Trzech żołnierzy wyklętych z których naprawdę możemy być dumni

Wróg numer jeden. Mjr Marian Bernaciak ps. Orlik

Zanim zaczęła się druga wojna światowa Marian Bernaciak zdążył ukończyć gimnazjum i odbyć roczną obowiązkową służbę wojskową. Pracował też na poczcie. Walczył w kampanii wrześniowej, po czym gdy dostał się do sowieckiej niewoli, zbiegł i wrócił w rodzinne strony. W 1940 roku zaangażował się w konspirację jako członek Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej.

W 1943 roku był już spalony i musiał stać się jednym z „leśnych”, organizując oddział podobnych sobie ludzi z podziemia, dla których jedynym wyjściem było zniknięcie. W 1944 roku rozwiązał swój oddział, jednak w marcu kolejnego roku ponownie skrzyknął partyzantów. Chciał wyruszyć na pomoc walczącej Warszawie, ale nie udało mu się przedostać.

Zaledwie miesiąc po ponownym zorganizowaniu oddziału „Orlik” i jego ludzie przeprowadzili prawdziwie brawurową akcję uwolnienia osób przetrzymywanych w ubeckim więzieniu powiatowym w Puławach. Budynek nie był łatwy do sforsowania. Jak pisze Joanna Wieliczka-Szarkowa w książce „Żołnierze wyklęci. Niezłomni bohaterowie”:

Był prawdziwą fortecą, pilnie strzeżoną, otoczoną ogrodzeniem z kolczastym drutem. W mieście stacjonowało nie tylko NKWD, ale też silny garnizon sowieckiej armii z artylerią.

fot.domena publiczna

Orlik na koniu (fot. domena publiczna)

Czterej żołnierze z oddziału Bernaciaka w rosyjskich mundurach udawali grupę operacyjną z Warszawy wiozącą pojmanych „bandytów”. Dzięki szybkiej akcji uwolnili 107 więźniów i wystrychnęli na dudka Sowietów, udając, że pościg to tak naprawdę akowscy przebierańcy, na co Rosjanie zaczęli strzelać do ubeków. Po tym wydarzeniu komunistyczne władze zaczęły tropić  „Orlika” i jego ludzi – Bernaciak stał się wrogiem numer jeden.

Dowódca partyzantów trzymał swoich ludzi żelazną ręką – na żadne rozróby, kradzieże, czy pijaństwo nie było miejsca. „Orlik” nie żartował – karą za takie występki była za pierwszym razem chłosta. Jeśli delikwent nie zmądrzał, mógł na niego zapaść wyrok śmierci. Jednocześnie nie szafował bez potrzeby życiem podkomendnych. Bezwzględnie też przestrzegał zasad konspiracji. Oddział „Orlika” był dzięki temu nieuchwytny, do tego stopnia, że do jego ujęcia skierowano siły liczące tysiące komunistycznych funkcjonariuszy. Aresztowano jego rodziców i brata.

Dowódca zgrupowania partyzanckiego i struktur konspiracyjnych Inspektoratu Puławskiego AK-Wolność i Niezawisłość, jednego z najlepiej zorganizowanych w Okręgu Lublin, zginął przez jedną końską podkowę. 26 czerwca 1946 roku, gdy wracał furmanką wraz z obstawą z odprawy sztabu inspektoratu WiN, koń zgubił podkowę. Gdy partyzanci wstąpili do kowala żeby go podkuć, sołtys doniósł o tym władzom. Obławę na „Orlika” urządzili ubecy i żołnierze. Bernaciak ranny w nogę i rękę nie miał szans ujść. Przed śmiercią zdążył jeszcze spalić dokumenty, jakie miał przy sobie, tak by nie wpadły w ręce Sowietów.

Inspiracją do napisania artykułu była książka Anny Śnieżko „Żona wyklęta” (Znak Horyzont 2018).

.Wyklęty lewak? Stanisław Sojczyński ps. Warszyc

Stanisław Sojczyński ps. „Warszyc” to z punktu widzenia dzisiejszej prawicy niewygodny bohater. Z jednej strony nikt nie może odmówić mu statusu żołnierza wyklętego. Z drugiej gdyby żył dziś, prawdopodobnie okrzyknięto by go lewakiem. Stanisław Sojczyński wywodził się ze zwyczajnego chłopstwa i od podkomendnych odróżniało go przede wszystkim to, że zdobył wykształcenie (ukończył szkołę i został nauczycielem).

Przed wojną służył w Wojsku Polskim, brał udział w kampanii wrześniowej. Dostał się do niewoli rosyjskiej. Od podzielenia losu polskich oficerów w Katyniu uratowało go tylko to, że uciekł z obozu przejściowego. Gdy tylko dotarł w rodzinne strony, już w październiku 1939 roku zaangażował się w wojskową konspirację, za pośrednictwem swojego dawnego nauczyciela. W czasie drugiej wojny światowej prowadził wiele akcji zbrojnych, szkolił podchorążych, doraźnie łączył siły z partyzantami z AL. Przyjął też jako swoich podkomendnych… sowieckich jeńców zbiegłych z niemieckiego obozu. Generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek” odznaczył go krzyżem Virtuti Militari i awansował do stopnia kapitana.

Gdy po wkroczeniu Armii Czerwonej rozpoczęły się aresztowania żołnierzy podziemia, Sojczyński wyciszył swoją działalność na pewien czas i ukrył się u rodziny. 29 listopada 1945 roku napisał list do Starosty Radomskiego, w którym stwierdzał:

W swej płytkiej zarozumiałości, klasowym egoizmie i fanatycznym zacietrzewieniu proletariusze popełniają błąd, zamiast serca okazujecie nam pięść. Ale rezultat jest jeden, coraz większa zaciekłość w walce o sprawiedliwość i wolność.

fot.domena publiczna

Stanisław Sojczyński ps. Warszyc (fot. domena publiczna)

„Warszyc” zorganizował Konspiracyjne Wojsko Polskie i dalej prowadził akcje bojowe, z których najgłośniejszą było uderzenie na Radomsko i odbicie z więzienia 57 członków podziemia. Wśród swoich ludzi uważany był za wielkiego patriotę, dzielnego żołnierza, który jednak nie był prędki w sięganiu po broń. Partyzantom zabraniał działań mających na celu destabilizowanie sytuacji w kraju, oraz, jak stwierdza Tomasz Toborek w książce „Warszyc. Wyklęty bohater” nie pozwalał na atakowanie „sił polskich”, do których zaliczał na przykład zwykłych żołnierzy. Tępił zaciekle przejawy bandytyzmu oraz wszelkie nadużycia we własnych szeregach. Winnych takim występkom skazywał na śmierć.

Jego celem miało być zniszczenie „czerwonego hitleryzmu”. Wierzył przy tym, że należy trzymać się ideałów, o które się walczy i wprowadzał tę zasadę w życie.

Spokojna starsza pani z… kilogramami trotylu. Janina Bodnar-Takajszwili

Janina Bodnar-Takajszwili nie była dowódczynią żadnego znanego oddziału, nie przeprowadziła żadnej wielkiej akcji bojowej, a mimo to jej losy robią piorunujące wrażenie. Spokojna starsza pani ani słowem nie zająknęła się swoim bliskim na temat działalności, jaką prowadziła w czasie wojny i po niej. Swoje tajemnice zabrałaby do grobu, gdyby nie prowadzona w stanie wojennym rozbiórka domu, w którym dawniej mieszkała. Okazało się, że był on jedną wielką skrytką podziemia niepodległościowego, w której pani Janina przez kilkadziesiąt lat przechowywała broń, materiały wybuchowe oraz archiwum Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej „Warta”. Założona w 1945 roku przez byłych akowców z Okręgu Zachodniego AK WSGO była antykomunistyczną organizacją konspiracją, powstałą z inicjatywy majora Andrzeja Rzewuskiego „Hańczy” i przez niego dowodzoną. UB tropiło ją zaciekle i już w październiku 1945 roku nastąpiła fala aresztowań.

fot.Bundesarchiv, Bild 101I-709-0337A-10A Gronefeld, Gerhard, lic. CC-BY-SA 3.0

Żołnierz z Panzerfaustem. Takie „maleństwa” należące do „Warty” spoczywały spokojnie na strychu Janiny (fot. Bundesarchiv, Bild 101I-709-0337A-10A Gronefeld, Gerhard, lic. CC-BY-SA 3.0)

Janina Bodnar-Takajszwili była prawdopodobnie sekretarką „Hańczy”, który w swoich grypsach wspominał o „Janinie X”, nie zdradzając jednak szczegółów. Kobiecie udało się uniknąć aresztowania. Kiedy robotnicy odkryli w jej domu papiery z lat czterdziestych i przekazali je jej krewnym, Janina twierdziła, że to tylko pozostałości z powstania warszawskiego i rzeczywiście były wśród nich legitymacje powstańcze podpisane przez Bora-Komorowskiego. Była to jedynie część prawdy. Bodnarowa-Takajszwili z lekkim przestrachem wspomniała o tym, żeby nie wchodzić na strych, bo jest na nim jeszcze maszyna do pisania z rozkazem, którego dokończenie uniemożliwiło jej przyjście UB. To wciąż nie wszystko.

Pod podłogą znajdował się prawdziwy arsenał, pełen materiałów wybuchowych i broni, w tym np. panzerfaustów, oraz amunicji, map wojskowych i dokumentów. Krewny Janiny zdecydował, że na wszelki wypadek dokumenty należy spalić, by nikogo nie obciążyły. W końcu, by nie zostać oskarżonymi o posiadanie nielegalnej broni, zgłosili sprawę milicji. Gdy funkcjonariusze przybyli na miejsce zabezpieczyli między innymi kilka kilogramów trotylu, pociski moździerzowe, czy przeciwpancerne pociski artyleryjskie. Sama Janina Bodnar-Takajszwili nie miała specjalnych nieprzyjemności związanych z odkrytym magazynem. Przez wiele lat była w kręgu zainteresowania bezpieki, między innymi przez kontakty z kurierem rządu emigracyjnego (który okazał się podwójnym agentem Sowietów). Nie dożyła uznania członków „Warty” za bohaterów.

Zmarła w 1989 roku, zabierając swoje sekrety do grobu. Nawet najbliższa rodzina nie wiedziała jaka była jej rola w organizacji. Jak wynika z ustaleń dziennikarza Krzysztofa M. Kaźmierczaka, Janina prawdopodobnie sprawowała pieczę nad kasą „Warty”.

Źródła:

1. Kaźmierczak K.M., Tajemnica konspiracyjnego magazynu, „Biuletyn IPN” 5-6/2011.
2. Peska R., „Warszyc”. Komendant Konspiracyjnego Wojska Polskiego, Oficyna Wydawnicza „Pamięć”, Pabianice 2002.
3. Toborek T., Warszyc wyklęty bohater, Demart, Warszawa 2013.
4. Wieliczka-Szarkowa J., Żołnierze wyklęci. Niezłomni bohaterowie, Wydawnictwo AA, Kraków 2013.