Jak wyglądał zwyczajny dzień w… chińskim obozie pracy?

Tym piekłem był obóz „reedukacji przez pracę” – chiński wynalazek z lat 50. ubiegłego wieku. Cóż za piękne założenie! Człowiek wyjeżdża z domu, dostaje kilof, sierp czy inną łopatę i przy wtórze okrzyków wdzięczności za to, co daje mu partia, wyzbywa się swojego „prawicowego” skrzywienia. Praktyka wyglądała oczywiście zgoła inaczej i takiemu przybytkowi najbliżej było do znanych nam z historii Europy obozów koncentracyjnych.

W podróż po świecie chińskiego GUŁAG-u wyruszymy śladem niejakiego Gao Ertai, autora książki „W poszukiwaniu ojczyzny. Wspomnienia z chińskiego obozu pracy”. Skąd Gao wziął się w obozie? Co takiego uczynił, że po trzech dniach wycieńczającej podróży trafił gdzieś na skraj wielkiej pustyni Gobi? Zdarzyło mu się tylko jedno przewinienie: został uznany za prawicowca.

Mniej więcej na obszarze zaznaczonym na czerwono Gao Ertai leczył się ze swoich „prawicowych” poglądów.

Trudno powiedzieć co dokładnie oznacza ten termin – dla chińskich władz stał się on swoistym słowem-kluczem, pozwalającym wpakować za kratki każdego niewygodnego delikwenta. Najprościej mówiąc „prawicowiec” to coś jak radziecki wróg ludu, tyle że po chińsku. Przejdźmy jednak ad rem i zajmijmy się początkami obozowej kariery Gao.

Oddaj swój dobytek, czyli festiwal jedzenia w byle czym

Na dzień dobry każdego skazanego ustawiono w długim ogonku: po jednej stronie kobiety, po drugiej mężczyzn. Wszystkich załadowano na ciężarówki, które wyjechały w nieznanym kierunku – gdzieś w stronę środka pustyni Gobi. Po długiej jeździe samochody w końcu zatrzymały się, z pozoru pośrodku pustkowia.

Przy tej okazji więźniów policzono i dokładnie przeszukano, odbierając to, co strażnicy uznali za wartościowe, nieprawomyślne lub niebezpieczne: pieniądze, noże i scyzoryki, zegarki, zapałki, paski, sznurowadła, książki, wszelkie notatki itd. Przechodząc dalej skazańcy podtrzymywali rękoma opadające spodnie (wszak właśnie stracili wszystkie sznurki i paski!).

Po zachodzie słońca dostali kolację i tak oto rozpoczął się festiwal jedzenia… w czymkolwiek. Nabieraną z dużej kadzi kolację spożywano z puszek, a nawet z misek służących do mycia ciała.

Na obrazku współcześni więźniowie chińskiego obozu pracy. Choć nadal waunki są tam ciężkie, przynajmniej nie mieszkają w baraku bez okien.

Po posiłku więźniów wcale nie czekał nocny odpoczynek, ale męczący marsz do miejsca docelowego, czyli do właściwego obozu pracy. Składał się on z rzędów niskich, wybudowanych z glinianych cegieł baraków. Budynki te zamiast okien miały otwory niezapewniające żadnej ochrony przed niesprzyjającą pogodą, a w miejscu drzwi wejściowych w ścianie ziała zwyczajna dziura. Do tego dochodził jeszcze zapach – oj, daleko mu było do aromatu leśnych ziół! Smród niemytych ciał dziesiątków ludzi pracujących dzień w dzień w pocie czoła był po prostu obezwładniający.

No dobrze, znamy już warunki mieszkaniowe. Najwyższy czas dowiedzieć się, jak wyglądał dzień skazańca w chińskim obozie pracy.

Podobne kopanie rowów kształtujące charatker człowieka i wybijające mu „prawicowość” z głowy uprawiał Gao Ertai

Smacznie i pożywnie? Nie tu

Zanim ranne wstały zorze, więźniowie już zrywali się ze swoich podłych posłań. Wyspani nie byli, bo mieli za sobą noc spędzoną w raczej zwierzęcych, niż ludzkich warunkach: na prostym klepisku, z garścią słomy pod głową. Czym prędzej pędzono ich na śniadanie. Ten najważniejszy posiłek dnia stanowiła gotowana kapusta, rzepa, albo inna „bomba kaloryczna” wymieszana z mąką kukurydzianą (wszystko to nazywane krótko i wdzięcznie: „gu”). Podzieleni na drużyny robotnicy przymusowi odbierali kadzie z tymi pysznościami i dzielili się nimi.

Naprawdę trudno się domyślić, że ten uśmiechnięty staruszek przeszedł piekło obozów pracy. Na zdjęciu Gao Ertai…

W pierwszych dniach dosłownie bili się o to, komu przypadnie w udziale wylizanie resztek. Później poszli jednak po rozum do głowy i zdecydowali, że będą to robić po kolei, przez co raz na jakiś czas przynajmniej jeden z nich był w miarę najedzony. Przy śniadaniu dostawali od razu rację na popołudniowy posiłek, zazwyczaj pieczywo, bułki z mąki kukurydzianej, a z rzadka gotowane na parze pierogi z białej mąki.

Cóż z tego, skoro każdy pochłaniał je od razu. Kiedyś Gao Ertai spróbował przechować tę dodatkową rację do południa i dopiero wtedy się pożywić. Dziesiątki par wygłodniałych, wlepionych w niego oczu skutecznie oduczyły go podobnych eksperymentów…

Kiedy po ciężkim dniu robotnicy docierali wreszcie z powrotem do obozu, czekała na nich kolacja. Nie jakieś tam frykasy, po prostu kolejna porcja pyszniutkiego gu.

Hej ho, do pracy by się wlokło…

Zanim słońce wstało, więźniowie już ruszali do pracy, w rytm burczenia własnych żołądków. Wracali, kiedy tarcza chowała się za horyzontem. A co robili cały dzień? Kopali rowy. Właściwie były to kanały drenujące, ale jak zwał, tak zwał: brygada mężczyzn z łopatami i tony ziemi do przerzucenia. Górna szerokość: 5 metrów, na dnie około 30 centymetrów, a głębokość, w zależności od terenu od dwóch do pięciu metrów, przy czym najważniejsze było dokopanie się do wody. I tak w kółko, na wyścigi, dzień za dniem: kopać, kopać, kopać, aż do utraty sił.

Przygotować obóz do inspekcji ku chwale przewodniczącego Mao marsz!

Jako że obóz miał na celu reedukację przez pracę, ale też reedukację „spaczonych prawicowców” w ogóle, każdego wieczora odbywały się nasiadówki polityczne. Prowadzono je raczej w małych grupach, zwykle w gronie jednej drużyny śpiącej w tym samym baraku. Gao Ertai relacjonuje w swoich wspomnieniach przebieg takiego zebrania. Mężczyźni z jego drużyny rozsiedli się na posłaniach i w migotliwym świetle lampki zrobionej z butelki po atramencie:

[…] po kolei zabieraliśmy głos. Analizowaliśmy własną postawę, donosiliśmy na innych. Kto nie pracuje na równi z innymi, urywa się, odchodząc na bok i udając, że kuca za potrzebą; kto z niezadowoleniem kopie kołek ustawiony na linii granicznej namalowanej wapnem; kto okazał się mięczakiem, jęczał, że ma mokre stopy, gdy woda wokół zamarzła… i tak dalej, i tak dalej. Dźwięk dzwonka ucinał rozmowy, gasiło się lampę i szło spać.

Na nasiadówkach omawiano też celowość kopania rowów na pustyni. W grupie robotników znaleźli się oczywiście gorliwcy, którzy wykładali innym istotę tej pracy. To nic, że co chwilę wiatr zwiewał do owych kanałów drenujących piasek pustyni Gobi. To nic, że często nawet nie zdążono ukończyć roboty, a już trzeba było zaczynać ją na nowo. Istotą tego kopania było ponoć nie tylko ujarzmienie natury lecz przede wszystkim − ukształtowanie nowego człowieka.

No cóż, trochę racji chyba mieli. Wskażcie mi kogokolwiek, kto po całym dniu machania łopatą odważy się jeszcze na jakiekolwiek „prawicowe” myśli! O ile w ogóle wykrzesze z siebie jeszcze tyle energii, by myśleć…

Jednoniówka inspekcyjna?

Artykuł powstał w oparciu o książkę „W poszukiwaniu ojczyzny” Gao Ertai, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012.

Na tym należałoby zamknąć opis monotonii dnia codziennego, gdyby nie fakt, że z okazji przybycia którejś z rzędu inspekcji władze obozu postanowiły podnieść prestiż swojej placówki w oczach zwierzchników. W tym celu wymyśliły doprawdy nowatorski program. Otóż w obozie pracy, gdzie po całodziennej harówce i nędznych posiłkach więźniowie ledwie mieli siłę dowlec się do baraku i usnąć, rozkazały założyć grupę taneczną, klub piosenki, sekcję sztuki ludowej, tworzyć zmienianą co noc gazetkę ścienną, założyć drużynę koszykarską i zbudować dla niej boisko! Pan każe – sługa musi, więc w trymiga rozkaz został wypełniony.

Tymczasem inspekcja okazała się wyjątkowo pobieżna i nie dotarła nawet na stanowiska pracy więźniów, nie mówiąc już o oglądaniu popisów grup artystyczno-sportowych… Nim zdążył opaść tuman kurzu, który wzbił się po odjeździe inspektorów, już nastąpiło samorozwiązanie owych „przebłysków kultury”.

O dziwo więźniowie trochę na tym zamieszaniu skorzystali – z okazji przybycia inspektorów zjedli nadprogramowy posiłek: bułeczki z białej mąki i warzywa z wieprzowiną, których porcje były o wiele większe niż zwykle. Jak wspomina Gao Ertai: była to uczta godna pamięci. Dodatkowo na dzień przed przyjazdem inspekcji skazańcy mieli okazję się umyć, ostrzyc, a nawet zgolić brody… Po prostu święto!

Źródła:

• Gao Ertai, W poszukiwaniu ojczyzny. Wspomnienia z chińskiego obozu pracy, tłum. Julita Grodek, Czarne, 2012.