W Chwarszczanach jest kaplica templariuszy – unikat na skalę światową?

Kaplica w Chwarszczanach (dziś kościół filialny pw. św. Stanisława Kostki) jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych przykładów wczesnogotyckiej architektury zakonnej na Pomorzu Zachodnim. Chwarszczany to bardzo stara wieś o długiej historii. Już w I tysiącleciu p.n.e. istniała tam osada kultury łużyckiej. Pierwszą murowaną budowlę wzniesiono jednak dopiero około 1250 roku. Była to jednonawowa, zbudowana z granitowej kostki kaplica należąca do zakonu templariuszy. Następnie została rozebrana, a na jej reliktach zbudowano nową, znacznie większą świątynię gotycką. Charakterystyczne jest ponowne użycie materiału: kamień z wcześniejszej fazy wykorzystano w dolnych partiach i cokole, natomiast wyższe partie wykonano z cegły.

Obiekt wiąże się historycznie z templariuszami, a po kasacie zakonu w 1312 roku przeszedł w ręce joannitów. W przekazach historycznych pojawia się też epizod przejściowego związku okolicy z Krzyżakami w XV wieku.

fot.Jan Jerszyński / CC BY-SA 2.5

Dawna kaplica templariuszy w Chwarszczanach

Wymiary kaplicy były bardziej onieśmielające – długość wynosiła 25,2 m, szerokość 9,5 m, a wysokość 13,6 m. Dzięki ostrołukowo zakończonym gotyckim oknom średniowieczna świątynia nabrała strzelistości i smukłości, a wpadające do środka światło dodało lekkości dosyć topornej budowli.

Architektonicznie jest to jednonawowa budowla salowa, zamknięta od wschodu wielobocznie (pięć z ośmiu boków). Do zachodnich narożników dostawiono dwie cylindryczne wieże. Ten element jest najczęściej wskazywany jako cecha wyróżniająca obiekt: wieże mają szczelinowe otwory kojarzone ze strzelnicami, ale całość budowli zachowuje formę typową dla świątyni, a nie dla obiektu obronnego. Z tego powodu w opracowaniach podkreśla się, że funkcja militarna – jeśli była brana pod uwagę – nie tłumaczy w pełni układu i detalu, a „obronny” wygląd mógł mieć znaczenie reprezentacyjne lub symboliczne.

fot.Kapitel / CC BY-SA 4.0

Widok na Chwarszczany od zachodu

W interpretacjach historyków sztuki i badaczy zakonów pojawia się również wyjaśnienie ideowe: zestawienie wież i „warowny” charakter fasady mogły nawiązywać do średniowiecznych wyobrażeń Jerozolimy jako miasta-twierdzy. W takim ujęciu elementy sprawiające wrażenie obronnych pełniłyby rolę znaku, a nie praktycznego urządzenia obronnego.

fot.Jan Jerszyński / CC BY-SA 2.5

Fasada kaplicy

Z kaplicą wiąże się także tradycja legend o „skarbach templariuszy”, typowa dla miejsc przypisywanych temu zakonowi. W bardziej przyziemnych hipotezach wskazuje się jednak możliwość wykorzystywania jednej z wież jako bezpiecznego magazynu na kosztowności lub dokumenty (np. archiwum), co lepiej odpowiadałoby realnym potrzebom administracyjnym i majątkowym zakonnej komandorii niż sensacyjne opowieści o ukrytym złocie.

Przeczytaj także: Templariusze: żołnierze, dyplomaci, bankierzy

Ciekawostki to kwintesencja naszego portalu. Krótkie materiały poświęcone interesującym anegdotom, zaskakującym detalom z przeszłości, dziwnym wiadomościom z dawnej prasy. Lektura, która zajmie ci nie więcej niż 2 minutę.