Idzie goły Göring ulicą… Jakie kawały opowiadali sobie mieszkańcy III Rzeszy?

Naziści nie lubili dowcipów na swój temat. W świetle prawa III Rzeszy żart mógł być traktowany jako akt wrogości przeciwko Führerowi, państwu i nazizmowi. Wybujałe poczucie politycznego humoru można było przypłacić pobytem w obozie koncentracyjnym. O powadze, z jaką naziści podchodzili do tematu niech świadczy to, że sądy karały ludzi, którzy swoje psy i konie nazwali imieniem „Adolf”.

Ale nawet groźba represji nie była w stanie powstrzymać Niemców przed żartowaniem z nazistowskiej wierchuszki.

Największy z absurdów

W jednym z dowcipów na temat Hitlera, na pytanie „co jest największym absurdem na świecie?”, odpowiadano: „To, że Austriak, który wierzy w sowieckie idee i salutuje jak włoski faszysta został kanclerzem Rzeszy Niemieckiej…”.

Hitler ożenił się dopiero w 1945 roku? Nie według tego rysunku satyrycznego z 1939 roku…

Chętnie kpiono z„farbowanej” niemieckości dyktatora oraz z tego, że hitlerowski nazizm jest kopią włoskiego faszyzmu:

Podczas pierwszego spotkania Hitler pozdrawia Mussoliniego faszystowskim gestem i słowami: „Ave Imperatorze”! Na to Mussolini odpowiada „Ave Imitatorze”!

Hitler kleptoman…

Jednak nie wszystkie dowcipy o Hitlerze miały złośliwy charakter. Przez cały czas trwania Trzeciej Rzeszy cieszył się on w Niemczech masowym uwielbieniem. Stąd pojawiały się dowcipy, które miały pokazywać jego wyjątkowe cechy charakteru. W jednym z nich chwalono go za autentyczność:

Podczas jednej ze swoich podróży Hitler wstąpił do gospody i zamówił wodę mineralną. Wkrótce otoczył go wianuszek wielbicieli, którzy zamówili to co Führer.

Tylko jeden roztargniony rolnik wziął piwo, za co towarzysze spiorunowali go wzrokiem. W pewnym momencie Hitler odezwał się do niego: – Zdaje się, że w tej wsi są tylko dwie uczciwe osoby: pan i ja.

…i megaloman! Francuskie rysunki satyryczne z 1939 roku.

Wdowa po Franco, nad trumną Mussoliniego…

Dopiero wraz z niekorzystnym rozwojem sytuacji na frontach – w obliczu ponoszonych strat, ciągłych bombardowań i problemów z dostępem do żywności – ton żartów zaczął robić się coraz bardziej niechętny Hitlerowi. Tak jak w tym, złowieszczo proroczym, dowcipie:

– Kiedy zapanuje pokój?

– Wtedy, gdy wdowa po Franco, stojąc nad otwartą mogiłą Mussoliniego, zapyta: – Kto zastrzelił Hitlera?

Skarłowaciałe Hitlerki

Częściej niż z Hitlera żartowano z innych nazistowskich liderów. Niemcy idealizowali Führera, a winą za niepowodzenia wojenne oraz pogarszające się warunki życia obarczali jego najbliższych współpracowników, których złośliwie nazywali „małymi Hitlerkami”.  Ich też oskarżali o chciwość, pazerność i korupcję.

Dzieci Goebbelsa zapraszane są kolejno na podwieczorki do domów nazistowskich prominentów: Göringa, Ribbentropa i Leya.

Wszędzie częstowane są tortami i innymi wyszukanymi słodkościami. Natomiast u Hitlera dostają tylko kawę zbożową i tanie ciastka. Po powrocie do domu pytają: – Tato, czy Führer nie należy do partii?

Trzymaj dupę przy ścianie, bo cię Röhm dostanie

Wielkim powodzeniem cieszyły się żarty nie tylko na temat moralnych, ale i fizycznych niedostatków głównych postaci nazistowskiej elity, które żywo kontrastowały z ideałem doskonałego Aryjczyka. Wielką karierę robił ten dowcip:

Ernst Röhm. Postrach chłopców z Hitlerjugend?

Prawdziwy Niemiec powinien być:

– blondwłosy jak Hitler,

– wysoki jak Goebbels,

– szczupły jak Göring

– cnotliwy jak Röhm

Ostatni z wymienionych, Ernst Röhm – zamordowany podczas tzw. nocy długich noży szef SA – był obiektem dowcipów z powodu swojego nieskrywanego i rozpustnego homoseksualizmu.

Jego upodobanie do młodych chłopców prowokowało żarty dotyczące jego szczególnej troski o męską młodzieżową organizację Hitlerjugend.

Śmiano się, że w każdym jej lokalu wisi hasło: „Trzymaj dupę przy ścianie, bo cię Röhm dostanie”. Albo przynajmniej powinno wisieć.

Przechadzka nago po Berlinie

Na początku lat 30. karykaturzyści przewidywali, że Hitler u władzy będzie się zachowywać jak dzikus…

Ze szczególną złośliwością humor czasów III Rzeszy obchodził się z szefem Luftwaffe, Hermannem Göringiem. Ochoczo kpiono z jego narcystycznej skłonności do przesadnego strojenia się:

W podziemiach Ministerstwa Lotnictwa pękła rura wodociągowa. Powiadomiony o tym Göring wydaje bez namysłu rozkaz: – Przynieście mój mundur admiralski.

Narcyzm Göringa był źródłem jeszcze jednej jego słabości – obwieszania się licznymi orderami. Nie mogło to ujść złośliwej uwadze żartownisiów, którzy wymyślili nową jednostkę miary: „1 Gör”. Oznaczała ona maksymalną ilość blachy, którą człowiek można zawiesić sobie na piersi bez ryzyka upadku na twarz.

Również obfita tusza Göringa była przedmiotem kąśliwego humoru. W 1944 roku, gdy problemy z  dostępem do żywności były coraz dotkliwsze, żartowano, że co jakiś czas Göring przechadza się nago po Berlinie, by przypomnieć Niemcom jak wyglądają szynka i baleron.

Krzykliwy kuternoga

Bezlitośnie dowcipkowano z Goebbelsa. Kuternoga, niski, chudy, z zapadniętą klatką piersiową – jego wyjątkowo niearyjska aparycja była doskonałym materiałem na kawały:

Göring co jakiś czas lubił wyprowadzać jedno ze swoich zwierząt na spacer. Podczas jednego ze spacerów przechodził pod kancelarią Rzeszy. Nagle z balkonu wychylił się Hitler i zapytał:

– Hermann, zabrałeś swojego żółwia na spacer?

– Nie – odpowiedział Göring – to Goebbels w stalowym hełmie.

Francuski rysownik wykopuje Hitlera… 1939 rok.

Rozmawia Francuz i dwóch Niemców…

Także jego wybitne zdolności propagandowe dostarczały materiału do tworzenia wybornych dowcipów. Takich, jak choćby ten:

W Niebie Fryderyk Wielki, Hindenburg i Napoleon dyskutują o współczesnej wojnie. 

– Gdybym miał tyle samolotów co Göring, to Wojnę Siedmioletnią wygrałbym w cztery miesiące! – zarzeka się Fryderyk.

– Gdybym miał tyle czołgów, co Hitler, to żaden Rosjanin nie wszedłby do Prus Wschodnich w 1914 roku! – dopowiada Hindenburg.

– Gdybym miał Goebbelsa, to żaden Francuz nigdy nie dowiedziałby się, że przegrałem kampanię w Rosji! – kończy Napoleon.

Z powodu ekspresyjności i krzykliwości swoich przemówień Goebbelsa wymyślono także kolejną „jednostkę miary”. Był nią „1 goeb” – maksymalna szerokość, z jaką można otworzyć usta nie ryzykując przy tym pęknięcia twarzy.

Artykuł powstał między innymi w oparciu o książkę „Underground Humour In Nazi Germany, 1933-1945” (Routledge 1995).

Ostatnie schronienie

Stara prawda mówi, że tyrani nie tolerują humoru na swój własny temat. Tak też było w przypadku III Rzeszy. Nazizm był śmiertelnie poważny. Tylko tak mógł osiągnąć wewnętrzny cel polityczny: pełne podporządkowanie narodu niemieckiego nazistowskiemu kierownictwu. Podczas podniosłych i hipnotyzujących państwowych ceremonii oraz wieców politycznych nie było miejsca na żarty. Dlatego humor był ostatnim miejscem schronienia, które choć na chwilę pozwalało wielu Niemcom odetchnąć od totalitarnej codzienności, która – wraz ze zbliżającym się końcem wojny –  stawała się coraz bardziej opresyjna.

Źródła:

1. Peter Fritzsche, Życie i śmierć w Trzeciej Rzeszy, Kraków 2010.
2. Richard Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1987.
3. F. K. M. Hillenbrand, Underground Humour In Nazi Germany 1933-1945, New York 1995.
4. John Morreall, Humor and Freedom (data dostępu: 30 lipca 2014).