W telewizji oglądasz stary western z Garym Cooperem, po śniadaniu zażywasz suplement diety z witaminami, a w szpitalu robisz sobie EEG. To wszystko sprawka polskich Żydów!
Nie wszyscy czuli się Polakami. Niektórzy wcale nie byli praktykującymi Żydami lub nawet nie przyznawali się do swojego kulturowego dziedzictwa. Wszyscy jednak urodzili się na ziemiach polskich i mieli bezpośrednie, żydowskie korzenie. Przedstawiamy dziesięciu polskich Żydów, którzy zmienili losy świata.
10. Samuel Goldwyn. Człowiek, który stworzył MGM
Gdyby nie jego zaufanie, Gary Cooper nigdy nie stałby się zbyt dumnym by uciekać stróżem prawa w westernie „W samo południe”. A część nieśmiertelnych hitów kinowych, jak choćby „Deszczowa piosenka”, czy „Przeminęło z wiatrem” nie rozpoczynałoby się czołówką z ryczącym lwem.
Samuel Goldwyn, znany wcześniej jako Szmul Gelbfisz, zdecydowanie dołożył swoje trzy grosze do historii kina, a jego wytwórnia filmowa miała pod swoimi skrzydłami całą plejadę gwiazd.
Szmul urodził się w Warszawie w 1879 roku, jako najstarszy z sześciorga dzieci Aarona Dawida Gelbfisza, handlarza używanymi meblami. Za całą edukację musiało mu wystarczyć uczęszczanie do chederu (żydowskiej szkoły religijnej). Kiedy w wieku 15 lat stracił ojca, zamiast zgodnie z tradycją stać się głową rodziny, wyjechał z kraju.
Słynne logo MGM z ryczącym lwem.
Po różnych perypetiach, w 1898 roku trafił do USA. Tu spełnił się jego amerykański sen. Pracował w wielu miejscach, między innymi otarł się o braci Warner, by w końcu z dwoma wspólnikami założył jedną z najbardziej znanych wytwórni filmowych na świecie – Metro-Goldwyn-Mayer, w skrócie MGM.
9. Adolf Beck. Wynalazca EEG
Po ataku padaczki pacjent poddawany jest badaniu EEG, a lekarz z uwagą śledzi wyniki.
Obaj zapewne nie zdają sobie sprawy z tego, że możliwość oglądania funkcji mózgu zawdzięczają… polskiemu Żydowi.
Elektroencefalografia (EEG) to zasługa Polaka!
Adolf Beck urodził się w Krakowie w 1863 roku. Ukończył gimnazjum św. Jacka i w 1884 roku podjął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Swoją pracę badawczą rozpoczął już w trakcie studiów, by w 1890 roku obronić pracę doktorską o badaniu mózgu za pomocą elektryczności.
Mimochodem odkrył przy tym jedną z najistotniejszych metod diagnostycznych neurologii, wykorzystywaną dziś na całym świecie.
8. Ary Szternfeld. To on zaprowadził ludzi w kosmos
Ary Szternfeld urodził się w 1905 roku w Sieradzu. Jego ojciec handlował mąką. Ary ukończył w Łodzi żydowskie gimnazjum, a następnie rozpoczął studia, najpierw w Polsce, a potem we Francji.
W 1927 roku Szternfeld ukończył elektrotechnikę i podjął pracę w zawodzie. Nie zrezygnował jednak ze swojej prawdziwej pasji.
Bez Arego Szternfelda nie wystrzelono by Sputnika.
Ary od zawsze z tęsknotą spoglądał w gwiazdy, a kiedy zdobył już potrzebną wiedzę, zaczął planować loty kosmiczne.
Wytyczył coś na kształt kosmicznych ścieżek, potrzebnych do określania odpowiednich trajektorii lotów orbitalnych. Obliczył między innymi orbitę, na którą wprowadzono pierwszego sztucznego satelitę „Sputnika”.
Gdyby nie on, Rosjanie nie byliby pierwszymi zdobywcami kosmosu.
7. Kazimierz Funk. Odkrywca witamin
Sok w lodówce multiwitamina, krem z witaminą, a suplement diety z witaminami. I gdyby nie Kazimierz Funk, który je odkrył i stworzył pojęcie „witamina” zapewne nie wiedzielibyśmy cóż to takiego.
Kazimierz Funk urodził się w Warszawie w 1884 roku, w rodzinie o korzeniach żydowskich. Ukończył medycynę i chemię na prestiżowych europejskich uniwersytetach. Kiedy w londyńskiej placówce naukowej badał przyczyny choroby beri-beri dokonał zaskakującego odkrycia.
Ten miły starszy pan dał światu witaminy. Kazimierz Funk był polskim Żydem.
W 1911 roku wyodrębnił z otrębów ryżowych nieznaną substancję, którą my znamy pod nazwą witamina B1. Kazimierz Funk kontynuował badania i leczył chorych na awitaminozy (skrajne niedobory witamin). Podejrzewał jednocześnie, że niedobory poszczególnych witamin mogą powodować także inne choroby.
Mimo, że wiele lat spędził na obczyźnie i miał nawet amerykańskie obywatelstwo, nigdy nie wyrzekł się polskości.
6. Max Factor. To on stworzył make-up
Maksymilian Faktorowicz zaczynał skromie, ale jego życie rozwinęło się w prawdziwą epopeję. Urodził się w 1872 w Zduńskiej Woli, w wielodzietnej rodzinie. Jako czternastolatek zaczął terminować u aptekarza, a kilka lat później miał już własną drogerię i perukarnię w Moskwie.
Talent Faktorowicza był tak wielki, że wkrótce doradzał w kwestii kosmetyki najważniejszym osobom na carskim dworze. Wydawać by się mogło, że taka kariera powinna być szczytem jego marzeń, jednak Maksymilian nie czuł się bezpiecznie. Dlatego zabrał rodzinę i w 1904 roku uciekł do USA.
W 1914 roku Max Factor wypuścił pierwszy podkład do charakteryzacji, który niesamowicie ułatwił zadanie aktorom. (Zdjęcie pochodzi ze strony maxfactor.pl).
Za oceanem musiał zaczynać niemal od zera jako Max Factor. Przez lata pokonywał pasma niepowodzeń zawodowych i osobistych tragedii, by w końcu odnaleźć swoje powołanie w świecie kina.
Kiedy Factor zaczął tworzyć kolorowe kosmetyki do charakteryzacji, był niczym objawienie dla hollywoodzkich aktorów.
Wystarczyło, że firma Maxa wypuściła na rynek produkty do makijażu dla zwykłych kobiet, a kraj zalała fala pozwów o rozwód wnoszonych przez przerażonych mężów. To Max Factor wymyślił określenie make-up. I co najważniejsze, dał światu pierwszego kinowego amanta, poprawiając urodę Rudolfa Valentino.
5. Ludwik Hirszfeld. To dzięki niemu wiesz, jaką masz grupę krwi
Ludwik Hirszfeld urodził się w Warszawie, w zasymilowanej żydowskiej rodzinie w 1884 roku. W odróżnieniu od Gelbfisza, odebrał staranną edukację.
W 1907 roku ukończył w Niemczech studia medyczne. Niedługo później Hirszfeld został asystentem niemieckiego profesora Emila von Dungerna.
Do dziejów medycyny przeszedł dzięki swojej pracy nad grupami krwi. Wprawdzie pierwszych odkryć w tym zakresie dokonał Karl Landsteiner na początku wieku, ale dopiero Dungern i Hirszfeld zaprowadzili w serologii porządek. Dzięki nim znamy dzisiaj grupy krwi 0, A, B i AB.
Po powrocie do Polski w 1920 roku Hirszfeld kontynuował badania i to on określił czynnik Rh oraz badał zjawisko konfliktu serologicznego.
Nie wiadomo, kiedy Hirszfeld się ochrzcił. Ślub brał juz chrześcijański, a pochowano go na katolickim cmentarzu we Wrocławiu.
Badania Dungerna i Hirszfelda uratowały życie niezliczonej rzeszy pacjentów poddawanych transfuzjom na całym świecie. Określenie grup krwi pozwoliło na uniknięcie błędów przy jej przetaczaniu. Odkrycie zaczęto wykorzystywać także w kryminalistyce.
Niejeden podejrzany został oczyszczony z zarzutów z powodu niezgodności grupy jego krwi ze znalezioną na miejscu zbrodni. Badacze przyjrzeli się także mechanizmom dziedziczenia grup krwi, które po opisaniu przez nich stały się pierwszymi metodami ustalania ojcostwa.
4. Ludwik Zamenhof. Twórca esperanto
„Historiaj Vidindaĵoj” brzmiałaby nazwa naszego serwisu w międzynarodowym języku esperanto. Podobnie jak niegdyś łacina, czy francuski, tak ten nowy twór miał się stać uniwersalnym środkiem komunikacji. Ostatecznie esperanto nie przyjął się i globalnym językiem jest obecnie angielski.
Ludwik Zamenhoff. Człowiek, który chciał dać ludziom język uniwersalny.
Można by to wszystko skwitować zwykłym wzruszeniem ramionami gdyby nie drobny fakt. Esperanto stworzył Polak, a konkretnie polski Żyd Ludwik Zamenhof. Już w wieku 10 lat był wrażliwy na bariery komunikacyjne pomiędzy nacjami zamieszkującymi jego rodzinny Białystok.
Chłopiec wyraził się poprzez literaturę i napisał dramat „Wieża Babel, czyli tragedia białostocka w pięciu aktach”. Być może już wtedy zaczął marzyć o stworzeniu języka, którym będą się mogli porozumieć wszyscy, bez względu na to, do jakiej nacji przynależą…
3. Helena Rubinstein.To ona nauczyła kobiety dbać o siebie
Poprawianiem urody zajmował się nie tylko Maksymilian Faktorowicz, ale też Chaja Rubinstein. Urodziła się na krakowskim Kazimierzu w 1870 roku. Jej ojciec Hercel Naftali Rubinstein handlował naftą i jajami. Rodzina klepała biedę.
Młodziutka Helena Rubinstein widziana okiem francuskiego malarza Paula Césara Helleu. Madame Rubinstein uwielbiała własne portrety. Z największych sław tylko Picassa nie udało jej się zmusić, by ją uwiecznił.
Wiele lat później amerykańska milionerka Helena Rubinstein w autobiografii na nowo wykreuje ten fragment swojego życia tak by przystawał do bajecznej kariery. W 1889 roku Chaja, która odtąd postanowiła być Heleną, wyruszyła w świat. Przez Australię i Europę trafiła w końcu do Stanów Zjednoczonych.
Zaczęła od słoiczka prostego kremu nawilżającego przygotowywanego domowymi sposobami, by po latach zbudować jedno z największych imperiów kosmetycznych na świecie.
Przede wszystkim jednak Helena otworzyła pierwszy w Europie salon piękności, który mieścił się w Londynie. Od 1917 firma krakowianki produkuje kosmetyki na skalę przemysłową zaczyna się jej światowa ekspansja, trwająca nieprzerwanie do dziś.
2. Jakub Węgierko. Dzięki niemu z cukrzycą można żyć
W 1889 roku na świat przyszedł syn ogrodnika cmentarza żydowskiego przy Okopowej w Warszawie Mieczysława Węgierko i jego żony Justyny Obstblum. Nikt nie spodziewał się, jak wiele mały Jakub zrobi dla chorych na całym świecie.
Jakub Węgierko ukończył studia medyczne na uniwersytecie w Zurychu i zrobił doktorat w Bernie. W latach 20. był lekarzem w wojsku polskim. Po przejściu do cywila prowadził pracę badawczą i w 1926 roku stworzył coś, co ogromnie ułatwiło życie cukrzykom. Metodę leczenia cukrzycy dużymi dawkami insuliny, wspomaganą dietą.
1. Hilary Koprowski. Człowiek, który zatrzymał polio
Hilary Koprowski urodził się w 1916 roku w Warszawie, w rodzinie o korzeniach żydowskich. Mógł zostać znanym muzykiem (ukończył warszawskie konserwatorium muzyczne i artystyczną Akademię św. Cecylii w Rzymie), jednak postawił na karierę medyczną. Na szczęście dla milionów ludzi.
Najsłynniejszym chorym cierpiącym z powodu polio był Franklin D. Roosevelt.
Hilary Koprowski po latach badań stworzył szczepionkę na wirus polio, wywołujący groźną chorobę Heinego-Medina. Pracował wówczas w Stanach Zjednoczonych.
W 1952 roku wybuchła tam prawdziwa epidemia wirusa. Zachorowało 50 000 osób, z czego kilkanaście procent zmarło. Plagę zahamowała dopiero szczepionka Koprowskiego. Dlatego kiedy w latach pięćdziesiątych polio uderzyło w Polskę, o pomoc zwrócono się właśnie do niego. Ponownie epidemia została zatrzymana.
Źródła:
- Fred E. Bernsten, Max Factor, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2013.
- Michele Fitoussi, Helena Rubinstein. Kobieta, która wymyśliła piękno, Warszawa 2013
- Ludwik Hirszfeld, Historia jednego życia, Warszawa 2000.
- Żydzi polscy. Historie niezwykłe, red. Magdalena Prokopowicz, Warszawa 2010.
- Walter Żelazny, Ludwik Zamenhoff:życie i dzieło, recepcja i reminiscencje, wybór pism i listów, Kraków 2012
KOMENTARZE
W tym momencie nie ma komentrzy.