Pierwszy września pod Mławą. Żelazna dywizja broni polskiej Linii Maginota

W rzeczywistości polskim umocnieniom daleko było do francuskiego giganta. Do ich budowy przystąpiono dopiero na początku lipca 1939 r. i do chwili wybuchu wojny prac nie ukończono. Była to w zasadzie jedna linia żelbetowych schronów. Rejon umocniony Mławy składał się z dwóch odcinków: pozycji mławskiej i leżącej na wschód od niej pozycji rzęgnowskiej. Oddzielała je sześciokilometrowa bagienna strefa Błota Niemyje, gdzie miały działać tylko patrole polskiej piechoty.

Pod Mławą nasi żołnierze tak dali się we znaki Niemcom, że ci nazwali 20 Dywizję Piechoty „żelazną dywizją”. Na zdjęciu rekonstrukcja bitwy (for. Adam Kliczek, lic. CC ASA.3.0).

Bunkry rozmieszczone były co 200–300 metrów. Między nimi znajdowały się dodatkowe polowe stanowiska ogniowe oraz rowy strzeleckie. Przed linią obrony usytuowano także trzyrzędowy płot z drutu kolczastego, a na przewidywanych kierunkach uderzeń niemieckich czołgów zapory z szyn kolejowych oraz rowy przeciwpancerne. Całość uzupełniały pola minowe rozmieszczone na pobliskich łąkach oraz wzdłuż głównych traktów komunikacyjnych.

Przeciwnicy

Do przełamania polskich umocnień w rejonie Mławy Niemcy wyznaczyli I Korpus Armijny wchodzący w skład 3 Armii gen. Georga von Kuchlera. Składał się on z 11 i 61 Dywizji Piechoty (DP) oraz improwizowanej Dywizji Pancernej „Kempf”. Wspierać je mogło potężne niemieckie lotnictwo zgrupowane w Prusach Wschodnich.

fot.domena publiczna

Polskie okopy w rejonie Mławy na zdjęciu lotniczym z września 1939 roku.

Mławskiego rejonu umocnionego broniła, wchodząca w skład Armii „Modlin”, 20 Dywizja Piechoty płka Wilhelma Liszki-Lawicza. Jej 78 i 80 pułki piechoty (pp) obsadzały pozycję mławską natomiast, 79 pp zajmował schrony pozycji rzęgnowskiej. Pewnym wsparciem dla 20 DP mogły być również odziały z sąsiadujących z nią Nowogródzkiej i Mazowieckiej Brygad Kawalerii. Słabością sił polskich było niezbyt liczne lotnictwo armijne oraz symboliczne siły pancerne składające się z dwóch kompanii tankietek.

1 września 1939 – „Wisła ruszyła”

Dowódca 1 batalionu 80 pp, mjr Bronisław Schlichtinger, wspominał: Godzina 4.00 – meldunek z granicy: kompania piechoty i grupa konnych przekroczyła granicę – co robić? Odpowiedziałem: Strzelać! Jednocześnie od dowódcy pułku przyszło potwierdzenie: Wisła ruszyła. Rozpoczęła się wojna z Niemcami.

[Jako pierwsza polską granicę przekroczyła Dywizja Pancerna „Kempf”. Na jej skrzydłach posuwały się oddziały 11 i 61 DP. Regiment Zmotoryzowany SS „Deutschland” nacierał przez Las Białuty na miejscowość Uniszki Zawadzkie. Polscy piechurzy z 7 kompani 80 pp umiejętnie spowalniali ruch wrogich oddziałów, jednak ulegli w końcu przewadze nieprzyjaciela. Jednostka została rozbita i straciła dowódcę, por. Józefa Bendera, oraz około stu żołnierzy.

Około 9.30 esesmani wyszli z natarciem na Uniszki Zawadzkie, które załamało się w silnym i celnym ogniu polskich cekaemów i artylerii. Z zachodu uderzyć miały na polskie pozycje oddziały piechoty z 61 dywizji.

Na skutek błędnych informacji Niemcy byli pewni, że Uniszki są już w ich rękach i z tej strony nie zagraża im żadne niebezpieczeństwo. Nawet nie próbowali się kryć i zamiast tyralierą ruszyli w drogę w kolumnach marszowych! Kpt Karol Babraj nie mógł zmarnować takiej okazji:

Gdy nieprzyjaciel podszedł do jednego z miejsc (…) poleciłem otworzyć ogień z 5 cekaemów (…). Ogień był bardzo celny i efekt piorunujący. Zaskoczeni Niemcy „stracili głowę”, biegli w różnych kierunkach, a nawet wycofując się do Kuklina.

Rajd 7 Regimentu

Niemcy wstrzymali natarcie do czasu podciągnięcia większej ilości artylerii. O 11.00 potężna nawała ogniowa uderzyła w polskie pozycje. Tym razem Uniszki zostały zajęte w kilkanaście minut. Wróg rozpoczął przygotowania do uderzenia na główną linię polskiej obrony.

fot.Dariusz Kaliński

Rozmieszanie jednostek oraz kierunki ataku Niemców pod Mławą.

7 Regiment Pancerny z Dywizji Pancernej „Kempf” miał obejść polskie stanowiska obronne. Trzy kompanie niemieckich czołgów pędziły wzdłuż linii naszych schronów, szukając miejsca, w którym mogłyby wyjść na tyły polskich umocnień.

Rajd ten skończył się, gdy wrogie pojazdy dotarły do rowu przeciwpancernego i bagien Niemyje. W niemieckie szeregi wkradł się wówczas chaos. Rów okazał się przeszkodą nie do przebycia, a załogi naszych schronów i artyleria nie próżnowały. Anonimowy niemiecki czołgista relacjonował:

Raz po raz dzwonią odłamki w wieżę lub o kadłub (…). Kiedy przyjdzie następny? Może uderzy w naszą skrzynię? Trwożne te myśli przerywa rozkaz: „kompania wycofuje się…”(…). Zginął dowódca kompanii, rozbito lub uszkodzono szereg czołgów.

Z 53 wozów biorących udział w ataku zniszczonych zostało 7, a uszkodzonych 37, czyli ponad 80% stanu wyjściowego!

fot.Dariusz Kaliński

Pozostałości jednego z żelbetowych schronów pod Mławą.

Niemieccy sprinterzy w Uniszkach

Naszym żołnierzom udało się także odbić Uniszki Zawadzkie. Do szturmu ruszył 3 pluton 4 kompanii z 80 pp, dowodzony przez por. Zygmunta Myszkowskiego. Wydał on rozkaz: pojedynczo bagnet na broń! Oddział uderzył z impetem, obsługi cekaemów biły brawo idącym do ataku kolegom. Dalej wypadki potoczyły się błyskawicznie. Por. Myszkowski wspominał później:

W biegu wydaję rozkazy co do kierunku i stanowisk, które mają zająć drużyny. Przed nami uciekają i ostrzeliwują się zza chałup Niemcy. W tym momencie chłopcy samorzutnie podali sobie taki rozkaz: „Bij skurwysyna!”. (…) Niemcy, którzy uniknęli bagnetu i kolby naszych chłopców, w panice uciekali za Uniszki, w stronę Kuklina. Nasz ogień pościgowy z Kb pomiędzy zabudowaniami był mało skuteczny, a w nogach Niemcy okazali się lepszymi sprinterami od naszych.

Po silnym ostrzale artyleryjskim i kontrataku nieprzyjacielowi ponownie jednak udało się odbić wieś. Dopiero ogień naszych dział wzniecił we wsi liczne pożary i zmusił Niemców do jej opuszczenia.

Zabójcza polska artyleria

Dla obsady pozycji mławskiej 1 września 1939 r. okazał się udany praktycznie na wszystkich jej odcinkach. Nie dość, że Niemcy nie przełamali polskiej obrony, to jeszcze ponieśli znaczne straty w ludziach i sprzęcie. Świetnie działała polska artyleria. Armaty 105 mm i haubice 155 mm mogły pochwalić się sporymi sukcesami. Kilkakrotnie nakrywały celnym ogniem stanowiska niemieckich dział.

Pod Mławą nasza artyleria spisała się na medal, zadając atakującym Niemcom poważne straty. Na zdjęciu rekonstrukcja bitwy (for. Adam Kliczek, lic. CC ASA.3.0).

Porucznik Aleksander Szmit, dowódca 2 baterii 20 dywizjonu artylerii ciężkiej, opisuje taki wydarzenie w rejonie Uniszek Zawadzkich:

Gdy posłyszeliśmy nad głowami szum naszych pocisków (…), ujrzeliśmy, iż (…) pędzi osobowa limuzyna, zbliżając się do tej baterii [tzn. niemieckiej]. Serce nam zamarło z wrażenia i oto stało się: w momencie, gdy limuzyna znalazła się na wysokości baterii, nastąpiły 3 eksplozje naszych pocisków 155 mm. Za nim poszły dwie serie, a gdy po chwili kurz opadł, ujrzeliśmy w tym samym miejscu szczątki limuzyny i sterczące bezsilnie 4 działa niemieckie.

Tragiczny odwrót

20 DP trwała na swych pozycjach pod Mławą przez trzy dni. Bombardowani z ziemi i powietrza, polscy piechurzy twardo bronili swoich stanowisk. Niestety, na skutek ogólnych postępów wojsk niemieckich oraz groźby okrążenia, płk Liszka-Lawicz otrzymał rozkaz do odwrotu. Polacy mieli walczyć do wieczora 3 września, a po północy opuścić swoje pozycje. Rozkaz jednak nie dotarł do wszystkich żołnierzy i niektóre schrony broniły się jeszcze w osamotnieniu do popołudnia następnego dnia.

Odwrót miał katastrofalne skutki. Kolumny polskich żołnierzy były masakrowane przez niemieckie samoloty. Zniszczony bądź porzucony został ciężki sprzęt. Znaczna część oddziałów dywizji uległa rozproszeniu. Żołnierze, którzy tak skutecznie walczyli z niemiecką piechotą i czołgami, byli bezsilni wobec bezkarności nieprzyjacielskiego lotnictwa. 20 DP przestała istnieć jako zorganizowana siła bojowa.

Źródła:

[expand title=”Artykuł został oparty na szerokiej bibliografii. Kliknij, aby ją rozwinąć.”]

1. Zdzisław Jagiełło, Piechota Wojska Polskiego 1918-1939, Bellona, Warszawa 2005.
2. Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski, Armia „Modlin” 1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1987.
3. Ryszard Juszkiewicz, 1 Września 1939 roku w świetle relacji uczestników bitwy granicznej Armii „Modlin”, „Rocznik Mazowiecki”, t. 21 (2009).
4. Samuel W. Mitcham jr, Niemieckie siły zbrojne 1939–1945. Wojska lądowe, Bellona, Warszawa 2009.
5. Paweł Piotr Wieczorkiewicz, Kampania 1939 roku, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 2001.
6. Wojciech Zalewski, Andrzej Aksamitowski, Mława 1939, Wydawnictwo Altair, Warszawa 1996.
7. Apoloniusz Zawilski, Bitwy polskiego Września, SIW Znak 2009.[/expand]