Cztery niezwykłe Polki, które warto znać

4. Henryka Pustowójtówna. Dziewczyna z powstania

Henryka Pustowójtówna przyszła na świat 26 lipca 1838 roku jako córka polskiej szlachcianki i rosyjskiego oficera. Urodziwszy się w rodzinie mieszanej, czuła się Polką, tymczasem jej starszy brat gorliwie prześladował Polaków, po tym jak poszedł w ślady ojca i tak jak on wybrał karierę w carskim wojsku. Henrykę na polską patriotkę wychowała babka ze strony matki. Dziewczyna już od młodych lat pakowała się w tarapaty między innymi przez to, że śpiewała publicznie pieśni patriotyczne, czy składała kwiaty pod pomnikiem Unii Lubelskiej.

fot.Moritz Ludwig Winter

Anna Henryka Pustowójtówna. Ubrana w męski strój i uzbrojona walczyła ramię w ramię z mężczyznami w czasie powstania styczniowego.

Została nawet z tego powodu aresztowana przez carską policję i miała zostać osadzona w klasztorze prawosławnym w głębi Rosji, jednak rozchorowała się i zamiast tego… posłano ją do Żytomierza do matki. Zanim władze rosyjskie podjęły jakiekolwiek dalsze kroki wobec niepokornej dziewczyny, ta uciekła wraz z dwoma kolegami, posługując się fałszywymi dokumentami. Mimo prowadzonej obławy, udało jej się umknąć i kiedy wybuchło powstanie styczniowe nawet się nie zastanawiała – natychmiast dołączyła do walczących.

Henryka Pustowojtówna. Ilustracja pochodzi z książki Anny Dziewit-Meller „Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy” (Kraków 2017).

Anna Dziewitt-Meller w swojej książce dla dzieci poświęconej polskim bohaterkom („Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy”) z Henryki Pustowójtówny czyni narratorkę i jej ustami opowiada o powstaniu i o tym jak walczący traktowali dziewczynę w swoich szeregach:

Warunki w górach były raczej nie dla dam. Czasem spało się pod gołym niebem, na zimnej ziemi, kule świstały mi koło ucha, o głodzie i chłodzie szłam nieraz wiele kilometrów, marząc o talerzu zupy i o gorącej kąpieli. Moi towarzysze zupełnie zapominali o tym, że pod utytłaną w błocie czamarą kryje się delikatna dziewczyna, a nie silny chłopak. Traktowali mnie jak równą sobie. A ja nigdy się nie skarżyłam.

3. Magdalena Bendzisławska. Ze skalpelem jej do twarzy

Wydaje nam się, że kobieta-lekarz to musi być zjawisko, które naszym prababkom nawet się nie śniło. Słynny chirurg profesor Ludwik Rydygier na przełomie XIX i XX wieku absolutnie nie wyobrażał sobie, że kobieta mogłaby chwycić za skalpel. Nie mieściło mu się w głowie także to, że miałaby wykonywać zabiegi na mężczyznach. To by przecież był szczyt nieprzyzwoitości! Tymczasem już w czasach saskich, za panowania króla Augusta II Mocnego, pojawiła się w Polsce pierwsza kobieta-chirurg, wówczas zwana cyrulikiem.

Magdalena Bendzisławska udowodniła, że panie wcale nie są za delikatnego zdrowia, by wykonywać tę profesję. 6 października 1697 roku zdobyła przywilej królewski pozwalający jej na praktykowanie. Zawodu Bendzisławska nauczyła się u boku męża, który sam był cyrulikiem w Wieliczce. Kiedy owdowiała, przypadły jej w spadku narzędzia po małżonku i posada. Cyruliczka została rzucona od razu na głęboką wodę, zajmowała się bowiem górnikami. Pracujący pod ziemią w wielickiej kopalni mężczyźni często ulegali wypadkom – miała zatem na kim nabierać wprawy.

W książce „Kraków i jego okolice” z 1866 roku (wydanie piąte) Ambroży Grabowski, były sędzia pokoju, członek towarzystwa naukowego krakowskiego, pozostawił wzmiankę na temat pierwszej kobiety-chirurga:

[…] Cerulik, a w r. 1698 była nim kobieta potrzebną zdolność posiadająca, Magdalena Bendzisławska wdowa.

2. Stefania Wilczyńska. Za swoimi sierotami poszła nawet do komory gazowej

Wychowała się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Skończyła pensję dla panien w Warszawie i studia z zakresu nauk przyrodniczych w Liège. Kiedy wróciła do Polski, rozpoczęła najważniejsze dzieło swojego życia – pracę z dziećmi. Stefania Wilczyńska w 1909 roku trafiła do znajdującego się w fatalnym stanie żydowskiego sierocińca jako wolontariuszka. Kiedy udowodniła, że jest doskonałą organizatorką, która potrafi sobie poradzić z wszelkimi przeciwnościami, została kierowniczką.

Stefania Wilczyńska, Janusz Korczak i sieroty. Ilustracja pochodzi z książki Anny Dziewit-Meller „Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy” (Kraków 2017).

To tam poznała człowieka, który tak jak ona oddał serce dzieciom – Janusza Korczaka. W 1912 roku razem założyli nowy dom dla sierot, w którym zaczęli wprowadzać postępowe metody, zmieniając podejście do podopiecznych. Wilczyńska porzuciła wygodny dom rodzinny i zamieszkała razem z Korczakiem i osiemdziesięcioma pięcioma dziećmi. Jak wspominali po latach wychowankowie, pierwsza wstawała, ostatnia kładła się spać i dom był jej pełen. Swoje życie w całości poświęciła pielęgnowaniu i wychowaniu swoich podopiecznych.

Kiedy Korczak na okres I wojny światowej zniknął powołany do wojska, ona pozostała na posterunku i niestrudzenie prowadziła sierociniec. Wychwalamy Janusza Korczaka za to, że nie opuścił dzieci nawet gdy te szły na śmierć. Razem z nimi ramię w ramię maszerowała też jednak Stefania Wilczyńska i nie porzuciła swoich ukochanych sierot nawet w drodze do komory gazowej. Zginęła wraz z nimi w Treblince w 1942 roku.

1. Wanda Rutkiewicz. „Wspinać się jak baba” brzmi dumnie

Całkiem niedawno w polskim środowisku himalaistycznym wybuchł niemały skandal. Jeden z organizatorów wyprawy, w gronie której nie znalazła się żadna kobieta, stwierdził, że panie w górach przydają się tylko do jednego… Gdyby Wanda Rutkiewicz jeszcze żyła, za takie podejście wbiłaby mu trochę rozumu grubą liną wspinaczkową.

Wanda Rutkiewicz. Ilustracja pochodzi z książki Anny Dziewit-Meller „Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy” (Kraków 2017).

Już jako licealistka była miłośniczką sportu, jednak gdy odkryła wspinaczkę wiedziała, że znalazła swoje powołanie. Zdobywała coraz wyższe szczyty i podbijała coraz potężniejsze pasma górskie. Jak podkreśla Anna Dziewitt-Meller w książeczce „Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy”:

Z Alp ruszyła w Himalaje, góry, o których śni każdy, kto zaczyna się wspinać. Zdobywała po kolei trudne szczyty i podbijała rekordy. Była też organizatorką i kierowniczką wypraw górskich innych kobiet jako idolka wielu dziewczyn, które marzyły o wspinaczce wysokogórskiej.

Wanda Rutkiewicz była pierwszą Europejką, która stanęła na szczycie Mount Everestu – 16 października 1978 roku. Jako pierwsza kobieta na świecie zdobyła też potężne K2, choć w drodze powrotnej zginęli wszyscy jej towarzysze. W górach wytyczała nowe szlaki wspinaczkowe, wiele razy otarła się o śmierć, jednak cały czas wyznaczała sobie nowe, ambitne cele. Gdy wyruszyła realizować ostatni z nich – zdobycie Kanczendzongi – już nie wróciła. Żyła pasją aż do końca i do dziś uznawana jest za najwybitniejszą polską himalaistkę w historii.

Źródła:

1. Dziewit-Meller A., Damy, dziewuchy, dziewczyny. Historia w spódnicy, Kraków 2017.
2. Grabowski A., Kraków i jego okolice, Kraków 1866.
3. Kamińska A., Wanda, opowieść o sile życia i śmierci – Historia Wandy Rutkiewicz. Kraków 2017.
4. Kicińska M., Pani Stefa, Warszawa 2015.
5. Wawrzykowska-Wierciochowa D., Najdziwniejszy z adiutantów – opowieść o Annie Henryce Pustowójtównie, Warszawa 1968.