Czy Luke Skywalker walczył z nazistami?

Urodzony w 1944 roku w Kalifornii George Lucas, twórca „Gwiezdnych Wojen”, spędził młodość z dala od koszmarów konfliktu zbrojnego. Zimna wojna, w czasie której dorastał, nie przerodziła się w otwarcie starcie. Być może właśnie dlatego Lucas szukał inspiracji dla gwiezdnej sagi we wcześniejszym konflikcie – okrutnej i znacznie bardziej spektakularnej II wojnie światowej.

Oprócz efektownych strzelanin i ataków amerykańskiego reżysera zainteresował również aspekt polityczny tego konfliktu. W żadnej z dotychczasowych części „Gwiezdnych Wojen” nie brakuje rzecz jasna widowiskowych bitew, niemniej główną osią fabuły jest stopniowa przemiana panującego w galaktyce ustroju. Żywcem przypominającej dzieje Niemiec.

Od demokracji do dyktatury

Powstała po I wojny światowej Republika Weimarska była państwem demokratycznym – do czasu, gdy wyborów w 1933 roku nie wygrała partia NSDAP z Adolfem Hitlerem na czele. Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników już od kilku lat rosła w siłę, a w wyniku narastających kryzysów gospodarczych i społecznych udało jej się w końcu zdobyć parlamentarną większość.

Naziści szykują się do przejęcia władzy… jak Sithowie (Parteitag w Norymbergii, 1927 rok, Bundesarchiv, Bild 146-1969-054-53A, lic. CC-BY-SA 3.0 de).

Ten demokratyczny wybór szybko okazał się jednak dla ustroju Niemiec rewolucyjny. Hitler zaczął pełnić funkcję prezydenta i kanclerza jednocześnie (jako Wódz i Kanclerz Rzeszy), a ustawa o pełnomocnictwach rządu, według której mógł wydawać ustawy sprzeczne z konstytucją, zapewniła mu właściwie władzę absolutną.

Tak jak Republika Weimarska zmieniła się wolą większości w Trzecią Rzeszę, tak Republika ze świata „Gwiezdnych Wojen” przekształciła się w Imperium Galaktyczne. Kanclerz Palpatine, podobnie jak Hitler, zdobył nieograniczoną władzę nie w wyniku zamachu stanu, ale tradycyjnego głosowania w parlamencie.

Oczywiście grany przez Iana McDiarmida bohater osiągnął swój cel dzięki spiskom i potajemnemu pozbywaniu się przeciwników, niemniej nie można uznać, że przechwycił ster rządów siłą. Jako kanclerz kierujący Republiką z jednej strony i lord Sith stojący na czele Separatystów z drugiej, tak manipulował senatem, że ten postanowił powierzyć mu władzę absolutną. Więc tak ginie wolność. Przy burzy oklasków – komentowała w „Zemście Sithów” Padmé Amidala.

Artykuł powstał m.in. na podstawie książki Chrisa Taylora „Gwiezdne wojny. Jak podbiły wszechświat?” (Znak Horyzont 2015).

Palpatine i Hitler

Proces przejścia od demokracji do dyktatury to nie jedyne, co zaczerpnął z historii Niemiec George Lucas. To właśnie na wspomnianym już wodzu III Rzeszy twórca „Gwiezdnych Wojen” modelował postać Wielkiego Kanclerza Sheeva Palpatine’a. Przywódca Imperium i jeden z głównych czarnych bohaterów kosmicznej sagi, podobnie jak Adolf Hitler, nie sprawiał wrażenia zbyt niebezpiecznego.

Palpatine był spokojny i wyrachowany, a jego wygląd – mężczyzny zadbanego, ale już nadszarpniętego wiekiem – nie budził specjalnego strachu czy respektu. Kanclerz Republiki zdobywał szacunek dzięki swojemu urokowi osobistemu i zdolnościom do intryg. Zawsze doskonale wiedział, do kogo się uśmiechnąć, kogo poprosić o przysługę i komu udzielić dobrej rady.

Hitler, choć w chwili objęcia władzy był znacznie młodszy od Palpatine’a i przemawiał znacznie bardziej energicznie, swoją pozycję również osiągnął raczej dzięki inteligencji, sprytowi i charyzmie niż brudzeniu sobie rąk.

„Więc tak ginie wolność. Przy burzy oklasków”. Cosplayerka jako Padmé Amidala na Expo 2012 we Francji (fot. Katunechan, lic. CC BY-SA 3.0, wikimedia commons).

Władzę absolutną Hitlera i Palpatine’a ugruntowały dwa wydarzenia: odpowiednio tzw. noc długich noży i rozkaz 66. Po wygranych przez NSDAP wyborach i stanięciu na czele państwa, Führer chciał pozbyć się możliwej konkurencji, więc nakazał schwytać lub zamordować swoich politycznych przeciwników.

Wielki Kanclerz z kolei, wykorzystując bezwarunkowe posłuszeństwo armii klonów, postanowił zlikwidować zagrażający mu Zakon Jedi. Zarówno Hitler, jak i Palpatine, tłumaczyli swoje działania wykryciem planowanych przeciwko nim zamachów stanu.

Obydwaj nie stali się wodzami w ciągu jednej nocy, a w swoim dążeniu do władzy byli nadzwyczaj cierpliwi, skrupulatnie odhaczając kolejne punkty planu do zrealizowania. Hitler najpierw założył partię, następnie poprowadził ją do zwycięstwa w wyborach, a potem stanął na czele rządu, by ostatecznie zmienić przepisy oraz ogłosić się kanclerzem i wodzem jednocześnie.

Hitler przemawiający do Reichstagu w grudniu 1941 roku. Przywódca Niemiec wciąż udawał demokratę, choć zgromadzenie nazywano dowcipnie „najdroższym chórem świata” (Bundesarchiv, Bild 183-1987-0703-507 / autor nieznany, lic. CC-BY-SA 3.0 de).

Palpatine też dochodził do pełni władzy stopniowo. Od uzyskania stanowiska kanclerza („Mroczne widmo”), przez zwiększenie swoich prerogatyw („Atak klonów”), aż po ogłoszenie się imperatorem („Zemsta Sithów”) i rozwiązanie senatu („Nowa nadzieja”). Obydwaj publicznie popierali demokrację, podczas gdy po cichu opracowywali plan zniszczenia jej.

Imperium jako Trzecia Rzesza

Cele Imperium Galaktycznego były analogiczne do tych przyjętych przez Trzecią Rzeszę. Darth Vader, kanclerz Palpatine i ich poplecznicy dążyli do objęcia kontroli nad całą galaktyką. Każda planeta miała się poddać ich przywództwu, tak jak według nazistów każdy kraj miał uznać panowanie Niemiec.

Choć w żadnym z filmów nie zostało to wypowiedziane wprost, w Imperium obowiązuje supremacja ludzi. Podczas gdy – jak widzieliśmy w prequelach – w Radzie Jedi zasiadali przedstawiciele różnych ras, załogi imperialnych statków – jak pokazuje oryginalna trylogia – składają się wyłącznie z przedstawicieli gatunku homo sapiens.

Palpatine i Vader natomiast nie dokonują zabójstw na tle rasowym. Ich działania nie są w tym względzie tak ekstremalne jak nazistowskie ludobójstwo. Na pewno jednak nie można nazwać ich mniej bezlitosnymi. Co prawda nie robią tego z pobudek gatunkowych czy rasowych, ale w „Nowej nadziei” siły Imperium bez mrugnięcia okiem niszczą Alderaan, pozbawiając tym samym życia znacznie więcej istnień niż Hitler w trakcie holocaustu.

Siły wojskowe Imperium, gotowe zniszczyć wszystko, co stanie im na drodze (fot. z wystawy na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián, autor mertxe iturrioz, lic. CC BY-SA 2.0, wikimedia commons).

Nawet wygląd się zgadza

Do wzorowanej na historii Niemiec fabuły George Lucas dopasował też odpowiednią ikonografię. Nieprzypadkowo kolory Imperium to czerń, biel i czerwień, a jego poplecznicy posługują się symbolem mogącym kojarzyć się ze swastyką.

Mundury żołnierzy Imperium również do złudzenia przypominają te noszone przez nazistów – są ciemne, jednokolorowe i nawet fasonem nie odbiegają zbyt daleko od tego, jak prezentowała się armia III Rzeszy. Inspiracja wojskami tego kraju została wykorzystana pod jeszcze jednym względem – charakterystyczni, ubrani na biało szturmowcy zawdzięczają swoją nazwę niemieckim żołnierzom walczącym w I wojnie światowej.

W „Kosmicznych jajach”, parodii „Gwiezdnych Wojen” w reżyserii Mela Brooksa, oficerowie noszą mundury jeszcze bardziej zbliżone do tych nazistowskich niż te z pierwowzoru. W jednej ze scen słyszymy na dodatek, jak żołnierz przytakuje swojemu przełożonemu słowami „Jawohl kommandant”. George Lucas był odrobinę bardziej subtelny, choć i tak nietrudno odgadnąć jego źródło inspiracji.

Niemieccy szturmowcy przedzierający się przez okopy w okolicach Sedanu, maj 1917 roku. Jakieś skojarzenia? (źródło: domena publiczna).

Prawdopodobnie niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, ale do Niemiec i nazistów nawiązuje także samo logo sagi. Jak przypomina Chris Taylor w książce „Gwiezdne wojny. Jak podbiły wszechświat?”, główną wskazówką Lucasa dla odpowiedzialnej za projekt Suzy Rice było uczynienie logotypu „bardzo faszystowskim”.

Dyrektor artystyczna odnalazła ducha niemieckich fontów w czcionce Helvetica Black, zmodyfikowała odrobinę jej krój, łącząc dwie pierwsze oraz dwie ostatnie litery… i to było to. Mające nawiązywać do nazizmu logo stało się jednym z najważniejszych znaków w dzisiejszej kulturze popularnej, a Luke Skywalker został pogromcą kosmicznych nazistów.

Bibliografia:

1. Chris Taylor, Gwiezdne wojny. Jak podbiły wszechświat?, Znak Horyzont, Kraków 2015.
2. Janice Liedl, William J. Astore, Kevin S. Decker, Star Wars and History, John Wiley & Sons, New York 2012.
3. Star Wars: The Legacy Revealed, reż. Kevin Burns, Stany Zjednoczone 2007.