Stalin wcale nie umarł ze starości. Zamordował go najbliższy mu człowiek…

Ponura sobota, ostatni dzień lutego 1953 roku. Nieformalna piątka najważniejszych osób w Związku Radzieckim: Malenkow, Beria, Bułganin, Chruszczow i oczywiście Stalin, zakończyła właśnie obrady na Kremlu. Ale Józef Wissarionowicz robił wszystko, aby zatrzymać na dłużej współpracowników – tych kilka paradoksalnie najbliższych mu osób.

Ekskluzywna sala kinowa i dacza w Kuncewie

Niepodzielny władca największego imperium na świecie był równocześnie jedną z najbardziej samotnych osób. Według Chruszczowa, Stalin czuł się tak samotny, że nie wiedział, co ze sobą robić. Łaknął towarzystwa nawet tych czterech ludzi, którymi pogardzał.

Kadr z filmu „Śmierć Stalina – koniec epoki”, emitowanego w Polsat Viasat History

Ku rozpaczy partyjnych towarzyszy, tego wieczoru Stalinowi samotność dokuczała wyjątkowo mocno, mogli więc zapomnieć o powrocie do domu. Rzecz jasna, odmowa spędzenia ze Stalinem wieczoru i nocy nie wchodziła w grę.

Czołówka „Prawdy” z 9 marca 1953 r. Wartę honorową pełni między innymi „Czwórka”: Ławrentij Beria, Gieorgij Malenkow (drugi i trzeci z lewej), Nikołaj Bułganin i Nikita Chruszczow (trzeci i czwarty od prawej).

Chruszczow wspominał:

Musieliśmy wykonywać swoje zadania w pracy i na stanowiskach, na które zostaliśmy wybrani, a oprócz tego jeszcze uczestniczyć w przyjęciach u Stalina i zabawiać go, jakbyśmy byli jakimiś postaciami w sztuce. Były to dla nas trudne i ciężkie czasy.

Tak więc czterej mężczyźni, żyjący tylko dzięki łasce wodza, z udawanym entuzjazmem zgodzili się obejrzeć film w ekskluzywnym, liczącym zaledwie dwadzieścia miejsc kremlowskim kinie Stalina. Następnie impreza przeniosła się do jego daczy w Kuncewie, oddalonej od centrum Moskwy o kilka minut jazdy limuzyną.

Ulubionym pomieszczeniem Stalina w daczy była tak zwana mała jadalnia na pierwszym piętrze, którą Oleg Khlevniuk opisuje następująco:

W tym przestronnym pomieszczeniu znajdował się prostokątny stół o długości trzech metrów, kanapa, kredens, fotel, mały stolik pod telefon i kominek. Obok kominka wisiała na haku lornetka i strzelba myśliwska. Z pokoju można było wyjść na przeszkloną werandę i na taras. O ile nie miał towarzystwa, jadał przy jednym z rogów stołu. Swoje lekarstwa trzymał w kredensie. Stalin lubił siedzieć przy kominku, przy którym czasami na jego życzenie pieczono szaszłyki.

Bawialnia w Kuncewie, ulubiony pokój towarzysza Stalina (fot. domena publiczna).

W większym gronie bawiono się jednak w olbrzymiej obitej drewnem reprezentacyjnej sali o powierzchni boiska do siatkówki. Przy wielkim stole mogło ucztować nawet dwudziestu gości, a ozdobą pomieszczenia był ręcznie wykonany (dziesięć lat pracy, wartość ponad miliona dolarów!) perski dywan, o powierzchni ponad siedemdziesięciu metrów kwadratowych.

Żałosna impreza podstarzałych satyrów

Ostatnia impreza u Stalina nie odbiegała swoim charakterem od setek poprzednich. Stalin tradycyjnie pił stosunkowo najmniej, jednocześnie zachęcając, a często przymuszając innych do picia jak najwięcej, co dawało mu okazję do poniżania gości i poznawania ich prawdziwych poglądów. W konwersacji królowały żarty najniższego sortu.

Gdy już wszyscy byli wystarczająco podchmieleni, Stalin puszczał na gramofonie płyty ze swojej imponującej kolekcji, liczącej dwa tysiące siedemset sztuk, głównie z muzyką klasyczną i ludową, i dawał znak do tańca.

Wyobraźmy sobie: pięciu podstarzałych mężczyzn, nieudolnie pląsających w takt ludowych piosenek, bez obecności jakichkolwiek kobiet (a przecież wystarczyłoby jedno skinienie Stalina, aby sprowadzono najpiękniejsze kobiety radzieckie!).

Nikita Chruszczow był zausznikiem i kompanem Stalina. Ale dopiero po jego śmierci miał co świętować (fot. domena publiczna).

Impreza kolejny raz zakończyła się nad ranem. Podchmielony Stalin był w doskonałym humorze, wymachiwał rękami, żartował i dźgał palcem w brzuch otyłego Nikitę Chruszczowa, nazywając go z ukraińska Mikitą. Goście wodza mogli w końcu odetchnąć:

My też byliśmy w dobrych nastrojach, gdy wychodziliśmy, bo przy kolacji nie wydarzyło się nic nieprzyjemnego, a nie wszystkie te kolacje kończyły się tak dobrze.

Najpotężniejszy człowiek świata w kałuży własnego moczu

Po odjeździe gości Stalin przeniósł się do swojej małej jadalni i położył się spać. Przez całą niedzielę 1 marca nie wzywał nikogo ze służby. Było to absolutnie niespotykane. W Kuncewie narastało zaniepokojenie, jednak nikt z ochroniarzy nie odważył się zajrzeć do wożdia.

Dopiero późnym wieczorem znalazł się pretekst, aby zapukać do prywatnych pokojów Stalina – przyszła poczta. Najodważniejszy z ochroniarzy z listami w ręku rozglądał się po kolejnych pomieszczeniach, szukając generalissimusa.

Odnalazł go w końcu leżącego bezradnie na mokrej podłodze. Razem z kolegami położyli go na kanapie i zadzwonili do ministra bezpieczeństwa, Siemiona Ignatiewa, sugerując wezwanie lekarza. Minister odmówił jednak podjęcia jakiejkolwiek decyzji i polecił dzwonić do członków najwyższego kierownictwa.

Po dłuższej chwili ochroniarzom udało się skontaktować z Malenkowem. Ten również nie chciał decydować samodzielnie, dlatego szukał wsparcia u Berii, Chruszczowa i Bułganina. Jak pisze Oleg Khlevniuk w najnowszej biografii Stalina:

Malenkow nie chciał jechać na daczę sam ani być jedynym, który wyraziłby zgodę na wezwanie lekarzy. Wszystkie decyzje należało podejmować kolektywnie. Czwórka postanowiła spotkać się na daczy, by móc ocenić sytuację i dać sobie wzajemnie osłonę bez względu na to, jakie działania zostaną podjęte.

Gieorgij Malenkow ze strachu przed Stalinem zdejmował buty. Po śmierci dyktatora mógł wreszcie odetchnąć (fot. domena publiczna).

Razem w środku nocy udali się więc do Kuncewa. Informacja o plamie moczu wprawiła ich w konsternację – Stalin na pewno nie chciałby, żeby ktokolwiek widział go w takim stanie. Wytypowano dwójkę Beria – Malenkow, która miała po cichu sprawdzić, w jakim stanie znajduje się genialny architekt komunizmu.

To tylko propagandowa inscenizacja, ale śmierć wodza naprawdę wywołała wielkie emocje w całym ZSRR. Kadr z filmu „Śmierć Stalina – koniec epoki”.

Nowe buty Malenkowa piszczały na parkiecie, więc przerażony zdjął je i niósł pod pachą, aby tylko nie obudzić gospodarza. Mężczyźni zbliżyli się bezszelestnie do leżącego na kanapie Stalina i stwierdzili, że cicho chrapie. Beria zwymyślał ochroniarzy, stwierdził, że wódz tylko śpi i wszyscy rozjechali się do domów. Czy w tym momencie na Stalina zapadł wyrok śmierci? Khlevniuk pisze:

Współpracownicy Stalina po prostu bali się zainterweniować. Nie byli przyzwyczajeni do przejmowania inicjatywy i zbyt dobrze znali podejrzliwy i kapryśny charakter Stalina. Przez wszystkie te dni na początku marca wszyscy zaangażowani w tę sprawę – zachowywali się dokładnie tak, jak wytrenował ich Stalin. Chodzili nerwowo na palcach, co chwila oglądając się za siebie i próbując zrzucić jak najwięcej odpowiedzialności na innych.

 Cena za „spisek lekarzy morderców”

Na paraliż Czwórki niewątpliwie wpłynęła też jedna z ostatnich politycznych prowokacji Stalina, czyli tak zwany „spisek lekarzy kremlowskich”. W jego wyniku w latach 1952–1953 stracono wielu wybitnych profesorów medycyny, a w całym kraju rozpętano wściekłą antysemicką nagonkę.

Sam Stalin nie tak dawno oskarżył swoich własnych medyków o spisek. Kto więc mógł wziąć na siebie odpowiedzialność za wezwanie kolejnego lekarza do 74-letniego dyktatora, który może tylko nieco za dużo wypił i nie do końca panował nad odruchami fizjologicznymi?

Ostatnie dni dyktatora niemal minutę po minucie prześledził Oleg Khlevniuk w swojej książce „Stalin. Nowa biografia”, wydawnictwo Znak Horyzont 2016

Rankiem 2 marca Beria, Chruszczow, Malenkow i Bułganin postanowili jednak zwołać całe Prezydium Komitetu Centralnego (kilkanaście osób!) i tam kolektywnie podjęto decyzję o wysłaniu do Kuncewa lekarzy. Ci błyskawicznie stwierdzili krwotok w lewej półkuli mózgu – życie Stalina było już nie do uratowania.

Agonia Dżugaszwilego trwała jeszcze trzy dni. Pewność, że nigdy nie wróci już do zdrowia, wreszcie obudziła męskie, władcze instynkty u jego najbliższych współpracowników.

Ciało wodza wystawione w moskiewskim Domu Związków. Kadr z filmu „Śmierć Stalina – koniec epoki”.

5 marca 1953 roku przegłosowano pozbawienie Stalina stanowisk Przewodniczącego Rady Ministrów i Sekretarza Komitetu Centralnego. Dosłownie na godzinę przed śmiercią Stalina Beria, Chruszczow, Malenkow i Bułganin formalnie pozbawili go władzy – akt zaiste heroicznej odwagi. Lepiej późno niż wcale?

Rewolucja pożera własne dzieci

Trudno powiedzieć, jakie byłyby szanse przeżycia Stalina, gdyby miał odpowiednią opiekę lekarską. Nie ulega wątpliwości, że stał się ostatnią ofiarą systemu, który sam stworzył. W momencie, gdy zabrakło możliwości wyrażenia woli przez samego Stalina, do podjęcia najprostszej decyzji o wezwaniu lekarza trzeba było obrad całego Prezydium Komitetu Centralnego.

Jest swoistym chichotem historii, że do jego własnej śmierci przyczyniła się ostatnia zaplanowana przez niego wielka czystka, na której kozła ofiarnego wybrał właśnie grupę najlepszych radzieckich lekarzy. Samobójstwo tak absurdalne, że aż godne radzieckiego wodza…

Bibliografia:

1. Alain Decaux, Sekrety archiwów XX wieku, Muza 2013
2. Diane Ducret, Emmanuel Hecht, Ostatnie dni dyktatorów, Znak Horyzont 2014
3. Oleg Khlevniuk, Stalin. Nowa biografia, Znak Horyzont 2016
4. Amy Knight, Prawa ręka Stalina, Iskry 1996
5. Simon Sebag Montefiore, Dwór czerwonego cara, Magnum 2004