [url=https://ru.mai-he-mai.com/partner/partner/31/]https://ru.mai-he-mai.com/partner/partner/31/[/url]

CharlesSpala

Интернет магазин светильников и люстр [url=https://ru.mai-he-mai.com/partner/partner/31/]https://ru.mai-he-mai.com/partner/partner/31/[/url]

Randallpef

[url=https://hyella.com/electronic-health-record-system-in-nigeria-advantages-and-disadvantages/]hospital management system in nigeria[/url]

Williamdut

[url=https://online-television.net/]https://online-television.net/[/url]

HermanBeage

[url=https://prohoster.info/vps/ssd-vps]виртуальный сервер prohoster.info[/url]

RobertMum

[url=https://km-n.ru/]купить кованые ворота цена[/url]

RolandNop

[url=https://steamauthenticator.net/]steam authenticator pc[/url]

DennyAgoda

[url=https://steamauthenticator.ru/]sda steam[/url]

Jerryarelm

[url=https://eu-res.ru/]купить установку дриллкомплект[/url]

TrentTop

[url=https://gthub.org/Jessecar96/SteamDesktopAuthenticator]download steam desktop authenticator[/url]

WalterTog

[url=https://xn--90acyoalj.xn--80adjurfk.xn--c1avg/]поверка счетчиков боровск[/url]

JosephAduch

[url=https://television-planet.tv/tvi/united-states/]watch live tv[/url]

Jacobapank

[url=https://pro-sex-shop.ru]сеск шоп[/url]

KevinBlory

Register and take part in the drawing, [url=http://win-a-prize.us]click here[/url]

Manualslort

[url=https://rosinvest.com/tag/Louis+Vuitton]https://rosinvest.com/tag/Louis+Vuitton[/url]

JohnnySof

[url=https://mscleans.com/]cleaning service[/url]

메이저놀이터

fantastic publish, very informative. I ponder why the opposite experts of this sector don’t realize this.
You should proceed your writing. I am sure, you’ve a great readers’
base already!

Thomasmus

[url=https://television-planet.tv/]TV online free[/url]

PhilipMed

[url=https://k-store82.ru/]купить айфон[/url]

BrianClano

[url=https://a-shop.msk.ru/]анекс тур академическая[/url]

RussellVogue

[url=https://sexxx.in.ua/index.php?route=ukraina/prostitutki]дешевые проститутки украины[/url]

첫충

Hello would you mind letting me know which web host
you’re using? I’ve loaded your blog in 3 completely different web browsers and I must say this blog loads
a lot quicker then most. Can you suggest a good hosting provider at
a honest price? Kudos, I appreciate it!

꽁머니커뮤니티

What a data of un-ambiguity and preserveness of valuable knowledge about unexpected feelings.

DonaldGeory

ResumeHead is a resume writing company with certified experts in various fields and industries. Whether you’re pursuing a new job, promotion, or career change, we can help you create a standout resume. [url=https://resumehead.com/]resume writing[/url]

JaimeHOT

[url=https://ilmacademy.com.ua/]психология онлайн обучение цены[/url]

AgnesLet

Good day!

What’s your advice? What is the best slot to play where the chances of winning are higher?

PhilipPer

Перевозка грузов – главный компонент прогрессивной логистики, обеспечивающий передвижение продуктов от производителей к потребителям. Это трудный и серьезный процесс, на кот-ый оказывают большое влияние огромное количество моментов, и его успешное осуществление настятельно просит проф расклада.

Разнообразие Типов Транспорта:
Перевозка грузов деют многообразие разновидностей транспортировки зависимо от типа груза, расстояния и времени доставки. Авто перевозки обеспечивают эластичность и резвую доставку, жд грузоперевозки эффективны для крупногабаритных и массовых грузов, а морские и авиаперевозки позволяют охватить далекие рынки.

Проф Грузовые Фирмы:
Подходящее решение для удачных грузоперевозок – это сотрудничество с проф грузовыми компаниями. Специалисты в данной области деют полный диапазон услуг, начиная от планирования маршрутов и упаковки грузов, заканчивая отслеживанием и обеспечением защищенности в пути.

Безопасность и Страхование:
Защищенность грузов – ценность для грузовых компаний. Современные технологии отслеживания и мониторинга обеспечивают неизменный контроль за движением грузов, а страхование грузов позволяет минимизировать опасности вероятных утрат или повреждений.

Гибкость и Адаптивность: [url=https://forum.md/ru/3994349]https://forum.md/ru/3994349[/url]
Область перевозки грузов настятельно просит эластичности и адаптивности к переменам в рыночных условиях и необходимостях посетителей. Профессиональные грузовые компании обладают ресурсами для эффективной реакции на динамические изменения и обеспечения клиентов необходимой эластичностью в проекте предложений и тарифов.

Экологическая Стабильность:
Современные тренды в перевозках грузов уделяют внимание экологической стойкости. Многие компании активно внедряют действенные транспортные средства, другие информаторы энергии и стратегии для понижения воздействия на находящуюся вокруг среду.

Действенное Управление Логистикой:
Перевозка грузов содержат в себе не столько физическое движение грузов, но и управление всем логистическим ходом. Действенная логистика – это синхронизация всех рубежей доставки, начиная от складского учета и заканчивая четкой доставкой на пункт предназначения.

Заключение:
Перевозка грузов – это неотъемлемая часть прогрессивной торговли и экономики. Профессиональные грузовые компании, обладая навыком и ресурсами, обеспечивают надежность и безопасность для ваших грузов, предоставляя глубокий спектр предложений от планирования до доставки.

AgnesLet

Hello!

What’s your advice? What is the best game to play where the chances of winning are higher?

Josephplott

[url=https://krasnoyarsk.restavratsiya-vann.com]ремонт поверхности ванн[/url]

BryanSer

Северный автовокзал в Кишиневе – это не просто транспортный узел, да и настоящая врата для путников, открывающая мир вероятностей и комфортного движения. Находящийся в живописном регионе мегаполисы, этот вокзал становится отправной точкой для тыщ путников каждый день.

Современная Инфраструктура: [url=http://forum.doctorulmeu.md/viewtopic.php?t=92000]http://forum.doctorulmeu.md/viewtopic.php?t=92000[/url]
Нордовый автовокзал известен своей прогрессивной и многофункциональной инфраструктурой. Здесь каждая составную часть бережно продумана, дабы сделать поездки для пассажиров очень максимально удобными. Современные здания, четко выстроенные платформы, информационные табло – все это делает атмосферу надежности и мастерства.

Богатое Расписание:
Одним из ключевых превосходства Северного автовокзала является богатое расписание маршрутов и регулярные отправления в различные направления. Независимо от такого как, расчитываете ли вы поездку в Московские города, на курортные пляжи или в маленькие домашние города, тут практически постоянно сыщется комфортный маршрут.

Уют Ожидания:
Ожидание отправления превращается в приятное время благодаря удобным зонам развлечений, кафе и магазинам, предлагающим разнообразные продукты и услуги. Путешественники имеют все шансы насладиться свежими напитками, поесть в комфотрабельных кафе либо приобрести нужные в проезжей части товары.

Защищенность и Организация:
Северный автовокзал придает большущее значение защищенности и организации. Система безопасности на высочайшем уровне, и пассажиры имеют все шансы быть уверены в собственном благополучии. Кроме того, конкретно выстроенные системы информации и обслуживания проделывают процесс организации поездок максимально простым и эффективным.

Удобное Сообщение с Городом:
Нордовый автовокзал располагается в удобной близости от ведущих транспортных магистралей и социального автотранспорта. Это обеспечивает легкий доступ и замечательную транспортную связь с различными частями города, что делает его комфортным выбором для пассажиров.

Завершающие Текста:
Нордовый автовокзал в Кишиневе – это не просто место отправления и прибытия, это точка старта для новых приключений и открытий. Тут любой путешественник имеет возможность почувствовать заботу о своем комфорте и безопасности, а еще насладиться богатым выбором маршрутов. Встречайте новые горизонты с Северным автовокзалом!

JamesAlexy

Можно приготовить вкусный ягодный смузи из замороженных ягод и йогурта, с фруктовым соком или молоком [url=http://womangu.ru/nyam/oladi-na-kefire]оладьи на кефире[/url]

PhilipPer

Перевозка грузов – главный компонент современной логистики, обеспечивающий передвижение товаров от изготовителей к покупателям. Это трудный и ответственный процесс, на который влияют огромное количество моментов, и его успешное воплощение требует проф подхода.

Разнообразие Типов Транспорта:
Грузоперевозки предоставляют разнообразие разновидностей транспортировки в зависимости от на подобии груза, расстояния и времени доставки. Авто перевозки обеспечивают гибкость и быструю доставку, железнодорожные перевозка грузов эффективны для крупногабаритных и глобальных грузов, а морские и авиаперевозки разрешают окутать далекие рынки.

Профессиональные Грузовые Компании:
Подходящее заключение для удачных перевозки грузов – это сотрудничество с проф грузовыми компаниями. Специалисты в этой области предоставляют глубокий спектр услуг, начиная от планирования маршрутов и упаковки грузов, заканчивая отслеживанием и обеспечением безопасности в пути.

Защищенность и Страхование:
Защищенность грузов – приоритет для грузовых фирм. Современные технологии отслеживания и прогноза обеспечивают постоянный контроль за движением грузов, а страхование грузов разрешает минимизировать риски вероятных утрат или повреждений.

Эластичность и Адаптивность: [url=https://forum.bocu.ro/viewtopic.php?p=80835]https://forum.bocu.ro/viewtopic.php?p=80835[/url]
Сфера перевозки грузов настятельно просит эластичности и адаптивности к изменениям в рыночных критериях и потребностях клиентов. Проф грузовые компании обладают ресурсами для действенной реакции на динамические конфигурации и обеспечивания посетителей нужной гибкостью в плане предложений и тарифов.

Экологическая Устойчивость:
Современные тренды в грузоперевозках придают значение экологической устойчивости. Многие фирмы активно вводят эффективные тс, другие информаторы энергии и стратегии для снижения воздействия на находящуюся вокруг среду.

Действенное Управление Логистикой:
Грузоперевозки включают в себя не столько физическое перемещение грузов, да и управление всем логистическим ходом. Эффективная логистика – это синхронизация всех рубежей доставки, начиная от складского учета и заканчивая точной доставкой на место предназначения.

Заточение:
Перевозка грузов – это обязательная часть современной торговли и экономики. Профессиональные грузовые компании, владея опытом и ресурсами, обеспечивают надежность и безопасность для ваших грузов, предоставляя глубокий спектр услуг от планирования до доставки.

DJNon

[url=http://tamada-oldenburg.de]Russische DJs in NRW[/url]

Polak mały

Wiedza historyczna na dennym poziomie. I oczywiście retoryka anty-duchowa – jak mogłoby być inaczej.
Ukrywa się przed Polakami prawdę a taka jest, że od początku państwowości Polskiej,
wraz z Chrztem – Mieszko I wziął za Patrona Polski Wielkiego Wodza Michała Archanioła.
Z tego samego powodu Husaria przytwierdzała skrzydła – na cześć Wojski Księcia Michała.
Rycerstwo Polskie powszechnie nazywało go „Pierwszym Pułkownikiem Rzeczpospolitej”.
A Michał otaczał ich swoją opieką i nawet ludowi polskiemu dawał dowody swojej opieki.
Byłoby wielkim zaniedbaniem nie wspomnieć o wielkiej interwencji tego Księcia
w Bliznem i cudowne wyswobodzenie Polaków z ręki dzikusów.
W tym roku 2024 mija równo 400 lat od tego zdarzenia
– więc ten rok może być dla Polaków decydującym,
jeśli uczczą pamięć naszego Wielkiego Patrona.
SANCTE MICHAEL ARCHANGELE DEFENDE NOS IN PROELIO !

odode

Основываясь на богатый навык в этом секторе и высококвалифицированную команду экспертов, по [url=https://vodopskov.ru/periodicheskoe-obsluzhivanie-skvazhin/]периодическое обслуживание скважин[/url], капитальный ремонт скважины, очистка дренажа, промывка дренажа[/url], очистка ёмкостей питьевой воды, удаление песчано-иловых отложений из скважины, очистка водоподъёмных труб, восстановление эксплуатационных характеристик скважины и т.д. Подобные услуги широко чаще всего используют в различных секторах, таких как ирригация, сельское хоз-то, комерческий или жилой комплекс. Вся наша бригада профессионалов располагает многолетним профессиональным опытом во многих областях, все перечисленное помогает нам исполнять все эти службы такие услуги как обустройство скважины, геофизическое исследование скважин, прочистка ливневой канализации, обследование водозабора, очистка дренажной канализации, удаление песчано-иловых отложений из скважины, замена СУЗ на скважине, прочистка трубопроводов высоким давлениемс большой отдачей и очень быстро. Предлагаемые услуги постоянно эксплуатируются нашими клиентами за их быстрое осуществление и конкурентную расценочную программу.

Jeśli chcesz zgłosić literówkę lub błąd ortograficzny kliknij TUTAJ.

Najciekawsze historie wprost na Twoim mailu!

Zapisując się na newsletter zgadzasz się na otrzymywanie informacji z serwisu Lubimyczytac.pl w tym informacji handlowych, oraz informacji dopasowanych do twoich zainteresowań i preferencji. Twój adres email będziemy przetwarzać w celu kierowania do Ciebie treści marketingowych w formie newslettera. Więcej informacji w Polityce Prywatności.